Tíminn - 24.12.1955, Blaðsíða 3

JÓLABLAD TÍMANS ÍSSS
3
Þaö sem við fengum, mörgum ár-
um seinna, er eftirmynd, sem ekki
er einu sinni víst, að Thorvaldsen
hafi nokkru sinni farið höndum
um. Það er þó e't.v. nokkur bót í
máli, að nú má með nokkurri vissu
segja, hvar frumsmíðið er niður
komið, og hvar þess er að leita. Er
það efni þessa greinarstúfis að leiða
nokkrum getum að hinu rétta sam-
hengi þessara hluta, eftir þeim
heimildum, sem hér eru tiltækar.
IV.
Fyrir nokkrum árum var ég
staddur í Kaupmannahöfn. Rakst
ég þar af tilvilj un á íréttakfausu í
blaði, þar sem sagt var, aö kirkja
nokkur í Höfn hefði þá nýlega
keypt skírnarfont á uppboði í
London. Var verðið. ef ég man rétt,
lítilræði eitt. Fylgdi smámvnd
klausu þessari. og þóttist ég strax
kenna þar skirnarfont Thorvald-
sens, samskonar og hér er. Taldi ég
sjálfsagt, að þar myndi vera um
eftirlíkingu eða afsteypu að ræða.
og hugði ekki að því frekar í það
sinni.
Nú. var ég aftur á ferð í Höfn
fyrir nokkrum vikum. Gerði ég mér
þá ferð 1 kirkiu bá, Heilagsanda-
kirkjuna, sem nefnd var í frétta-
klausunni um árið. Reyndist það
rétt, að þarna var skírnarfontur
Thorvaldsens kominn, samskonar
og sá, sem hingað var sendur. Er
hann úr drifhvítum marmara, og
að því leyti mun fallegri en
Reykjavíkurfonturinn, sem er úr
allmjög gráleitari marmara. Fékk
ég leyfi til þess að koma upp í*alt-
arið, og las ég þá. mér til mikillar
undrunar, þessa áletrun á bakhlið
hans:
OPVS HOC ROMAE FECIT
ET ISLANDIAE
TERRAE SIBI GENTILICIAE
PIETATIS CAVSA DONAVIT
ALBERTVS THORVALDSEN
A. MDCCCXXVII )
Aletrun þessi er höggvin með
mun stærra og dýpra letri en það,
sem skráð er á fontinn hér, en að
öðru leyti samhljóða, orði til orðs.
Eins og áletrun þessi ber með sér,
er ekki um að villast, að hér er _þá
konún gjöf Thorvaldsens til ís-
lendinga, frumsmíðið, er hann
gerði í Róm 1827. Er þá einnig
auðsætt, að myndin, sem hingað
kom 12 árum seinna, er ekki ann-
að en eftirlíking.
Að þetta sé rétt má marka af
ýmsu. Kemur í fyrsta lagi ekki til
mála, að Thorvaldsen hefði sett
þessa áletrun á gripinn, ef hann
hefði ætlað hann öðrum, eða ef um
eftirlíking eina hefði verið að ræða.
Er og fullvíst, að ekki hafa fleiri
„eintök" en þessi tvö verið gerð af
gripnum, og hlýtur annað þeirra að
vera irumsmíðið, og þá að sjálf-
sögðu _það, sem gert var í Róm
1827. Á hinn bóginn er vitað, aö
fonturinn, sem hingað kom 1839
var gerður í Kaupmannahöfn, auð-
vitað eftir að, og af því að, frum-
smíðið frá 1827 hafði misfarizt, og
var þá, er svo var komið, ekki nema
eðlilegt, að hin upphaflega áletrun
yrði einnig sett á eftirlíkinguna,
sem hingað var send.
V.
En hvernig stendur þá á því. að
liin upprunalega gjöf Thorvald-
sens héíir þannig aldrei komizt í
hendur íslendinga? Sýnt 'er nú, að
l'ún heíir ekki farizt, týnzt eða
lent á öðr-um slíkum glabstigum.
Hún hlýtur að eiga sér aora pövu.
