Tíminn - 13.11.1946, Blaðsíða 2

2
TÍMIM, miðvikndagiim 13. n6v. 194G
238. Mað
Miðv.dagur 13. nóv.
Snuðtúttan
Hvernig stendur á því að dýr-
tíðin skuli vera bölvun og plága
fyrir verkalýð frændþjóðanna,
en blessun og hamingja fyrir
alþýðu íslands? mega nú les-
endur Alþýðublaðsins segja.
Það er skilningsþraut, sem þeir
mega glíma við fyrst um sinn.
Ásgeir hefir sagt þeim, að það
væri um að gera að hafa dýr-
tíð. Dýrtíðin væri til þess að
taka af þeim ríku handa þeim
fátæku. Það væri eignajöfnun
og auðmiðlun.
Svo er nú sósíalisminn hans.
En svo koma hér á Alþýðu-
sambandsþingið gestir frá
grannþjóðunum, forustumenn
verkalýðssamtakanna meðal
frændþjóða okkar. Og boðskap-
urinn, sem Alþýðublaðið hefir
eftir þeim, er fyrst og fremst
sá, að þar í löndum sé nú höf-
uð viðfangsefni Alþýðuflokk-
anna að sporna gegn dýrtíð,
verðbólgu og lággengi.
„Ólíkt hafizt þið nú að, Þórð-
ur minn á Strjúgi og þú. Þú
yrkir skapara þínum lof og
dýrð, en hann mér“, sagði
Kölski við Hallgrím Pétursson
forðum daga. Sitthvað mætti
þá nú líka dreyma, Alþýðu-
flokksmennina hér um slóðir.
Það verður aldrei neinn jöfn-
uður tryggður með því einu
saman að hækka vinnu og vör-
ur í verði. Það segir ekki neitt
til um endanlega afkomu al-
mennings. Það er skipting þjóð-
arteknanna, sem máli skiptir í
því sambandi, og þar er aðalat-
riðið, að tekið sé fyrir brask-
gróða og fjárplógsstarfsemi á
kostnað almennings. Hér hefir
því ekki verið sinnt, heldur hefir
verið reynt að friða menn og
glepja með því, að láta þá fá
fleiri krónur í sinn hlut, en
jafnframt hefir krónum brask-
aranna verið fjölgað um marg-
ar fyrir hverja eina, sem al-
þýðumaðurinn fékk.
Það þarf ekki að fjölyrða um
hvernig nú er komið hér. Þar er
nóg að skírskota til fólksins.
Húsnæðismálin eru kannske
ljótijst og ægilegust, en annars
er sama hvar gripið er niður.
Það má t. d. benda á, að nú
kostar hátt á aðra krónu að
selja hvert kg. af kjöti í búðun-
um, hundrað krónur að flytja
eitt húsgagn milli íbúða í
Reykjavk o. s. frv. Þannig verk-
ar „blessun" dýrtíðarinnar.
Það er gott að menn fái marg-
ar krónur, ef kaupmáttur þeirra
minnkar ekki jafnóðum. Verka-
lýðsleiðtogarnir frá Norður-
löndunum hinum hafa þá sögu
að segja, að verðbólga þyki
engii?. hagsæld fyrir almenning
þar. Vonandi getur heimsókn
þeirra orðið til þess, að vérka-
lýðsflokkar íslands snúi sér að
öðrum hagnýtari og raunhæf-
ari málum en verið hefir.
Hinar svokölluðu kjarabætur
hafa í mörgum tilfellum aðeins
verið gervimútur og sýndar-
gróði, sem braskaravaldið hefir
hampað framan í fulltrúa aÞ-
þýðustéttanna. Aldrei hefir
skipting þjóðarteknanna verið
misjafnari en nú, þegar alls er
gætt.
Braskararnir drekka rjóm-
ann eins og þeir hafa löngum
gert. Þegar foringjar verka-
lýðsflokkanna byrja að hrína,
stinga þeir upp í þá verðbólgu-
snuðinu, og það hafa þeir
lengstum gert sér að góðu hing-
að til. Og svo ánægðir hafa
FERTUGUR:
EYSTEINN JÓNSSON
I.
