Tíminn - 18.04.1956, Blaðsíða 5

, A'l • w a- - - •>. '• • v;
T í M I N'N; migvikudaginn 18, apríl 1956.
Gísli Sigurbjörnsson:

Orðið er frjálst
Vandamál gamla fólksins
Þjóífélaginu ber a(J gera ráístafanir til
úrbóta nú þegar
Næstum daglega verður maður var við þessa dapurlegu
staðreynd — það-vantar sjúkrapláss fyrir fjölda manns. —
Hingað í þessa stofnun er þó að sjálfsögðu fyrst og fremst
leitað eftir sjúkraplássi fyrir gamalt, veikt og lasburða fólk,
enda eru sjúklingarnir á Elli og hjúkrunarheimilinu Grund
nú yfir 200 — en aðrir vistmenn 150 og öll pláss fullskipuð.
En enda þótt sjúklingar og vist
menn séu svona margir, þá vant-
ar samt tilfinnanlega vistpláss, þó
alveg sérstaklega fyrir sjúklinga.
Um það var talað á sínum tíma,
að úr þessu myndi eitthvað ríetast.
þegar Heilsuverndarstöðin tæki til I
starfa, og áttu þangað að fara lang
legu sjúklingar — en ekkert varð \
úr því — heldur voru þau sjúkra- ]
pláss notuð fyrir aðra sjúklinga — ]
enda full þörf á — sjúkrapláss
vantar fyrir svo marga.
Vandamál dagsins í dag.
Nú er verið að reisa bæjar-
sjúkrahús — en það mun ekki
bæta úr neinu fyrstu árin — hve-
nær það kemst í notkun veit áreið
anlega enginn, en vonandi verður
það eftir nokkurt árabil. — Þá er
verið að reisa viðbyggingu við
Landspítalann, enda eru nú 26 ár
síðan hann tók til starfa og var
ekki úr vegi að stækka hann all-
verulega, sem nú verður og gert.
Ætti sú bygging að komast í notk-
un eftir 3—4 ár, ef vel er á haldið
— og nægilegt fé fæst — en ‘þarf
að efa það, — er heilsa fólksins
ekki dýrmáétásfa eígn þjóðarinnar?
Svo kemur að því að Dvalarheimili
aldraðra sjómanna tekur til starfa,
en þar á að vera sjúkradeild fyrir
lasburða og véika gamla sjómenn
og þá líklega ekki síður fyrir sjó-
mannaekkjur, en þær eru áreiðan-
lega miklu fjölmennari en sjó-
mennirnir, ef, dæma má eftir því,
að hér á Gruná éru nú 249 konur
en karlar ,102.
En aílar þessar ráðstafanir
komá ekki að gágni í dag því fólki,
sem í vandræðunum er. Var því
fyrir nokkru'gerð tiíraun til þess
að bæta við í þessa stofnun um
20 sjúkrapláásúm, en sú tilraun
strandaði á þyi að lán fékkst ekki.
Hugmyndin var sú, að kaupa hús-
eign hinum.megin við götuna, en
á hvérri hæð í‘ húsinu eru 3 her-
bergi rúmgóð, sem hafa mátti fyrir
hjón eða 'tvó vistmenn hvert, —
fyrir utan bað, W.C'. og eldhús.
Húsið er fjórár hæðir, en á efstu
hæð átti starfsfólkið að búa. í húsi
þessu átti að búa vistfólk, sem hef-
ir góða heilsu og gæti komið í mat
um hádegið og á kvöldin og borðað
með öðrum yistmönnum Grundar í
matsal stofnunarinnar en morgun-
verð og síðdegiskaffi átti að fram-
reiða. í húsinu sjálfu. Ef um lang-
varapdi veikindi væri að ræða, var
hægt að koma þessu vistfólki x
sjúkradeildir stofnunarinnar. Efa-
laust hefði mátt flytja eitthvað af
vistféfkinu. á . Grund í þetta hiis,
en nota vistplássin, sem losnuðu,
fyriri ,-sjúklinga; svo að < raunveru
lega hefði með tímanum unnizt við
þessa framkvæmd 18 sjúkrapláss.
Kostnaður yið þetta hefði orðið
um kr. 1.800.000.00 með húsbúnaði
og nauðsynlegum tækjum, en það
er kr. 100,000,00 á hvert sjúkra-
rúm, sem bætzt hpfði við. Er þetta
áreiðanlega ódýrasta lausnin, sem
völ er á, auk .þess að með þessari
ráðstöfun hefði verið unnt að lið-
sinna nokkrum, sem í stökustu
vandræðum eru.
