Tíminn - 20.08.1943, Blaðsíða 1

< RITSTJÓRI: í
j ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. |
( ÚTGEFANDI: <
FRAMSÓKNARFLOKKURINN. }
í
) PRENTSMIÐJAN EDDA h.f. \
i Símar 3948 og 3720. \
27. árg.
Reykjavík, föstudagmn 20. ágúst 1943
82. blað
r
Hvað fá bændurnir
fyrír afurðirnar?
Vísltölnnefndim Jiefir
reiknað ut, livaS |>eir
fmrfa að fá, en^Alþingi
og verglagsnefndirnar
eiga eftir að tryggja
l>eim það.
Tíminn birtir í dag niðurstöð-
ur vísitölunefndar landbúnað-
arins um verðlag landbúnaðar-
vara, er tryggi bændum sömu
kjör og öðrum vinnandi stéttum.
Verkefni nefndarinnar var á-
kveðið þannig í dýrtíðarlögum:
„Skipa skal sex manna nefnd,
er finni grundvöll fyrir vísitölu
framleiðslukostnaðar landbún-
aðarafurða, er fara skal eftir
við ákvörðun verðs landbúnað-
arvara, og hlutfall milli verðlags
landbúnaðarvara og kaupgjalds
stéttarfélaga, er miðist við það,
að heildartekjur þeirra, er vinna
að landbúnaði, verði í sem nán-
ustu samræmi við tekjur ann-
arra vinnandi stétta. Skal í því
sambandi . tekið .tillit til þess
verðs, sem fæst fyrir útfluttar
Iandbúnaðarafurðir.“
í samræmi við þetta reyndi
nefndin að finna út, hvað bóndi
með meðalbú þyrfti að fá fyrir
afurðir sínar til þess að bera úr
býtum svipað og aðrar stéttir.
Niðurstaðan varð sú, að til þess
þyrfti bóndinn að fá það verð
fyrir einstakar afurðir og hér segir (talið í kr.):
Mjólk lítra 1.23
Nautakjöt kg. 6.20
Kýrkjöt kg. 3.00
Kýrhúðir kg. 1.60
Kjöt af dilkum, veturgömlu og
sauðum kg. 6.82
Ærkjöt kg. 3.50
Gærur kg. 3.50
Ull kg. 8.50
Hrossakjöt.kg. 3,00
Hrosshúðir kg. 1.60
Kartöflur tn. 106.00
Þetta er aðeins verðið, sem
bóndinn á að fá. Útsöluverðið
er enn ófundið, en það verður
að finnast með því að bæta við
þetta verð öllum sölukostnaði
og einnig verðjöfnunargjaldi, ef
Alþingi gerir eigi ráðstafanir til
að verðbæta útflutningsvörur
sérstaklega, þannig að fyrir þær
fái bóndinn einnig ofangreint
verð. En til þess er ætlazt í dýr-
tíðarlögunum, að verðlagningin
miðist við það.
Útsöluverðið verður því ekki
hægt að ákveða fyrr en vitað er
um vilja Alþingis í þessum efn-
um, en það eru verðlagsnefndir
landbúnaðarins, er endanlega
eiga að ákveða það.
Ákvörðunin um þetta efni
verður því fyrsta stórmálið, er
kemur fyrir næsta Alþingi, og
sem það verður að ráða til lykta
á örfáum dögum.
Er það augljóst mál, að ríkis-
sjóður verður, eins og sakir
standa, að verðbæta útflutn-
ingsvörurnar verulega, því að
annars hlýtur verðlagið að
hækka svo mikið, að dýrtíðin
eykst stórkostlega.
Það má segja, að verkefni
vísitölunefndar hafi verið að
finna út, hvað bændur þyrftu að
fá fyrir afurðirnar til þess að
bera svipað úr býtum og verka-
menn. Því starfi er lokið. Verk-
efni Alþingis og verðlagsnefnda
er að tryggja bændum þetta
verð. Það er enn eftir.