Jónas Hallgrímsson segir frá þvá í
FjöJni á sínum tima, að einhver
útler.c;. „kaupmaður“. hafi
- „keypf' hinn fyrri skifnaríontinn,
*); Sk>4.->íiSii>*9iia 'b'ét aiS fmman. •
t a :.ÍT. •£■ •.' •
Aloeri fhorvaldsen
er ætlaður var okkur. Segir ekkert
nm það frekar, r.ema að sá grip-
v.r hafi verið „hreinasta aíbragð".
Ha-ii „kaupandinn" sioan iátið af-
má á'letrunLna.
Það kennir sársauka í þessari
stuttu, og líklega með vilja ónl-
kvæmu frásögn -Jónasar. Hún sýn-
ir, ef sönn væri, að ekki hefir þótt
vandgert við okkur íslendinga í
þann tið. En sé nánar að gáð, hlýt-
ur hér að vera málum blandað að
nokkrvi. Það er nefnilega með öllu
útilokað, að myndin hafi verið
„seld“, eins og það orð er venju-
lega skilið. Kemur ekki til mála,
að Thorvaldsen sjálfur hefði farið
að „selja“ myndina, eða Ieyfa, að
hún væri seld, og enginn af mönn-
um hans hefði viljað eða þorað á
eindæmi aö fremja slíka óhæfu,
sérstaklega þegar myndin bar
greinilega áletrun þess, hverjum
hún væri ætluð. Og að áletrunin
hafi verið afmáð, hefir líka reynzt
á misskilningi byggt, enda þótt
skýringin sé trúiega sú, að hinir
nýju „eigendur“, sbr. síðar, hafi
hreinlega ekki skilið letrið, t. d.
haltíiö, að það' væru Biblíutilvitn-
anir, og þess vegna látið það hald-
ast. Ér og nokkur ástæða til að
ætia, að þeir, sem „eignuðust“
myndina, hafi ekki verið sem káll-
að er af „betra taginu“, því þegar
Danir loks eignast hana, er hún
keypt á skran(?)uppboði í fram-
andi landi, sem sýnir, að myndin
hefir ekki lent í kirkju eða á lista-
safni, heldur sennilega verið í
„eigu“ einhverra kaupmangara og
braskara alla tíð.
Það er víst og áreiðanlegt, að
Thorvaldsen hefir ekki ætlað
myndinni þetta hlutverk. Hann
hefði þá a.m.k. látið afmá áletr-
unina. Og þvínæst sennilega tekið
ao hugsa fyrir annari gjöf handa
íslandi. En þegafi hann kemur til
Hafnar, lætur hann einmitt gera
eftirmynd af hinni upphaflegu
gjöf, og senda hingað. Það sýnir,
að hann hefir gengið út frá, að
frummyndin hafi glatazt, því ella
hefði hann ekWi faj’ið að gefa
ættlandi sínu eftirlíking af ein-
hverri mynd, sem búið væri fyrir
löngu að ráðstafa annað, ef hann
hefði um það vitað. Það eru góð-
ar heimildir fyrir því, að Thor-
valdsen mat ísland, og var meira
að segja stoltur af, er hann var
stndum kallaður íslendingur,1)
enda vissi hann vel og viðurkenndi,
hvar listgáfa hans var upp runn-
in. Hefði hann vitað hið sanna um
afdrif gjafarinnar frá 1827, hefði
hann áreiðanlega gert reka að
endurheimtu hennar, eða að öðr-
um kosti sent okkur annað og
sjálfstætt listaverk, en ekki eftir-
líkingu.
Þegar þess er gætt, að listamað-
urinn sendir hina upphaflegu
gjöf frá Róm, með ákveðinni á-
letrun og þarmeð fyrirmælum um,
að hún verði send til íslands, og
hins vegar þess, að hún hverfur
síðan sjónum, með torkennilegum
hætti, en „finnst“ þvínæst aftur í
framandi landi eftir meir en 100
ár, með öllum hinum upphaflegu
ummerkjum, sem nú hefir verið
lýst, þá virðist ekki önnur álykt-
un nær hendi en að gjöfin hafi
með einhverjum hætti fallið í
hendur þjófa eða svindlara, sem
hafi stolið henni eða bægt úr
leið. Sjálfsagt væri hægt að fá
þetta upplýst eitthvað nánar með
rannsókn, en e.t.v. þó varla til
neinnar hlýtar, er svo langt er um
liðið, og skiptir reyndar litlu. Hitt
er meir um vert, áð eftir öJlu þessu
að dæma er engin ástæða til að fella
skugga á Thorvaldsen sjálfan, þótt
svo hafi til tekizt um gjöf hans,
sem nú hefir verið rakið, og, að hú
er loks á vísan að róa um það, hvar
gjöfina er að íinna, hvort sem á-
stæða þykir til eða ekki, að gera
reka út af því úr þessu.