Þeim sem ekki þekkja Eystein
Jónsson nema af afspurn, kem-
ur það sennilega nokkuð á ó-
vart, að hann skuli ekki vera
nema fertugur í dag. Hitt er
venjulegra, að þeir, sem við op- |
inber mál fást, byrji að láta
þar að sér kveða um þetta skeið
ævinnar. En nú um fertugs-
aldur er Eysteinn Jónsson bú-
inn að eiga sæti á Alþingi ís-
lendinga í 13 ár og hefir verið
ráðherra í stjórn landsins ná-
lega átta ár. Það má víst telja
einsdæmi hér á landi, að svo
ungur maður hafi hlotið svo'
mikinn trúnað í þjóðmálum. |
Eysteinn er sem kunnugt er,
Austfirðingur að ætt, og ólst1
upp á Djúpavogi hjá foreldrum !
sínum, sr. Jóni Flinnssyni og1
konu hans, Sigríði Hansdóttur
Beck. Er hann af góðum kom- 1
inn. Á unglingsárum og fram
undir tvítugt stundaði hann 1
sjómennsku og ýmsa 'aðra erf- 1
iðisvinnu. Sjálfulr hefir hann 1
látið svo um mælt í kunningja- 1
hóp, að honum hafi á þeim ár-
um ekki fundizt annað vinna en
framleiðslustörf, og þó að deila
megi um hvort það sé rétt,
mætti sá hugsunarháttur vera
algengari með ungu fólki. Er
það honum líkt að hafa hugsað
svo og í samræmi við þá ó-
venjulegu skyldurækni, sem
jafnan hefir einkennt hann í
hvaða starfi, sem er.
Þó kom að því, að hann fór til
Reykjavíkur til náms, og opn-
uðust honum þá fljótt ný við-
fangsefni. Varð hann starfs-
maður í Stjórnarráðinu og hjá
skattstjóranum í Reykjavík og
síðar skipaður skattstjóri. Það
var ekki heiglum hent að standa
í þeirri stöðu, en valt á miklu
fyrir hið opinbera, að starfið
væri vel rækt og * af glögg-
jkyggni.
II.
Árið 1933 um sumarið var
Eysteinn kosinn á þing í Suð-
ur-Múlasýslu ásamt Ingvari
Pálmasyni, þá 26 ára gamall.
Hann var þá þegar orðinn eða
í þann veginn að verða einn af
aðalforystumönnum Framsókn-
arflokksins og kosinn í mið-
stjórn flokksins á flokksþingi
það ár. Eftir stjórnarskrár-
breytinguna árið 1934, fóru aft-
ur fram kosningar og urðu þá
stjórnarskipti. Framsóknar- og
Alþýðuflokksmenn mynduðu
nýja stjórn saman um sumarið.
Eysteinn Jónsson varð fjár-
málaráðherra í hinni nýju
stjórn, þá tuttugu og sjö ára
gamall. .Undir stjórn fjármála-
ráðherra heyrðu þá hin al-
mennu fjármál ríkissjóðs, en
auk þess það, sem nú er kallað
viðskiptaráðuneyti, þ. e. gjald-
eyrismál, bankar o. fl., enda
voru þá aðeins þrír ráðherrar í
ríkisstjórninni.
Stjórnmálastörf Eysteins Jóns-
sonar hafa að vísu aflað hon-
um mikilla vinsælda og álits
samflokksmanna hans og
margra annarra. Það er þó vafa-
samt, að menn hafi að fullu
þeir verið með snuðið sitt, að
þeir hafa löngum deilt fast á
Framsóknarmenn fyrir að líta
verðlagsmálin svipuðum aug-
um og alþýðuflokkar frænd-
þjóðanna.
Hvernig verður nú, þegar þeir
fara að ræða nánar við gesti
sína? Skyldu þeir taka út úr sér
snuðið?