Eigi mun af því veita, að
bændur standi fast saman um
það mál, ef viðunandi lausn á
að fást. Eftir starf vísitölu-
Skýrt írá aðierðum nefadarinnar tíl að
finna meðalbá, kaup verkafólks og laua
bóndans
Á öörum stað í blaðinu er birtur grundvöllur landbún-
aðarvísitölunnar, er vísitölunefndin telur sig hafa fund-
ið, ásamt skýringum á honum. Auk þess hefir nefndin
skilað sérstöku áliti, þar sem frekari skýringar eru veitt-
ar á starfsaðferðum hennar. Fara hér á eftir aðalatriði
þess álits, aðeins felldir niður stuttir kaflar, er mega heita
samhljóða skýringum þeim, er fylgja grundvallarreikn-
ingunum.
Alls hélt nefndin 60 fundi og kynnti sér fjölda heim-
ilda. Verður eigi annað séð en að hún hafi afkastað
miklu starfi og reynt að vinna verk sitt sem vandlegast.
Meðalbiiið.
Eitt hið fyrsta er nefndin kom
sér saman um að taka til athug-
unar var, hvort hægt mundi vera
að tayggja landbúnaðarvisitölu á
niðurstöðum búreikninga þeirra,
sem búreikningaskrifstofa ríkis-
isins hefir unnið úr undanfarin
ár. Tala þessara búreikninga er
aðeins um 40 á ári, og var því
strax byrjað á athugunum á því,
að hve miklu leyti meðaltölur"
þessara búreikninga hefðu gildi
sem sýnishorn af meðalbúskap í
landinu. Við þennan samanburð
var fyrst og fremst stuðst við
eftirfarandi gögn: Hagskýrslur,
skattskýrslur bænda úr, nokkr-
um hreppum víðsvegar um land-
ið, innflutningsskýrslur frá á-
burðareinkasölu rikisins, naut-
griparæktarskýrslur, skýrslur
frá kjötverðlagsnefnd, Sláturfé-
iagi Suðurlands o. fl. Við þennan
samanburð komu meðal annars
fram eftirfarandi atriði:
1. — Meðal búreikningabúið er
nokkru stærra en meðal lands-
búið.
2. — Meðal skrokkþungi sauð-
fjár á búreikningabúinu er
nokkru meiri en landsmeðaltalið
sýnir, en ullin lítið eitt léttari.
Að öðru leyti má gera ráð fyrir,
að afurðir búreikningabúsins
séu i nokkurnveginn réttum
hlutföllum við meðal landbúið,
þegar miðað er við stærð.
3. — Vinnan við búreikninga-
búið er nokkru meiri en við með-
al landsbúið, og virðist ekki
fjarri því, að magn hennar
§tandi í réttum hlutföllum við
bústærðina. Hið sama má segja
um aðra kostnaðarliði.
Þessar niðurstöður leiddu
til þess, að nefndin varð sam-
mála um að leggja meðaltal bú-
reikninga frá árunum 1936—
1940 til grundvallar við útreikn-
:ng á tekjum og gjöldum þess
bús, sem landbúnaðarvísitalan
skyldi byggð á. Þær einar breyt-
ingar voru á búreikningameðal-
talinu gerðar, að magn á kinda-
kjöti var minnkað lítið eitt, ull-
armagnið aukið og verðlags-
hækkun á heyi dregin frá tekj-
um af fóðrafé og heysölu.
Þegar nefndin hafði i aðal-
atriðum komið sér niður á því
samkvæmt búreikningum, hvaða
kostnaðar- og tekjuliði bæri að
taka með í vísitölureikninginn,
var tekið að ákveða hvern lið
sérstaklega.
Kanp verkafólks.
