Akranes - 01.01.1943, Blaðsíða 4

4
AKRANES
girnilega, en það dugði ekkert, því þeir
fengju engan fisk nema þeir gætu látið
af hendi vindla, urðu þeir því að róa í
land og sækja vindla, en það var þriggja
tíma róður hvora leið.
Þetta var sem sagt upphaf að þeirri
„uppskipun1 á fiski úr enskum togur-
um, sem fram fór fyrstu fjögur ár þeirra
hér við land, þangað til þeir fóru smátt
og ámátt að lnrða meira og meira af afl-
anum sjálfir. Urðu þá Akurnesingar að
hverfa aftur að sinni fyrri sjósókn og
„hafa meira fyrir lífinu“, eins og þeir
höðu áður orðið að sætta sig við. En
meðan þessi „hvalreki“ stóð, var svo að
segja um enga aðra sjósókn að ræða. Þó
voru örfáir formenn, sem í’drei sóttu í
enska togara, eða lítið; meðal þeirra
munu þessir hafa verið: Gísli á Hliði,
Guðbjarni Bjarnason, Jón í Hákoti og
Þórður á Vegamótum.
Þetta skapaði hér einskonar „ástand“
og þó nokkra óreglu; voru skipstjórar
og skipshafnir hér allmikið í landi, sér-
staklega þegar legið var inni „undan
veðri“. Urðu þá oft margir fullir, vönd-
ust margir Akurnesingar þá á drykkju-
skap, sérstaklega ungir menn, og varð
það sumum þeirra æfilangt tjón, og fjöl-
skyldum þeirra óbætanlegt.
Aðal „beitan“ var Wiskhyið. Hve mik-
ið hefur verið greitt í þessari „mynt“
er ekki hægt að segja, en að það hafi
verið mikið má marka af því, að Thor
Jensen hafði „Consignationslager" af
Wiskhyi fyrir enskt firma til þess að
fullnægja „þörfum“ í þessu efni, og var
það mikill lager.
Þetta var regluleg „uppskipun“,
stundum fóru skip tvær ferðir á dag,
og var látið í eins og „borðið bar“. Mátti
því oft ekki miklu muna, jafnvel í „blá-
logni og blíðu“. Þeir ensku voru þá ekki
heldur allir varkárir, stundum drukkn-
ir og aðrir skipverjar úrillir. Lá því
stundum við slysi bæði á mönnum og
skipi, en gengdi þó furðu, hve sjaldan
slíkt kom fyrir. Er talið, að ekki hafi
nema tveir menn drukknað af þeim or-
sökum á þessu tímabili.
Maður nokkur sagði mér eftirfarandi
sögu frá þessum tíma: Þeir hittu togara
úti á Sviði, en höfðu ekki áður fengið
fisk hjá þessu skipi. Þeir hittu vel á, og
fengu fljótlega hátt í skipið af þorski
og smáfiski. Formaðurinn varð eftir um
borð í togaranum, en sagði sínum mönn-
um að koma aftur á morgun. Gerðu þeir
svo, en á útleið mættu þeir togaranum
skammt undan landi. Fylgdust þeir með
honum inn á Krossvík og fengu hjá
honum mikinn fisk. Skipstjóri og stýri-
maður fóru nú í land ásamt formanni,
og var nú drukkið „fast“. Skömmu síð-
ar fóru og skipverjar í land og urðu
líka „slompaðir“. Þegar búið var að
kasta af, kemur skipstjóri og segir þeim
að fara um borð og sækja ýsu, sem þar
hafi verið eftir óaðgerð. Næsta dag var
haldið út, og fóru Akurnesingar með.
Á leiðinni hafði skipstjórinn sofið, en
þegar hann kemur upp segist hann hafa
dreymt togaraskipstjóra, kunningja
sinn, sem sé í Reykjavík, og hjá honum
geti hann fengið vín. Er því haldið
þangað án frekari.tafar og Akurnesing-
um boðið að fylgjast með, hvað þeir
ekki þáðu. Síðar fréttu þeir af Reykja-
víkurferðinni; um langt og mikið fylli-
rí. Höfðu þeir m. a. í þessari ferð drep-
ið eitthvað af hænsnum fyrir bæjarbú-
um. Furðanlega lítið var þó um svona
mikið slark og enn minna um „kvenna-
far“.
Flestir skipstjórar kynntu sig mjög
vel, voru duglegir og myndarlegir
menn, tókst eiggi allsjaldan með þeim
og formönnum á Akranesi vinátta, sem
hélzt meðan báðir lifðu. Fóru Akurnes-
ingar sfundum í boði þeirra til Eng-
lands og sýndu þeir þeim margvíslega
vináttu og greiðasemi.
Á þessum árum var þannig mikill afli
„borinn í laríd“ fyrirhafnarlítið miðað
við fornar venjur, sumir höfðu það gott
af þessu efnalega, að þeir eru taldir búa
að því enn í dag. En sé það rétt, þá er
það áreiðanlega fyrir það eitt, að þeir
hafa gert minni „kröfur“ en síðar varð
og „spilað minnu út“ en nú er gert, en
enginn þessara manna er á nútíma
mælikvarða talinn „efnaður" maður.
Hinsvegar „lærðu“ margir að drekka á
þessum árum, eins og áður er sagt; jók
það ekki menningu manna eða mennt-
un fremur venju, en skyldi hinsvegar
eftir margvísleg „ör“, sem sum eru enn
ekki að fullu gróin.