Lán fékkst ekki.
Leitað var eftir láni hjá Trygg-
ingastofnun -ríkisins til húsakaup-
• anna kr. 800.000.00 til 10 ára, en
því miður fékkst það ekki, vegna
þess að sú stofnun hefir m. ,a. lof-
að miklu fé til ýmsra annarra heil-
brigðisstofnana í Reykjavík. Voru
þessi málalok mjög mikil von-
brigði, ekki sízt þar sem forráða-
menn Tryggingastofnunarinnar
hafa á undanförnum þremur árum
lánað talsvert fé til Grundar og
sýnt velvilja sinn á ýmsan hátt.
Er ég því þéirrar skoðunar, að bet-
ur hefði ekki verið hægt að verja
fé til heilbrigðisstofnunar en með
þessum fyrirhuguðum húsakaup-
um — 18 sjúkrapláss hefðu verið
til í sumar — en skjót hjálp er
fólkinu mest virði.
En enda þótt í þessari grein
hafi verið rætt um vöntun á sjúkra
plássi — þá verður þó að benda
alveg sérstaklega á, hvernig er
með sjúkrapláss fyrir veikt, gam-
alt fólk, sem er geðveikt — þar er
ástandið langverst. Hefir því verið
rætt við forráðamenn íúkis og bæj-
ar í heilbrigðismálum og þeim ein
dregnu tilmælum beint íil þeirra
að hefjast handa tafai’laust með
úrbætur.
Sjúkrarúm skortir.
í bréfi til fi'amfærslunefndar
Reykjavíkur segir m. a.:
„Hingað í stofnunina er ekki tek
ið taugaveiklað eða geðveikt fólk
— en var þó um skeið gert, þegar
alveg sérstaklega stóð á að læknis-
ráði. En á þessu eru rnikil vand-
kvæði, og verður alls ekki gert
framvegis, þar eð slíkt fólk truflar
aðra svo mikið með hávaða og lát-
um oft og tíðum, að það er óverj-
andi að hafa það meðal vistmanna.
En enda þótt hingað hafi ekki um
árabil verið tekið taugaveiklað eða
geðveikt . fólk, þá kemur það af
sjálfu sér, að þar sem vistmenn
eru 350, þá verða á hverju ári
fleiri eða færri það geðveilir, að
þeim þarf að koma á geðveikra-
hæli. Nú mun framfærslunefnd
jafn kunnugt og mér hversu hægt
er um vik að koma geðveiku fólki
á Klepp -— en þó tekur út yfir, ef
koma á geðveiku gömlu fólki þang
að. Ástæðan er einfaldlega sú, að
þar eru heldur engin sjúkrapláss
fyrir hendi, enda er Kleppur ávalR
fullsetinn og færri komast þangað
en nauðsynlega þyrftu.
Einstöku sinnum er hægt að
koma geðveiku gömlu fólki að Arn
arholti, en þó miklu sjaldnar en
þörf er fyrir og mér sagt að stund
um sé það vegna þess, að hjúkrun-
arfólk skorti. Ætti þó að vera auð-
velt að bæta úr því, með því að
fá erlent hjúkrunarfólk til starfa,
líkt og þessi stofnun gerir. Ef þgð
væri ekki gert, væri ekki unnt að
hafa hér yfir 350 manns — þar af
200 rúmliggjandi sjúklinga“.
„Elli- og hjúkrunarheimilið
Grund hefir ætíð gert þá kröfu
til aðstandenda þeirra, sem hingað
koma, að þegar um geðveiki er að
ræða, þá verði' viðkomandi vist-
maður fluttur í geðveikrahæli —
en þessu er ekki hægt að fram-
fylgja af þeirri einföldu ástæðu,
að sjúkrapláss vantar.
Þess vegna leyfi ég mér að beina
þeim tilmælum til framfærslu-
nefndar að tafgrlaust verði unnið
að lausn þessa máls, annað hvort
með því að á Kleppi verði sett á
stofn sérstök deild fyrir þessa
súklinga — eða/og að á Arnar-
holti verði komið upp slíkri deild.
Verður alls ekki hægt að búa
við þetta ófremdarástand lengur,
bæði vegna vistmannanna og starfs
fólksins — að maður tali nú ekki
um vegna viðkomandi sjúklinga
sjálfi-a.
Enda þótt hér hafi eingöngu ver
ið rætt um viðhorf stofnunarinn-
ar til þessa máls, þá er skylt að
minna á, að það er ekki síður nauð
synlegt að ráða bót á því, vegna
þeirra mörgu, sem ekki geta kom-
ið geðveiku gömlu fólki á sjúkra-
hús“."