Upplýsinga um kaupgreiðslur
bænda hefir nefndin reynt að
nefndar hafa þeir fastari
grundvöll til að standa á en áð-
ur. Nú geta þeir sýnt, hvers
þeir eiga að krefjast til þess að
bera ekki minna úr býtum en
vinnustéttir bæjanna.
afla sér með beinum skýrslum úr
öllum sýslum landsins. Sneri
hún sér til eins hreppstjóra í
hverri sýslu og sendi honum
skýrslueyðublöð til útfyllingar
um kaupgreiðslur allra bænda í
hreppnum fyrir keypta vinnu
árið 1942—43 frá hausti til
hausts. Skyldi nafngreina hvern
mann, er kaup væri greitt, og til-
greina aldur hans, svo og til
hvaða starfs hann væri ráðinn,
fyrir hve langan tíma og um
hvað leyti árs á þessu tímabili,
hve mikið kaupið væri í pening-
um og hve mikið væri greitt auk
þess í fríðu, fyrir utan fæði, hús-
næði og þjónustu (svo sem fóðr-
un fénaðar o. fl.). Leitasf var við
að velja þá hreppa til þessara
skýrslugjafa, sem væru nokk-
•urnveginn hreinir landbúnaðar-
hreppar, og var því forðast að
taka með hreppa, er náðu yfir
kauptún eða sjávarþorp. Enn-
fremur var leitast við að fá með
bæði hreppa með yfirgnæfandi
nautgriparækt og hreppa með
yfirgnæfandi sauðfjárrækt, og
svo aðra þar í milli. — Þessir
hreppar urðu fyrir valinu:
Dyrhólahr. í V.-Skaftafellssýslu
Djúpárhr. í Rangárvallasýslu,
Hraungerðishr. í Árnessýslu,
Kjalarneshreppur í Gullbr.sýslu,
Leirár- og Melahr. í Borgf.sýslu,
Stafholtstungnahr. í Mýrasýslu,
Staðarsveit í Snæfellssýslu,
Miðdalahreppur í Dalasýslu,
Barðastr.hr. í Barðastr.sýslu,
Mýrahreppur í ísafjarðarsýslu,
Kaldrananeshr. í Strandasýslu,
Áshreppur í Húnavatnssýslu,
Seiluhr. í Skagafjarðarsýslu,
Hrafnagilshr. í Eyjafjarðarsýslu,
Ljósav.hr. í S.-Þingeyjarsýslu,
Öxarfj.hr. í N.-Þingeyjarsýslu,
Pellnahreppur í N.-Múlasýslu,
Skriðdalshreppur í N.-Múlasýslu,
Mýrahr. í A.-Skaftafellssýslu.
Skýrslueyðublöðin voru send
út um land eftir miðjan júní-
mánuð og þess óskað að þau
yrðu endursend fyrir miðjan
júlímánuð. Fyrir lok júlímánað-
ar voru þau komin aftur úr öll-
um hreppunum, nema einum.
Allmjög voru skýrslurnar mis-
munandi að gæðum, voru sumar
prýðilegar, en öðrum töluvert
ábótavant. Þó voru þær yfirleitt
viðunandi. Sýnilegt þótti þó, að
upplýsingar skýrslanna um
kaupgreiðslur til vandamanna,
einkum vinnandi barna, voru
miklu óábyggilegri heldur en
upplýsingar um kaupgreiðslur
til vandalausra, (og stafar það
sjálfsagt atf því, að kaupgreiðsl-
ur þessar eru ekki raunverulega
intar af hendi, heldur áætlaðar
sem innstæða í búinu og fara
þá stundum töluvert fram úr
því, sem greitt er til vanda-
lausra, en eru líka oft langt þar
fyrir neðan). Varð það því að
ráði í nefndinni að byggja ein-
göngu á upplýsingum skýrsln-
(Framh. á 4. síðu)
Grundvöllur vísitölu
landbúnaðarins
Hér fer á eftir yfirlit vísitölunefndar um rekstrar-
kostnað meðalbúsins, en afurðaverðið er látið byggjast
á því, að það gefi bændunum tilsvarandi tekjur og aðr-
ar stéttir bera nú úr býtum:
Kjarnfóður:
800 kg. síldarmjöl 61,00 .
283 kg. maísmjöl 93,17 .
Tilbúin áburður:
72 kg. köfnunarefni 3,72
36 kg. fosfórsýra 1,66 ...
29 kg. kalí 1,57 ........