Eysteinn Jónsson.
gert sér ljóst enn, hvílíkan taldi hann hin§, vegar eiga
vanfja hann tókst á hendur með heimtingu á því, að ekki væri
fj ái\nálaráðherrastarfinu og eytt um skör fram, og aö áætl-
hvílíka orku, samvizkusemi og anir stæðust eins og unnt var.
trúmennsku þurfti til að leysa
það af hendi á þann hátt, sem
hann gerði. Hin nýja ríkisstjórn
var stjórn hinna róttækari
flokka í landinu og stefndi að
því að auka framfarir á sem
flestum sviðum. Hinn ungi fjár-
málaráðherra var sjálfur einn
hinna ákveðnustu framfara-
manna þingmeirihlutans. Það
hefði verið ánægjulegt fyrir
slíka stjórn að mega setjast að
völdum í góðæri. En það var
allt annað en góðæri hér á landi
árið 1934 og næstu árin á eftir.
Markaðirnir fyrir saltfiskinn,
stærstu útflutningsvöru lands-
ins, hrundu eins og skriða und-
an fótum manna og verðið var
lágt. Aflaleysið eitt kom í veg
fyrir, að stórkostlegar birgðir
söfnuðust í landinu. Þá vantaði
ekki skip, heldur afla, og þó
fyrst og fremst kaupendur. Sala
landbúnaðarafurða var ]^ka
mjög takmörkuð erlendis. Það
þarf sljótt minni til að geta
gleymt þeim eftirminnilegu erf-
iðleikum, sem það kostaði stjórn
landsins og útflytjendur að
koma út gj aldeyrisvörum lands-
manna á þeim árum. — En
stjórn, sem vill vera framfara-
stjórn, þarf að hafa erlendan
gjaldeyri til verklegra fram-
kvæmda og tekjuviðbót í rík-
issjóðinn. Það er að vísu til
þriðja leiðin: að taka lán, inn-
anlands eða utan. En þá leið
var E. J. tregur til að fara. Hann
tók því það ráð að láta hafa
strangt eftirlit með því, að
gjaldéyipsinn væri fyrst og
fremst notaður til nauðsynja,
þar á meðal mest aðkallandi
verklegra framkvæmda (t. d.
síldarverksmiðjanna, sem þá
voru stórlega auknar), en ann-
að látið sitja á hakanum.
Vegna framfarastefnu stjórnar-
innar var óhjákvæmilegt að
auka tekjur ríkissjóðs. Þá voru
t. d. samþykkt nýbýlalögin og
alþýðutryggingalögin. Fjár-
málaráðherrann vildi ekki bjóða
þjóðinni upp á svikna fram-
farastefnu. Hann reyndi aldrei
að telja mönnum trú um, að
hægt væri að fá framfarir og
þjóðfélags umbætur fyrir ekki
neitt. Gjaldendur landsins
Vinnubrögð þau, er Eysteinn
Jónsson kom á við setningu
fjárlaganna, myndu þykja ný-
stárleg nú eftir 7—8 ára styrj-
aldaráhrif í fjármálum lands-
ins. Hann lét sér ekki nægja að
undirbúa fjárlagafrumvarp í
hendur þingsins og láta síðan
tilviljun ráða því að meira eða
minna leyti, hvernig það kom
aftur í hendur fjármálaráð-
herrans, sem gildandi fjárlög.
Hann sat sjálfur alla þýðingar-
mestu fundi fjárveitinganefnd-
ar og fylgdist með störfum
hennar og gerði sér grein fyrir
hverju máli. Það var skýlaus
krafa hans, að fjárlögin væru
afgreidd hverju sinni án tekju-
halla, að hver áætlun væri á
rökum byggð og að útgjöld, sem
ákveðin voru í sérstökum lög-
um, væru teKin inn í fjárlög-
in á réttum tíma. Með því að
fylgjast þannig með fjármála-
aðgerðum þingsins - og sam-
vizkusemi í framkvæmd fjár-
laganna, tókst honum að kom-
ast lengra í því, en tíðkast hef-
ir, að láta útkomu landsreikn-
ingsi/is svara til áætlunar fjár-
laganna. Þessi vingjarnlegi
maður var strangur fjármála-
ráðherra af því, að hann fann
að hann var að fara með ann-
arra fé, og varð að gera sömu
kröfu til sjálfs sín og þingsins.
