Akranes - 01.01.1943, Blaðsíða 3

AKRANES
3
ÓL. B. BJÖRNSSON:
Þœttir úr sögu Akraness, III. 5.
Sjávarútvegurinn
2. kafli. Þegar „Jón Boli“ fiskaði fyrir Akurnesinga.
Frh.
í síðasta blaði er getið um vísu, sem
skorin var á fiskifjöl í skipi Magnúsar
heitins á Söndum. Fyrsta setningin mun
hafa verið svona: „Raffel af Rekkum
ertu réttkallaður" o. s. frv. Þetta um-
getna skip, sem fjölin var í, keypti
Magnús eftir Ásmund í Miðvogi, Jóns-
s< n, Arasonar frá Miðteig. En það seldi
Magnús löngu síðar Guðmundi söng-
manni Ingimundarsyni, föður Eyrúnar
í Þinghól. Skip þetta ónýttist þannig,
ð það fauk í ofviðri í Borgarnesi,
■ 'ímniu eJtir að Guðmundur hafði
l.on.ið á því ierð eina frá Reykjavík.
Bróðir Ásmundar þessa í Miðvogi var
Ari, en þegar þeir voru heima í föður-
fyrir vindi, snjó og revni og for. Innan
■ eirra notum vér svo nokkur lög af klæSn-
aði, eftir ástæðum, erum klæddir lofti og
fötum á víxl, hverju laginu utan yfir og
með öðru.
Skjólföt eru úr sterku, þéttofnu efni, en
~innig er í beim skinn, feldir og gúmmí.
Feldir, eða „Pels“, eru dýrahúðir með
hárinu á og eru föt úr þeim mjög heit, og
sömuleiðis skinnföt, þ. e. úr sútuðum
skinnum. Þessi föt eru heppileg á ferðum
í kulda, þar sem menn eru hreyfingarlitlir,
eins og í bifreiðum, en þar sem um á-
reynslu er að ræða og hætt er víð að
svitna, eru þau ekki holl né hentug.
Gúmmífatnaður er óhollur, og þó enn
frekar en skinn, því að hann hindrar út-
gufun með öllu, og ætti því ekki að nota
hann lengi í einu, ef annars er kostur. Al-
gengasta sönnun þess eru gúmmístígvélin.
Um höfuð- og fótabúnað gilda auðvit-
að SÖmu reglur og um annan fatnað í öll-
um aðalatriðum, þótt þar standi að sumu
leyti öðru vísi á. Því má bæta hér við, að
hlýja Ioftið leitar frá líkamanum út um
ermar. og upp með hálsinum. Til varnar
um úlfliðina eru háir vetlingar, góðir
smokkar eða sérstakur útbúnaður í
frakkaermunum, þ. e. nokkurskonar inn-
festir smokkar, sem falla að úlfliðunum
með teygjuböndum. Góður trefill eða sjal
um herðar og háls, innan undir frakkan-
um eða kápunni, t"fur heita loftstraum-
inn, sem þar leitar upp á við og út, og er
til mikilla bóta.
i- að, sem hér hefur verið minnzt á í
stuttu máli, eru þau lög og reglur, sem
vci verðum að fara eftir um klæðnað
vorn, ef vér viljum halda á oss hita á holl-
an hátt. En margar syndir eru drýgðar
gegn þessum hollustureglum í klæðaburði,
og er ekki farið út í þær að þessu sinni.
óhentugur og óhollur fatnaður gæti verið
efni í sérstakan greinarstúf.
Árni Árnasou.
garði á Miðteig, voru þeir báðir for-
menn fyrir áttæringum er faðir þeirra
átti. Um þá og skipshöfn þeirra voru
gerðar eftirfarandi vísur:
Ásmundur og Ari tveir,
úti í hlöðu bræður sofa.
Hásetana hafa þeir,
hjá sér nú í þessum kofa.
Sextán lét ég garpa ganga,
glaða Miðteigshiöðu frá.
Sér þeir skipta á súlur ranga,
svona skal ég nefna þá:
Magnús, Eirík, Ólaf, Bjarna,
Arna, Björn, Lás, Gvenda tvo,
Sighvat, Ingjald, Þorbjörn þarna,
Þórð, Kár, Jósef, Helga svo.
Ásmundur sá í Miðvogi, sem hér er
neíndur, var afi Ásmundar Jónssonar á
Dvergasteini og þeirra systkina. Hann
varð úti á gamlaárskvöld, líkl. 1862, á
leið frá Görðum að Miðvogi. Af því má
sjá, að slíkt skeður, þó ekki sé leiðin
löng, eða yfir fjallveg að fara.
Þetta hefur sagt mér Ásmundur hinn
fróði Þórðarson frá Háteig, sem enn
man furðu vel þrátt fyrir háan aldur.
Þess var getið í fyrsta kafla þessa
þáttar, að Akurnesingar hefðu „hlaup-
ið nokkuð út undan sér“ frá viðtekinni
hefðbundinni venju um aflaföng. En
þetta var þegar svo að segja allir Ak-
urnesingar, „hœttu aö fiska“, en sóttu
allan sinn afla í enska togara.