488,00
264,00
268,00
60,00
46,00
Viðhald fasteigna:
Timbur ........
Þakjárn ....
Málning ....
297,00
169,00
116,00
Viðhald verkfæra:
Tréverkfæri
Járnverkfæri
Leðurverkfæri
147,00
127,00
82,00
Vextir: ...........
Flutningar: .....
Lækningar og meðul:
Opinber gjöld: ....
Kaun verkafólks:
Útborgað kaup .......................... 8.632,00
Fæði, húsnæði o. fl..................... 3.672,00
Kaup bóndans:
752,00
374,00
582,00
356,00
900,00
524,00
54,00
48,00
12.304,00
14.500,00
Samtals 30.394,00
Þar frá dragast þessar tekjur:
Selt fóður og hey, 22 kinda fóður 60,00 1.320,00
Hestavinna ............................. 82,00
Styrkir ................................. 185,00
Ýmislegt .............................. 435,00
2.022,00
Samtals 28.372,00
Upphæðin 28.372 kr. samsvarar vísitölunni 100. Skiptist hún
þannig niður á afurðirnar, bæði þær, sem eru seldar og notað-
ar heima:
Afurðir af nautgripum:
Mjólk ....................
Nauta- og alikálfakjöt . .
Kýrkjöt ..................
Húðir ....................
Sauðf.iárafurðir:
Kjöt af dilkum, veturgömlu
og sauðum ...............
Kjöt af öðru fé ...........
Gærur .....................
Ull .......................
Afurðir af garðrækt:
Afurðir af hrossum:
Hrosshúðir
12.650 kg. 1,23 15.559,50
140 — 6,20 868,00
170 — 3,00 510,00
25 — 1,60 40,00
16.977,50
1.000 kg. 6,82 6.820,00
161 — 3,50 563,50
224 — 3,50 784,00
110 — 8,50 935,00
9.102,50
17 tunnur 106,00 1.802,00
150 kg. 3,00 450,00
25 — 1,60 40,00
490,00
Samtals 28.372,00
Skýrinjefar vid gfrundvöll landbún-
aðarvísitölunnar
Kjarnfóður. Reiknað er með útsöluverði síldarmjöls frá síldar-
mjölsverksmiðjunum, þegar vísitalan er ákveðin, að viðbættu
meðaltali á mismuninum milli útsöluverðs síldarmjöls til bænda
frá 4 kaupfélögum (Kaupfélagi Árnesinga, Kaupfélagi Borgfirð-
inga. Kaupfélagi Eyfirðinga og Kaupfélagi Héraðsbúa) og út-
söluverðs síldarmjölsverksmiðjanna næsta þáust á undan.
Maísmjöl er reiknað með heildsöluverði í Reykjavík, þegar
vísitalan er ákveðin, að viðbættu meðaltali á mismuninum milli
útsöluverðs maísmjöls til bænda frá 4 kaupfélögum næsta haust
á undan og heildsöluverði maísmjöls þá.
Tilbúinn áburður. Farið er eftir upplýsingum um útsöluverð á
tilbúnum áburði frá 4 áðurnefndum kaupfélögum og reiknað út
eftir því meðalverð á köfnunarefni, fosfórsýru og kalí.
Viðhald fasteigna. Þessi liður er látinn breytast eftir verði á
timbri, þakjárni og málningu. Notaðar eru sömu verðupplýsing-
ar um þessar vörur, sem notaðar eru við ákvörðun húsaleigu-
vísitölu í Reykjavík.
Viðhald verkfæra. Þessum lið er skift í 3 undirliði, tré-, járn-
og leðurverkfæri, og hver þeirra látinn breytast eftir verðlagi í
Reykjavík á einstökum stærri landbúnaðartækjum, tréverkfærin
eftir verði á kerrum, járnverkfærin eftir verði á sláttuvélum
(Deerings) og leðurverkfærin eftir verði á aktýgjum.
Vextir eru teknir með óbreyttri upphæð frá ári til árs.
Framh. á 4. síðu.
