Tíminn - 06.10.1961, Page 8

Tíminn - 06.10.1961, Page 8
8 T f MI N N , föstudaginn 6. október 1961. Sú var tíðin, að Islendingar sóttu háskólamenntun sína öði'u jafnt til borgarinnar við sundið. j Og lengi var draumur góðra ís-| lendinga um innlendan háskóla ekki annað en hvikul hilling. Stofn un embættismannaskólanna gömlu, sem 1911 urðu vísir að Háskóla íslands, eins og við þekkjum hann í dag, kostaði á sínum tíma langa baráttu, margar bænaskrár, mörg þing. En það hafa alltaf verið til hugsjónamenn, sem unnu Fróni það, sem þeir máttu. Frumvarpið um stofnun Háskóla íslaiids var samþykkt af Alþingi 1909, afgreitt þaðan sem lög og staðfest af kon- ungi 30. júlí sama ár. En fjárveit- ingin beið í tvö ár. 17. júní 1911 var háskólinn settur í neðrideild- arsal Alþingishússins í fyrsta sinn af próf. dr. Birni M. Ólsen, fyrsta rektor s'kólans. Þá var skólinn í fjórum deildum. Þrjár þeirra voru arftakar Prestaskólans, Laga skólans og Læknaskólans. Heim- spekideildin ein var ný af nálinni. Árum saman bjó háskólinn við kröpp kjör, ófullkomið húsnæði, litla fjárveitingu, takmarkaðan skilning. En mjór er mikils vís- ir. Nú er hann virðuleg, vaxandi stofnun, og starfsemi hans gerist með hverju ári fjölþættari og viða HÁSKÓLI ÍSLANDS Dr. Björn M. Ólsen 1. rektor H. f. Dr. Alexander Jóhannesson meiri, sem sjá má glöggt af stór- byggingum þeim, er óðum rísa af grunni á Melunum. Háskóli ísiands er fimmtugur í ár. Afmælið bar að vísu formlega upp á þjóðhátíðardaginn, en þess er sérstaklega minnzt um þessar mundir. Afmælishátíðin verður sett í Háskólabíóinu nýja í dag. í ræðunni, sem Björn M. Ólsen flutti, þegar háskólinn var settur í fyrsta sinn, sagði hann m. a. þetta um markmið hans: „Mark- mið háskóla er fýrst og fremst þetta tvennt: að leita sannleikans í hverri fræðigrein fyrir sig, — og í öðru lagi, að leiðbeina þeim, sem eru í sannleiks'leit, hvernig þeir eigi að leita sannleikans í hverri gi-ein fyrir sig. Með öðrum orðum: háskólinn er visindaleg rannsóknarstofnun og vísindaleg fræð'slustofnun. . . . Enn hafa flest ir háskólar hið þriðja markmið, og það er að veita mönnum þá undirbúningsmenntun, sem þeim er' nauðsynleg, til þess að þeir geti tekizt á hendur ýmis embætti eða sýslanir í þjóðfélaginu. Þetta starf háskólanna er mjög nytsam- legt fyrir þjóðfélagið. Það er ekki, eða þarf að minnsta kosti ekki að vera, strangvísindalegt, heldur lag ar það sig eftir þörfum nemend- anna“. _ 1 Með þetta fyrir augum tók Há- skóli íslands til starfa, og forvígis- rnenn hans hafa jafnan stefnt að því, að stofnunin gæti eflzt svo, að hún yrði sem bezt fær um að rækja þetta hlutverk. Fæstir efa góðan vilja þeirra, þó að margt hafi borið til þess, að brautin hef- ur ekki alltaf getað talizt greið. En varðandi hlutverk skólans mætti bæta því hér við, sem dr. Ólafur Lárusson, fyrrverandi rekt-; or, sagði í setningarræðu haustið 1945: „Háskólinn á að vera full- trúi íslenzks menntalífs gagnvart öðrum þjóðum". STJÓRN SKÓLANS Stjórnarfyrirkomulag háskólans hefur frá fyrstu tíð tekið litlum breytingum. Sem stofnun heyrir hann undir menntamálaráðherra, en