Ekkert einkamál.
Þar sem nú eru öll vistpláss full-
skipuð á Grund og beiðnir um vist-
pláss — sérstaklega fyrir sjúklinga
-— berast á hverjum degi — þá
þykir mér rétt að menn fái ein
hverja hugmynd um hvernig þess-
um málum er háttað, — þar sem
þau eru ekkert einkamál, heldur
fyrst og fremst velferðarmál íólks-
ins í landinu.
Menntun og „nasasjón"
S. E. KVEÐUR SÉR hljóðs um
bókakost, lesefni, menntun og
nasasjón af hlutunum, sem svo er
kallað, og kemst að þeirri niður-
stöðu, að gott sé að lesa tiltekið
tímarit. Rökstyður hann mál sitt
á þessa leið:
TIL ER ALLSTÓR hópur manna,
sem hefir meðfædda löngun til
þess að kynna sýr sem flestar
hliðar lífsins, I einu orði sagt,
sem flestar skoðanir og sjónar-
mið, ásamt hverju einu sem fyrir
augu og eyru ber og fá, þó ekki
væri nema nasasjón af sem
flestu.
Mannsævini er stutt, viðfangs-
c efni mörg ogltimiitil víðtækrar
o og djúpstæðrar menntunar aerið
! takmgrkaður og só sem vill
mörgu kynnast, verður því oftast
að iáta sér nægja svokallaða nasa
sjón í flestum tilfellum. En til
þess að öðlast, þó ekki sé nema
þessa ófullkomnu yfirsýn, þarf
nokkurs með og þá fyrst og
fremst bóka, en þær eru dýrar og
öllum þorra manna um megn að
eignast þær svo nokkru nemi, þó
söfn geti þar nokkuð úr bætt.
í öðru lagi þarf þekkingu og aö-
stoð til að velja og nálgast bær.
„Ekki er sopið kálið —"
JAFNVEL ÞÓTT takast megi að
komast yfir nægan bókakost, tek-
ur það óhemju tíma, að ná og til-
einka sér kjarnann úr þeim, því
honum fylgja oftast miklar um-
búðir, sem valda töfum, en hæfa
að öðru leyti ekki þeim, sem eink
um leitar yfirborðsþekkingar á
sem flestu og þá kannske meir til
gamans en beinna nota.
Tími og aðstæður starfandi
manns hrökkva því engan veginn
tii þess að fullnægja áðurgreindri
þekkingarlöngun nema að mjög
litlu leyti, án þess að honum sé
gert auðveldara fyrir, t, d. með
þar til gerðum hentugum bókum.
Slíkar bækur eru líka til, mls-
jafnlega góðar og misjafnlega að-
gengilegar og má sem dæmi
nefna margs konar alfræði-orða-
bækur, venjulegar kennslubækur
eða handbækur og loks hver.x kon
ar tímarit, sem fjalla urn marg-
vísleg efni.
Tímaritin.
MEIRIHLUTI innlendra tímarita
hafa hvert um sig nokkuð afmark
að hlutverk og þó góð geti talizt
á sínu sviði, fullnægja fæst þeirra
eins og vænta má, nema sárafá-
um lesendum.
Árið 1942 byrjaði að koma út
tímaritið Úrval. Tilgangur þess
vár að' fylla upp Lstórt skarð í
bókmenntum okkar, :með því að
birta valdar greinar úr mörgum
erlendum tímaritum,. eða endur-
segja þær með færri orðum og
auk þess nokkuð af góðum sögum
sem sumar hverjar væru styttar
að mun. Skyldi efni ritsins vera
sem fjölbreyttast og leitast við að
uppfylla kröfur sem flestra, með
gagnorðum frásögnum. Tækist
vel um svona rit, gæti það orðið
lesendum ómetanlegur tímasparn
aður og gæfi þeim auk þess kost
á fjölbreyttu lesefni, sem fæstir
þeirra gátu nokkru sinni átt kost
á að komast í kynni við.
Riti þessu munu margir hafa
tekið með hinum mesta fögnuðu
og eftirvæntingu. Kaupandi þess
hefi ég verið frá upphafi og virzt
það svo vel, að naumast hefir
þar nokkur ritgerð komið, sem
ég hefi ekki ltVð mér til gamans
eða uppbyggingar og vilji maður
taka bók til stundar ígripa,:1lan
þess að vera í reglulegum lestrar-
ham, veit ég fáar hentugri en
eldri árganga Úrvals, því ætíð má
þar eitthvað finna, sem hæfir
skapinu hverju sinni.