Við þessi kynni lærðu allmargir Ak-
urnesingar „graut“ í enskri tungu, voru
þó nokkrir sem gerðust „fiskiskipstjór-
ar“ hjá þeim bæði þá og síðar, þeirra
nafnkenndastur var Jón Halldórsson í
Lambhúsum. Fór hann oft með þeim til
Englands, og varð í þessum efnum svo
hátt skrifaður hjá þeim, að hann „komst
í” fiskimannaalmanakið. Næstir honum
voru Einar á Bakka, þá Kristmann
Tómásson, Benedikt Eílasson, Vigfús
Jósefsson og Björn Hannesson. Sumir
þessara ensku skipstjóra voru ágætis-
menn, sem héldu kunningsskap við Ak-
urnesinga æ síðan. Hygg ég, að báðum
aðilum hafi orðið þessi viðskipti lær-
dómur til nokkurs gagns.
í þessum kafla á bezt við að minnast
enn einnrar nýungar í fiskveiðasögu
Akurnesinga á þessu tímabili, en það ?r
hin svonefnda „Vídalínsútgerð“.
Það mun hafa verið 1899, að hér var
stofnað að nafninu til íslenzkt togara-
félag, sem hét „ísafold". Aðalmaður
þessa fyrirtækis mun hafa verið Zölner
stórkaupmaður í Newcastle on Tyne og
framarlega með honum íslenzkur mað-
ur, Jón Vídalín konsúll, og gekk útgerð-
in því venjulega undir nafninu Vída-
línsútgerðin. Á þessu var nú heldur
engin smáfyrirferð, því byrjað var með
hvorki meira né minna en sex togara.
Nokkru áður en þetta var, voru enskir
togarar farnir að fiska hér við land.
Svo sem hér hefur sagt verið, fóru þeir
smátt og smátt að hirða allan fisk, sem
í vörpuna kom, þó það gerðu þeir ekki
fyrstu árin. Framan af voru þetta lengi
lítil skip, en langt að sækja á miðin úr
enskum höfnum. Má því gera sér í hug-
arlund, að þeim mönnum, sem hér voru
að verki, hafi því þótt mun hentugra að
stunda hin auðugu íslenzku fískimið
með viðlegu hér. En hvað sem um það
er, var þetta félag stofnað, kom hingað
með sex togara eins og fyrr segir, og
skírðu þá þessum íslenzku nöfnum:
Akranes, Engines, Fiskines, Haganes,
Brímnes og Cópanes.
Þótt einkennilegt megi virðast, var
ætlunin í upphafi að- félag þetta hefði
aðalaðsetur og upplegu á Akranesi.
Virðist ýmislegt benda til, að ráða-
mennirnir hafi þegar í upphafi hugsað
sér að fá Thor Jensen til að veita þessu
félagi forstöðu, leituðu þeir þegar í upp-
hafi margvíslegra ráða hjá honum, er
hann var á ferð erlendis, er ef til vill
ekki alveg úr vegi að gjaldþrot Jensens
hafi átt að hjálpa til að leysa þetta
vandamál. Nokkru síðar komst félags-
stjórnin í kynni við norskan verkfræð-
ing, sem Mundahl hét, var hann raun-
verulegur framkvæmdarstjóri félagsins
hér og verkfræðilegur ráðunautur. Enda
var útgerðin öðrum þræði kölluð „Mun-
dahlsútgerðin".
Það er áreiðanlegt, að hugur félags-
ins beindist aðallega að Akranesi, og
höfðu í huga stórfelldar ráðagerðir um
hafnarmannvirki þar og ýmsar fram-
kvæmdir. Úr þessu varð þó ekkert, því
skömmu síðar keypti það Brydes-eign-
irnar í Hafnarfirði, var þá lagt upp af
skipunum á báðum stöðum, Akranesi
og Hafnarfirði. Enn setti það upp stórt
íshús í Vatpagörðum við Reykjavík, og
hafði þannig bækistöðvar á þrem stöð-
um, og getur það vart hafa verið mikill
búhnykkur. Þekking Mundahls á öllum
þessum hlutum hefur sjálfsagt verið
mjög takmörkuð og a. m. k. orka mjög
tvímælis. Það staðfestir mjög eindregið
það, sem hér að framan er sagt um hug
iorráðamannanna til Thors Jensen, að
þegar er hann hættir rekstri sínum á
Akranesi fá þeir hann til að taka við
rekstri félagsins, sem þá var farið að
halla undan fæti fyrir. Því fór Thor
héðan beint til Hafnarfjarðar.
15. maí 1899 réðst Sveinn Guðmunds-
son sem verkstjóri til félagsins og tók
þegar til við fiskverkun hér, upp- og út-
skipun o. fl. Þegar svo Thor fluttist til
Hafnarfjarðar fór Sveinn með honum
(þó ekki alfarinn) og hélt áfram verk-
stjórninni hjá félaginu, sérstaklega við
ístöku þess í Vatnagörðum veturinn
1899/1900.
Eins og áður segir var þeua allt kom-
ið í mola um haustið, er Thor tekur við
þessu. Hann skrifar félagsstjórninni ít-
arlegt bréf um ástand félagsins og vand-
ræði; og telur upp það, sem hann hygg-
ur að helzt hafi komið því á kné. Hann
telur ekki að allar framkvæmdir hafi
verið heppilegar og viðeigandi. Hann
benti t. d. á það í upphafi, að ekkert vit
væri í að byrja þetta svona stórt, held-
ur ætti að þreifa sig áfram með svo sem
tvö skip. Hér hefur sjálfsagt margt