með stjórn hans fara háskóla- rektor og háskólaráð, en í því eiga ■ æti háskólarektor og forsetar hverrar deildar fyrir sig. Rektor er sjálfkjörinn formaður. Háskóla- rektor er kosinn skriflegri kosn- ngu á sameiginlegum fundi há- rkólaprófessora, og skal hann vera einn úr þeirra hópi. Hann hefur lögum samkvæmt eftirlit með dag- legri starfsemi skólans og er æðsti fulltrúi hans gagnvart mönnum og I fyrir ári síðan, en hann og Har- stofnunum utan skólans. Jafnframt aldur Níelsson létust báðir í starfi. leysir hann úr þeim málum, sem I Alexander Jóhannesson hefur þurfa ekki að koma fyrir háskóla-! gegnt embætti háskólarektors ráð, háskóladeildir eða stjórnar-1 lengst allra þeirra manna, sem hér völd af laganauðsyn eða sam- hafa verið taldir, en hann var kvæmt venju. Með sama fyiirvara rektor í 12 ár alls og kosinn sex hefur rektor' umboð til að skuld- sinnum. binda háskólann og háskólastofn- anir fjárhagslega. Honum er skylt ÞÁTTUR ALEXANDERS að hlutast til um framkvæmd á JÓHANNESSONAR isamþykktum háskólaráðs og há- Ekki mun ofmælt, að enginn skóladeilda og þeim ákvörðunum einn maður hafi unnið jafn fjöl- stjórnarvalda, er háökóYáiitt'Wrðh! þætt og heilladrjúgt starf í þágu Háskólaráð hefur úfgRUrðaWáld r 'háskólans og dr. próf. Alexander málefnum háskólans og háskóla- Jóhannesson, sem gegndi störfum stofnana innan takmarka laga og rektors í 12 ár, eins og fyrr segir. reglugeiða. í fyrstu var rektor Ósérplægni hans, stórhugur og kjörinn til eins árs í senn, og fór festa hafa í ákveðnum skilningi kjör hans jafnan fram á afmælis- orðið hornsteinar margra háskóla- degi skólans 17. júní, en við emb- stofnana og kjölfesta í störfum og ætti tók hann 1. október. Fljótt rekstri skólans. Tvimælalaust var kom í Ijós, að þetta var ekki hann forustumaður í flestum mál- heppilegt, og þótti skorta þá festu, efnum skólans á þriðja áratug og sem skapast, ef maður gegnir emb einmitt á þeim tíma, er skólanum ætti lengur en skemur, og skólalögunum frá 1936 i há- reið mest á, meðan stofnunin var var að mótast. Á þessu tímabili var þriggja ára kjörtimi rektors ákveð vöxtur og viðgangur háskólans inn, og hafa engar breytingar orð mestur, og átti Alexander sjálfur ið þar á síðan. Er hann kjörinn 14. höfuðþáttinn í þeirri þróun. Ekki maí eða næsta virkan dag við og er til sú bygging á háskólalóðinni, tekur við starfi 15. september. j sem hann hefur ekki að einhverju ileyti haft forgöngu um. Hann hef- REKTORATAL i ur átt ríkan þátt í stofnun nýrra Sú skipan, sem framan af var á háskóladeilda og upptöku nýrra kjöri háskólarektor's, hafði í för kennslugreina eða eins og dr. með sér, að rektorar skólans þessi Guðni Jónsson segir um hann í fimmtíu ár hafa verið hvorki fleiri afmælisriti háskólans, sem kemur né færri en 21. Margir hafa þeir út um þessar mundir: „En þáttur verið þjóðkunnir fræðimenn og hans í stjórn háskólans inn á við lagt af mörkum sinn skerf til efl- er ekki síður athyglisverður, þótt ingar stofnuninni. Eftirtaldir eigi liggi eins í augum uppi. Hann menn hafa verið rektorar Háskóla t lét sig málefni stúdenta miklu fslands: Björn