Auk þess að vera fjölbreytt að
efni, hefir ritið fleiri góða kosti.
5
VESTAN !
Ogerðir vegir
HVERNIG ER póstferðum háttað?
Hvað er langt í kaupstað? Hvern-
ig er að ná til læknis? Hvernig
er barnafræðslu háttað? Hver eru
markaðsskilyrði fyrir framleiðsl-
una? Hvaða skilyrði eru til félags-
lífs?----------
Þannig spyrjum við ef okkur
langar til að kynnast fjarlægu hér-
aði og skilja hagi þess fólks, sem
þar býr. En svörin við öllum þess-
um spurningum, sem hér er byrí-
að á, fara eftir því hvernig varið
er samgöngum og samgöngumál-
um á hverjum stað.
Þegar á það er litið, að hér á
landi voru engir akvegir til fyrir
fáeinum áratugum er það erigin
furða, þó vegagerð sé ena skamriit
á veg komið í hinum afskekktari
sveitum. Það er því ekki nema að
vonum að mikil verkefni séu fram
undan í þeim efnum.
STRANDFERÐASKIPIN flytja
fólk milli hafna. Við eigum nú
góð skip og samboðin fólki, sem
gott á skilið, svo sem sá lífvörður
íslenzks þjóðernis, sem nytjar yztu
strendur íslandsbyggða.
Flestar sveitir eru nú í tengsl-
um við samgöngukerfi landsins
með akfærum vegum um hæsta
sumarið, en það sumar vill þó
verða stutt, þar sem ekki er á ann-
að að treysta en rudda vegi á fjöll-
um um norðanvert landið. Samt
bíða þær sveitir, sem enn eru laus-
ar úr slíkum tengslum með ó-
þreyju eftir sínum sumarvegi,
enda þótt hann vei-ði ekki nema
ferðamannavegur í 3—4 mánuði.
Slíkir vegir gefa mörg tækifæri
þeim, sem sumarfrí fá. Og þeir,
sem ekkert orlof fá, meta það mik-
ils ef frændur þeirra og fornir
vinir eiga hægt með að vitja þeirra
í sínum frítíma. .
Flugvélar greiða nú mjög fyrir
samgöngum rnilli Vestfjarða og
Reykjavíkur.
Ástandið er gjörbreytt frá því
sem var fyrir einum tveimur ára-
tugum. Mörgum þætti áreiðanlega
ólíft hér við það ástand, sem þá
var. Engar flugsamgöngur. Hvorki
Esja né Hekla. Hvergi bílfært milli
fjarða.
FÁMENNI heimilanna í sveitunum
fylgir mikið öryggisleysi ef ekki
er jafnframt hægt að færa heimil-
in saman og fólkið nær hvert öðru.
Eins og nú er ástatt með mann-
fjölda í sveitum veitir ekki af að
vegir séu færir innansvéitar allan
ársins hring. Þar sem mjólkuríram
leiðsla er stunduð krefjast líka at-
vinnuhættir þess eins og líka mark
aður kaupstaðanna. Og þar sem
sambandið við verzlunarstað og
læknissetur er sjóleiðis þarf góð
lendingarskilyrði.
Þegar bændur fóru almennt að
eiga kerrur fyrir 25 til 40 árum
vaknaði eðlilega áhugi þeirra á ak-
vegagerð. Þá var reynt með kvísl
og skóflu að gera vegi, sem væru
færir kerruhestunj þegar jör(j.
væri auð. Þessir vegir voru eðli-
lega mjóir, svo að breiðari bíluni
veitir ekki af þeim og sjjta. þeim
því illa. Það var heldur engin von
til þess, að vegirnir væru þá lagð-
ir með það fyrir augum að þeir
væi'u vetrarvegir. Og vegna þess
að vegir- þessir voru lágir eru yfir-
leitt mörg ræsi á þeim.
ÞEGAR BÍLARNIR komu til sög-
unnar lögðu menn eðíilega kapp á
að koma vegasambandinu sem-víð-
ast. Þá voru vegir ruddir, oftast
grafnir inn í hlíðarbrekkur rneira
eða minna. Á slíka vegi dregur
snjó strax og fölvar. Þeir liggja
líka gjarnan undir leysingarvatni
hvenær sem er að vetrinum og
verða jafnvel lækjarfarvegur í stór
rigningum á sumrin. Þessir vegir
þurfa því geysilegt viðhald og
verða þannig óskaplega dýrir. Það
Stutt og laggotf.