III.
Eysteinn Jónsson sýndi það í
fjármálaráðherratíð sinni, að
hann sver sig í ætt við beztu
og farsælustu einkenni íslenzkr-
ar alþýðu. Öldum saman hefir
þjóðin lifað í fátækt, mætt
þrautum og mannraunum með
sparsemi, manndómi og elju og
þess vegna bjargast úr hverri
raun sem lifandi menningar-
þjóð. Góðum bændum er það
eiginlegt að fara spart með fé,
auka framleiðsluna sem mest,
eyða sem minnstu til daglegr-
ar neyzlu, en leggja sem mest í
framkvæmdir og endurbætur
Vegna þess, að þjóðin átti menn
með þessu hugarfari, hafa hér
orðið framfarir. Það er þetta,
sem er undirrót allra sannra
framfara á íslandi. Enginn þarf
að halda, að hér skapist ný öld
af sjálfu sér, án þess að ein-
hverju sé til þess fórnað.
Eysteinn Jónsson á í ríkum
mæli þessa eiginleika, sem hafa
verið lífgjöf íslenzku þjóðarinn-
ar. Þess vegna gátu þau undur
gerzt, að þau árin, sem hann
stýrði fjácrmálum þjóðarinnar
og mótaði stefnu hennar í
þeim efnum, var ríkisbúskapur-
inn hallalaus og verzlunarjöfn-
urinn hagstæður, þrátt fyrir
heimskreppu og markaðshrun,
og þá var meira fé lagt til ný-
sköpunar og uppbyggingar at-
vinnulífsins en nokkuru sinni
fyrr.
Óvæntur stríðsgróði hefir nú
um sinn dregið ský á augu
margra, svo að þeim hefir ekki
fundizt þörf að fylgja algild-
um lögmálum alls fjármálalífs.
Það tlmabil verður þó aðelns
skammvinnUi' draumur og
skýjadans. Loftkastalar og
skýjaborgir stríðsgróðavímunn-
ar hverfa, hvort sem mönnum
líkar betur eða verr.
Þá átta menn sig aftur á því,
að þeir verða að standa á jörð-
inni. Þá læra menn aftur að
meta þær dyggðir, sem bezt
hafa borgið þjóðinni, hófsemi,
sjálfsafneitun, þegnskap og ó-
drepandi þrautseigju og fram-
faravilja. Þá verður svipast eftir
forustumönnum eins og Eysteini
Jónssyni og leitað trausts hjá
þeim, — einlægum og ósér-
plægnum framfaramönnum,
sem leggja manndóm sinn æðru-
laust I það, að sigrast á erfið-
leikunum.
IV.
Ekki verður hjá því komizt
að minnast þess, að Eysteinn
Jónsson er einn af áhugasöm-
ustu samvinnumönnum lands-
ins. Kom það vel fram meðan
hann var viðskiptamálaráð-
herra, því að þá var reynt að
láta samvinnufélögin njóta
jafnréttis við aðrar innflutn-
ingsverzlanir landsins. Hann
var einn af aðalstofnendum
Kaupfélags Reykjavíkur og
fyrsti formaður þess. Nú á hann
sæti í stjórn Sambands ísl.
samvinnufélaga og er varafor-
maður þess. ,
Um starfsemi Eysteins Jóns-
sonar innan Framsóknarflokks-
ins og sem stjórnmálamanns
almennt hingað til mætti rita
langt mál. Það mun þó eigi
verða gert að sinni. Svo sem
kunnugt er, er hann afburða
snjall ræðumaður, og þá einkum
í rökræðum. Hann er maður
sívinnandi og með vakandi auga
á hverju verki, sem vinna þarf,
látlaus í framkomu, góðviljaður
og hófsamur. Slíkir menn sem
hann þurfa að verða langlífir
og þjóðinni er þörf á að nota
krafta þeirra. Fyrir æsku lands-
ins er það til uppörfunar að
minnast þess, að ungum manni
má til mikils treysta, ef hæfi-
leikar og mannkostir eru fyrir
hendi og tilsvarandi þroski.
