Fróðskaparrit - 01.01.1995, Blaðsíða 69

73
The Faroese Whale Names
W.B. Lockwood
The present study considers the philology of the Faroese whale
names.
Úrtak
Greinin henda tekur til viðgerðar føroysk hvalanøvn úr
orðsøguligum sjónarhomi. Heimildimar vórðu fyrst
kannaðar og gagnmettar, serstakliga við rættari eyðmerk-
ing í huga. Nú er greitt, at føroyskt eigur ikki færri enn
níggju nøvn á hvalinum Orcinus orca: tey reint innlendu
bókhvítuhvalur, kjafthvíti, kobbahvalur, mastrarfiskur
og -hvalur, steyrhvalur, æðuhvalur, fomnavnið vogn,
sjónavnið nývil, og til seinast rovhvalur úr donskum.
Nebbafiskur er eitt misnevni; tað má av røttum sipa til
døglingin. Leiftur og nýðingur hava fyrr verið nøvn á
springara og grindahvali. Nøvnini vórðu síðan uppruna-
greind. Nøkur em sjálvlýst, men onnur opinbera ikki
loyndarmál síni fyrr enn eftir málfrøðiligar greiningar,
t.d. leiftur, fn. leiptr, bókstavliga ‘bjartleiki, birta’, ið
sipar til hvítu merkini, ella nýðingur, fn. hnýðingr, mnn-
ið av fn. hnúðr ‘knøttur, bøllur’, ið sipar til kúluna. Hitt
serføroyska heitið hvessingur er leitt av sagnorðinum
hvessa, smbr. setning sum hann gongur og hvessir
‘kemur við brádligum ilskukøstum el. -herðindum’, ein
rámandi lýsing av atburðinum hjá hesum hvali í eini
grind.
AVGUSTUR m. Sperm Whale (Physeter
macrocephalus). The name goes back to
Svabo (1781:71) »Augustur«, of which the
current spelling is the regular normaliza-
tion. Svabo’s orthography makes it certain
that here we have the Christian name Au-
gust provided with a Faroese termination.
This name was first used in modem times
in Germany in 1526. It soon became popu-
lar, so that it could have been known in the
Faroes as early as the 16th century.
But this can hardly be the ultimate expla-
nation seeing that personal names are not
traditionally applied to marine animals.
Svabo’s form may therefore conceal an old-
er word made up of native eliments. In the
Transactions of the Philological Society
(1961) 3, we suggested that the prototype
could have been *havgustur lit. ‘ocean
gust’ (hav; *gustur from ON gustr). Unlike
the baleen whales, the Sperm Whale has
only a single blow-hole and blows forwards
rather than upwards, a feature likely to at-
tract attention and lead to the creation of a
name. The nature of the prototype envis-
aged suggests a noa word, reminiscent of
OND (q.v.). See »HAF(F)ERRYTTE«.
BÓGHVÍTUHVALUR Killer Whale (Or-
cinus orca), lit. ‘Shoulder-White-Whale’,
since Dýralæra 107 the standard term for
this species. It goes back to Svabo, Indh.
71. Beúkvujtukveálur, described under
Bovhvidhval 248 as follows: er afStørrelse
og Skabning, som de største Grindhvale,
giøre flokken vild, som er bange for dem.
Den døer sjelden eller aldrig med Grinden.
Although these sketchy remarks could,
at a pinch, be held to refer to the Killer
Whale, Svabo himself was unable to identi-
Fróðskaparrit 43. bók. 1995: 73-84