STYTTING SAGNA virðist svo
vel gerð, að sá sem aðeins les
liana, mun naumast geta gert sér
. (Framh. á 8. síðu.)
er því líka fjárhagslegt atriði að
geta gert vegi svo úr garðí, að þeir
liggi ekki undir vatni.
Svona mun saga vegamálanra
vera í aðalatriðum allt í kringum
land. Þetta er því ekki neitt sór-
staklega vestfirzkt. En alh: um það
skýrir þetta hvernig Vestfirðingar
hugsa í þessu sanxbandi.
ÞAÐ ÞARF yfirleitt að endur-
byggja alla vegi á Vestfjörðum
nema þá, sem gerðir hafa verið á
allra síðustu árum. Hina eldri vegi
þarf víða að færa úr stað þangað
sem snjóléttara er eða beinni og
betri veglína. Þó að freist hafi ver
ið til þess fyrir 20 árum, þegar
engin verkfæri voru mikilvirkari
en hakinn og malarskóflan í hönd-
um okkar, að þræða gömlu reið-
götuna í fjölmörgum smákrókum
upp heiðarbrekkuna og grafa sig
inn í aurinn í beygjunum þar til
stálið var orðið langt á aðra mann
hæð, er ekki þar með sagt, að
slíkri vegagerð verði unað um ald
ur og ævi. Eða þó að vegur hafi
verið lagður eftir aldamótin und-
ir brekku, þar sem skafl verður
þykkastur milli fjalls og fjöru,
þykir mönnurn betra á óld jarðýt-
unnar að færa veginn á hjalla-
brúnina fyrir ofan, þar sem aldréi
festir snjó.
Það er ekki við neinn að sak-
ast, þá að vegamálunum sé svona
varið. Þetta er allt mjög eðlilegt.
En þörfin er engu síður brýn fyr'
ir því og vex-kefnin engu minni
þess vegna.
SUMUM FINNST það draumórá-
kennt að tala um vetrarvegi í snjó-
þuftgum sveitum. Þeir segja sem
svo, að við heimtum rafmagn, vegi,
ræktun og byggingar. Þetta sé
miklu meira en hægt sé að veita
sér.
Víst kostar þetta allt mikíð og
hlýtur auðvitað að taka sinn tí'ma.
En það er áhættulaust að nota láns
fé að nokkrum hluta til að leggja
þann grundvöll að auknu atvinnu-
lífi og aukinni framleiðslu, sem
þetta verður. ‘
En sá, sem lifir í sveit, þar sem
svo margt er ógert, hugsar á marg
an hátt öðru vísi en hinn, sem ékki
veit af neinum verkefnum eða
finnst allt vei'a búið. Samgöngu-
málin innan sveitar kenná okkúr
að hafa óbeit á eyðslu og óhófi.
Slíkt eru eðlileg og sjálfsögð við-
brögð þess, senx hefir vit á að berj
ast fyrir lífi sínu, en án þess getur
yfirleitt engin skepna lifað stund-
inni lengur í þessum heimi. Við
værum því „verri en skynlaus
skepnan" ef þetta viðhorf mótaði
ekki hugsunarhátt okkar.
RUÐNINGURINN niðurgrafni get-
ur kennt okkur að fyrirlíta lífs-
venjur þær, sem binda milljóna-
auð í arðlausri fjárfestingu, svo
sem íburðarbýlum, óhófshúsnæði
og slíku.' Hann lætur okkur líka
Vérða öiriun að því að milljóriunum
sé söað fyrir áferigi og tóbák til
áð drepa árlega fvrir okkur
fjölda fólks á béztá starfsaldri méð
an okkur er neitað um lífsnauðsynj
ar, svo sem samgöngubætur, og fá
tæktinni borið við.
ÞAÐ ÞARF MARGT að gera til að
halda við og auka byggð hér á
Vestfjörðum. Eitt af því er áð
bæta samgöngurnar og létta þar
nxeð framleiðsluhætti, auðvelda
menningarlíí með bættum póstsam
göngum og betri skilyrðum til. fé-
lagslífs, og veita meii'a öryggi með
því að auðveldai'a sé að ná til lækn
is og nágranna. Það þarf margt að
gera og margs að gæta til þess að
þetta allt geti orðið. En eitt af því
sem mestu máli skiptir í þessu
sambandi er einmitt það, að í hér-
aðinu sjálfu búi fólk, sem skilur
hlutvei-k sitt og þekkir sinn vitjun-
artíma og gerir miklar kröfur fyrir
sjálft sig og hérað sitt. En í því
sambandi má það þá ekki heldur
gleymast, að gera kröfurnar fyrst
til sín sjálfs en síðan líka til ann-
arra.