Árið 1895 eða litlu fyrr, byrja enskir
togarar að fiska hér við land. Fyrstu ár-
in hirtu þeir aðeins kola og það bezta
úr smálúðu. En til marks um aflafeng
þeirra af þessum fiski, á þau litlu skip,
sem þeir notuðu þá, má geta þess að
þeir fylltu skipin af kola á þrem sólar-
hringum. Af þessu má glöggt sjá, að
meira hefur þá verið af kola á miðun-
um en nú gerist, þó útbúnaður allur og
skip stæðu langt að baki því, sem síðar
varð. En þá var hægara að fiska, eins
og þetta bendir til, þar sem þá var al-
gerlega „ósargaður sjór“. Allan fisk
annan, sem í vörpuna kom, gáfu þeir
því Ægi aftur, og enda feikn af smá-
kola, því fyrst hirtu þeir ekki nema góð-
an kola.
Kolinn minnkaði tiltölulega fljótt,
skipin stækkuðu, og þá fóru þeir að
hirða meira af fiski, og þá fyrst ýsuna Á
þessum tímum þótti gott að gera túrinn
alveg á 12 dögum.
Akurnesingar urðu fljótt áskynja um
þessi vinnubrögð „Jóns Bola“. Af fyrstu
kynnum í þessu efni hafa sagt mér
Benedikt Tómásson og Jón Halldórsson,
en þeir réru þá báðir hjá Einari Ingj-
aldssyni á Bakka, og mun þetta hafa
verið árið 1895. Einu sinni þetta vor,
voru þeir í róðri úti í „For“, er þeir
taka eftir því að togari veifar til þeirra,
og bendir þeim að koma. Það er þegar
„haldinn fundur“ um þetta á skipinu,
og sýndist sitt hverjum eins og gengur:
Þeir kynnu ekki málið. Var þetta ó-
hætt? Var nokkuð unnið við að fara að
skipinu? Það varð pó úr, og fóru Eng-
lendingarnir þegar að kasta til þeirra
fiski í skipið, var það vel þegið, þvi
ekki höfðu þeir fiskað neitt sem hét
sjálíir. En meðan þessu fer fram, virtist
þeim sem Englendingarnir vildu koma
þeim í skilning um eitthvað alveg sér-
stakt í þessu sambandi, og tönnlast í sí-
fellu á einni setningu „Plenty Brendi
to ,morrow“. Af því Akurnesingar
kunnu ekkert í enskri tungu, kom þeim
saman um að rétt væri að muna vel
þessi orð þar til í land kæmi. Þegar
þangað kom, þótti mörgum sem þeir
heíðu fiskað einkennilega mikið, en
þeir létu lítið yfir, og sögðu ekkert at
sinni ferð. Nú var einn skipverji send-
ur til Snæbjarnar til að fá skorið úr
því, hvað enska setningin þýddi. Leysti
Snæbjörn fljótt og vel úr því. Var nú
ekki beðið boðanna, heldur farið út
snemma næsta morguns með 5 lítra af
brennivíni á kút. Þeir sjá nú togara, en
ekki var það sama skipið, er strax róið
að því, heyra þeir að skipstjóri talar
danska tungu, og getur Jón nú eitthvað
staðið fyrir svörum á því máli. Skip-
stjóri segir þeim, að þeir geti fengið
fullt skip af fiski, ef þeir hafi með sér
svo sem 20—30 krónur. Jón segir hon-
um að þeir hafi enga peninga, en nokk-
uð af brennivíni, semst þá svo um, að
það er talin „gjaldgeng vara“ og fá þeir
fullt skip af fiski og halda hróðugir til
lands, en nú var ekki lengur hægt að
leyna því fyrir Akurnesingum, hvernig
þessi fiskur var undir kominn.
Englendingar fundu fljótt, hve fiski-
miðin voru góð í Faxaflóa, og ekki ein-
asta það, heldur hve fiskurinn úr Faxa-
flóa var góður, enda varð Faxaflóafisk-
ur brátt eftirsóttari og í hærra verði en
íiskur af öðrum miðum.
Togurunum smáfjölgar nú á miðun-
um, og þau ósköp, sem kastað var fyrir
borð skapaði mikinn „niðurburð“, sem
sjómönnum var illa við, sérstaklega á
grunnu vatni. Þetta varð til þess að Ak-
urnesingar fóru að semja við hina ensku
togaraskipstjóra, að þeir seldu þeim eða
gæfu það af aflanum, sem þeir annars
hentu í sjóinn.
Fyrst í stað tóku skipstjórarnir þessu
vel. Til að byrja með gáfu þeir eitthvað
af fiski eða seldu mjög vægu verði.
Gjaldið mun í mjög fáum tilfellum hafa
verið peningar, heldur ýmiskonar varn-
ingur, ætur og óætur, þó aðallega tóbak,
wisky, breimivín eða skinn. Seinna fóru
skipstjórar mjög að færa sig upp á
skaftið í þessu efni, sérstaklega ef um
mikla drykkjumenn var að ræða. Þann-
ig hefur sagt mér Guðjón Tómásson, að
einhverju sinni er þeir komu að togara,
hafi þeir haft allskonar „beitu“ og mjög