VI.
Að endingu þetta: Þótt það megi
kannski segja, að ekki skipti ýkja
miklu máli, hvort skírnarfonturinn
í Reykjavíkurkirkju sé frumsmíði,
eða að meiru eöa minna leyti eft-
irlíking, — það sé allt að einu lista-
verk, eftir Thorvaldsen, og hafi
sjálfstætt gildi sem slíkt, — þá
getur samt ekki hjá því farið, að
okkur þyki minna til þess koma
fyrir þessa sök, og að mörgum
verði þetta nokkur vonbrigði. Sér-
staklega þegar telja má líklegast,
miðað við þann tíma, sem fontur-
inn er gerður, að Thorvaldsen hafi
sjálfur aldrei farið höndum um
hann, heldur eingöngu verkstæð-
ismenn haqs, sem að vísu ,voru
(orðnir) ágætir listamenn margir
þeirra.
Það er þess vegna ekki nema eðli-
legt, að sú spurning vakni, hvort
leita eigi hófanna um endurheimtu
þessa listaverks, eftir hóflegum og
1) T, i. H. K.. !»U. L’72^3. . . .. L
Frh, á, Ws, „3.3 ■
JONAS HALLGRIMSSON:
„Ein situr úti
yftr öidu-geimi
fóstur-fold
feðra þinna;
hefir né eina
augum litið
lifmynd Ijúfa,
er þú leiddir fram“.
Svo kvað á hausti
hrímgrundar sjöt,
kýnlanda kærstum
þá er kveðju flutti,
vitandi vist
um vingjöf þína,
dulin. hvað dveldi
dýrgrip á leið.
Nú hefir bætta
sá, er bezt um kunni,
eftirþrá
augna vorra;
samir því að sæma
þann, er senda lét
vonar fylling,
vorþökkum með.
UnglÞ Qg,:f,14nir
andvirki' frá
gangið að skoða
í guðs musteri!
Skín þar in helga
á höggnum steini —
ijóstær lífsbrunnur —
laug sáttmála.
Hver hefir leiddar
fyrir likams augu
myndir guðlegar
musterið í?
Hefji höfuð sín
hingað farinn
lýður, og líti
lotningu með!
Sjáið hér fegursta
friðarmynd, —
bliða Maríu
með barnið á skauti;
hallast að góðrar
guðsmóður knj ám
ungur Jóhannes
og ástarblíður.
S;áið ánni í
allra manna
lausnara ljúfan
og líknar-skæran
skím að skarast,
áður skepnu sína
guði vinni,
þá, er glötuð var.
Sjáið enn fremur
ástvin beztan
barnanna ungu.,
er hann blessar þau.
„Leyfið þeim“, segir
hinn líknarfulli,
„öllum hjá mér
athyarfs að leita“.
Hver sá í huga
svo heilög tiðindi?
Hver lét þau stíga
af steininum fram?
Hver hefir leiddar
fyrir likams augu
myndir guðlegar
musterið í?
Hefji höfuð sín
hingað farinn
lýður og lesi
letur á steini;
englar alskærir
■ dg..ástum bundnir
lioá' þar yfir,—
en letrið greinir:
„Reist smið þessa
í Róm suður
Albert Thorvaldsen
fyrir árum tólf,
ættjörðu sinni,
ísalandi,
gefandi hana
af góðum hug“.
Albert Thorvaldsen
ættjörðu gaf;
hve skal ættjörð hans
Alberti þakka?
Breiðar eru bárur
að borgum fram,
frændinn fjarlægur
feðra láöi.
Þá væri launað,
ef þú líta mættir
ásján upp lyfta
ungrar móður,
þar sem grátglaður
guði færir
barn sitt bóndi
að ’ór unni sáttmáia.