Á víðavangi
KLÍKA BRYNJÓLFS FER
ENN Á STÚFANA.
Yfirleitt mun ríkja ánægja
yfir því, að samkomulag náðist
í vísitölunefndinni um afurða-
verð það, sem bændur þurfa að
fá, ef þeir eiga að bera svipað
úr býtum og aðrar vinnandi
stéttir. Með þvi er rutt úr vegi
miklu ágreiningsmáli, er um
alllangt skeið hefir tálmað lausn
dýrtíðarmálanna og aukið úlf-
úð milli framleiðenda og launa-
fólks.
Það eru þó ekki allir, sem
fagna þessu samkomulagi. Með-
al þeirra, sem kosið hafa auknar
deilur hins starfandi fólks til
hags .fyrir stórgróðavaldið og
upplausnaröflin í landinu, ríkir
harla litil ánægja.
Þetta má gleggst marka á
forustugrein, sem Brynjólfur
Bjarnason eða einhver nán-
ustu félaga hans ritar í Þjóð-
viljann síðastl. miðvikudag.
Þar er fitjað upp á nýju ágrein-
ingsmáli bænda og verkafólks.
Fyrst þetta mál er leyst, finnst
Brynjólfi að fitja þurfi uppi á
nýjum ágreiningi og hindra
þannig frekara samkomulag.
í "grein þessari er sagt, að
bændur eigi að leggja niður fé-
lagsskap um mjólkursölu og
kjötsölu og fela hana neytend-
um bæjanna. Það er samskonar
sanngirni og ef verkamönnum
væri sagt að fela bændum stjórn
verkalýðsfélaganna.
Enga skiptir það meira en
bændur, að milliliðakostnaður-
inn sé sem lægstur. Bæði fá
þeir meira verð með þeim móti
og salan á afurðunum verður
meiri. Eins og nú standa sakir
skiptir milliliðakostnaður laun-
þega litlu, þar sem þeir fá alla
hækkun landbúnaðarvara bætta
í dýrtiðaruppbótinni. Bezt
trygging fyrir lágum milliliða-
kostnaði er því að láta samtök
bænda annast afurðasöluna.
Þeir 'munu líka vera fáir,
nema æstustu kommúnistarn-
ir í Sósíalistaflokknum, er taka
þessa tillögu alvarlega. En hún
er samt athyglisverð, því að hún
sýnir hug þessa lýðs til bænda.
Bændur eiga að verða algerar
undirlægjur kaupstaðanna. Þeir
mega ekki. einu sinni annast
sölu á vörum sínum. Eftir slíkar
upplýsingar ættu þeir ekki að
þurfa að efast um frelsi það,
sem þeim er fyrirhugað, ef
Brynjólfur yrði hæstráðandi.
Ný vísítölunefnd
Fjármálaráðuneytið skipaði
17. þ. m. 3ja manna nefnd til að
athuga hvort grundvöllur undir
útreikningi framfærsluvísitöl-
unnar sé réttur og sanngjarn.
Á nefndin að skila áliti og til-
lögum til ríkisstjórnarinnar.
Formaður nefndarinnar er dr.
phil. Ólafur Dan Daníelsson, yf-
irkennari, en auk hans eiga sæti
í nefndinni þeir Árni S. Björns-
son, cand. polit og Torfi Ás-
geirsson, hagfræðingur.
Bæjarbruni
Þann 17. þ. m. brann bærinn
að Tungu á Svalbarðsströnd
við Eyjafjörð.
Jóhannes Laxdal, bóndi í
Tungu, varð var við reyk í hús-
inu um kl. 4 um morguninn.
Hljóp hann sem skjótast út í
fjósið, sem er áfast við bæinn
og leysti kýrnar, en er hann kom
frá því verki var húsið orðið al-
elda og brann á skömmum
tíma.
Húsið var steinhús en þiljað
innan með timbri.
Búslóð og innanstokksmunir
brunnu, en fólk bjargaðist út
nauðuglega á náttklæðum ein-
um.
Upptök eldsins eru ekki'kunn.