Eysteinn Jónsson er kvæntur
Sólveigu Eyjólfsdóttur, góðri
konu reykvískri,' en ættaðri að
austan.
Bendik Systail:
Hvers vegna fer unga fólkið
úr sveitunum?
Grein þessi birtist nýlega í norska bændablaðinu Nationen.
Tímanum þykir rétt að flytja lesendum sínum hana, því að hún
lýsir áliti á viðhorfi þeirra, sem unna landbúnaði þar í landi.
Víða um heim er nú sömu söguna að segja: Bændastéttin mynd-
ar samtök og hefur öfluga baráttu fyrir hagsmunum sínum.
Það er mál, sem varðar alla, og ekki sízt íslenzka lesendur.
Oft koma mér í hug þessi orð
Svens Morens:
Og mýrin hún teygir sig
mörkinni nær,
þar moldin í bleytunni sefur.
En auðug er jörðin, hún
gefur og grær,
sé gert eins og ræktunin
krefur.
Og gott undir bú er með
kindur og kú,
hér kæmumst við vel af,
ég og þú.
Þetta er bókstaflega satt. En
hvað var það, sem olli því, að svo
margir fóru úr sveitinni til
vinnu við iðnaðinn — og til út-
landa, Var það af því, að alltaf
var svo þröngt heima, að sveit-
in rúmaði ekki fleiri Ó-nei.
Það var ekki alltaf ástæðan. Það
var það sem nefnt er hér áður.
Margur unglingur hafði hug á
því að taka sér haka og skóflu
I hönd og rækta sér land, en
hann varð að hverfa frá því,
vegna þess að hann hefði fyrir-
sjáanlega aldrei haft fjárhags-
ástæður til þess.
Mýrarnar lágu óhreyfðar,
skógurinn og lyngið teygðu sig
lengra og lengra. Þar sem voru
góð skilyrði fyrir sveitabæ —
jafnvel fyrir heila sveit, fékk
jarðvatnið enn að feyja frjó-
moldina. Börnin, sem áttu að
alast upp í örmum írjálisrar
náttúru, fæddust upp I iðnað-
arhverfum bæjanna.
Það átti sér líka stað í sveit-
unum, — skyldi það þekkjast, —
að gömlu býlin eyddust. Þeir,
sem bjuggu þar, fóru. Kofarnir
stóðu tómir eftir.
Einn dag heyrðist svo dálítið
brauk og allt var hrunið í rúst.
Loks voru bara vallgróin tótt-
arbrot eftir, eins og eggjun og
ásökun til þeirra, sem framhjá
fóru.
Akrarnir, sem höfðu brauð-
fætt marga munna frá kyni t£t
kyns, greru upp. Birkikjarr og
annar skógviður lagði þá undir
sig.------En bæirnir uxu.
Þaðan fannst ekki mörgum
þörf að flytja.
Reykháfar verksmiðjanna
urðu stöðugt fleiri og fleiri.
Þar var kliður af vélum.
Stöðugt voru ný hús byggð.
Fólkinu fjölgaði. Þeir, sem einu
sinni voru heima I sveitinni
sinni, og langaði til að hefjast
þar handa, fluttu í bæinn. Þeg-
ar börnin þeirra eða barnabörn-
in heimsækja átthagana og sjá
foreldrana eða afa og ömmu,
finnst þeim, að þar sé ekki
mönnum boðlegt að búa. En það
er ekki aðeins að bæirnir og
iðnaðurinn vaxi að mannfjölda
og fyrirferð. Þeim vex stöðugt
styrkur fjárhagslega. Láfskjörin
fara batnandi. Þar mynduðu
menn stéttarfélög. En uppi 1
sveitunum voru frændur þeirra,
og unnu að því að framleiða mat
fyrir sig og þá. Og þeir urðu að
minnka við sig daglega neyzlu
frá því sem var. Hinir bæta lífs-
kjör sín á kostnað sveitanna.
Hver var ástæðan? Sú, að
sveitafólkið var sundrað.
Meðan hinir voru sameinaðir
í flokk þreytti sveitafólkið reip-
tog innbyrðis. Og þegar það átti