M. Ólsen 1911—12,! skipta og velfarnað þeirra við nám Guðmundur Magnússon 1912—13,1 ið, kom á eftirliti með námsferli Lárus H. Bjarnason 1913—14, Jónj þeirra og lét sér annt um heilsu Helgason 1914—15, Guðmundur j þeirra og velfarnað. Próf Alexand- Hannesson 1915—16 og 1924—25,! er var því eigi aðeins mesti fram- Haraldur Níelsson 1916—17 og kvæmdamaður í rektorsembætti, 1927—28, Ágúst H. Bjarnason 1917; heldur einnig mesti skólamaður í —18 og 1928—29, Einar Arnórsson eiginlegri merkingu þess orðs. 1918—19 og 1929—30, Sigurður P. Traust samkennara hans á honum Sívertsen 1919—20 og hluta úr sannast bezt á því, hve oft þeir ári 1928, Guðmundur Finnbogason fólu honum forustu mála sinna 1920—21, Ólafur Lárusson 1921— með því að endurkjósa hann til 22. 1931—32 og 1945—48. Sigurð- hins ábyrgðarmikla embættis". ur Nordai ’22—23, Páll Eggert Óla son 1923—24, Magnús Jónsson (jur.) 1925—26, Guðmundur Thor- ELZTA DEILDIN Ef haft er hugfast, að þrjár oddsen 1926—27 og 1935—36, þeirra fjögurra deilda, sem í upp- Magnús Jónsson (theol.) 1930—31, hafi þessarar sögu mynduðu Há- Alexander Jóhannesson 1932—35, skóla Tslands, voru steyptar úr 1939—42 og 1948—54, Níels Dung- málmi embættismannaskólanna al 1936—39, Jón Hj. Sigurðsson gömlu, má með réttu segja, að 1942—45, Þorkell Jóhannesson guðfræðideildin sé elzta og virðu- 1954—60 og núverandi háskóla- legasta deildin innan veggja skól- rektor, Áimann Snævarr, sem tók ans, þar sem Prestaskólinn var við, er Þorkell Jóhannesson lézt stofnaður 1847, en Læknaskólinn ] ekki fyrr en 1876 og Lagaskólinn 1908. Vegna þessara virðulegu sér- stöðu hefur skapazt sú hefð, að forseti guðfræðideildar undirritar gerðir háskólaráðs næstur á eftir rektor. Fyrst kenndu við deildina tveir prófessorar og einn dósent, en nú fjórir prófessorar og Krist- inn Ármannsson, rektor Mennta- skólans í Reykjavík, sem hefur dósentsnafnbót. Fyrstu kénnararn- ir í Guðfræðideild Háskóla íslands voru Jón Helgason, síðar-biskup, hinn þjóðkunni og vinsæli kenni- maður, prófessor Haraldur Níels- son, og Eiríkur Briem dósent, en við stai’fi hans tók fljótlega Sig- urður Sívertsen. Margir fleiri þjóð kunnir fræði- og kennimenn hafa starfað við deildina, þó að þeirra verði ekki getið hér. Áður fyrr var talið, að fjögur ár væru hæfi- legur tími til að búa sig undir kandídatspróf í guðfræði, en nú eru þau orðin fimm, en sú þróun gerir nú yfirleitt vart við sig í öll um deildum, að námstími lengist. Fyrsti kandídatinn, sem braut- skráðist úr deildinni og þar með háskólanum var Ásmundur Guð- mundsson, fyrrverandi biskup, en prófdómarinn var í það sinn, eins og löngum síðar dr. Bjarni Jóns- son vígslubiskup. LÆKNADEILD Ein af deildunum þrem, sem 1911 höfðu áður starfað hérlendis í öðru formi, var læknadeildin, en hún var beinn arftaki Læknaskól- ans, sem stofnaður var fyrir for- göngu Jóns Hjaltalín landlæknis 1876, en kennsla í læknisfræði hafði þó farið fram hér á landi áður, m. a. kenndi Bjarni Pálsson, fyrsti landlæknirinn, læknaefnum, og var það áskilið í erindisbréfi hans, en ekki gerðu þó allir land- læknar slíkt hið sama, og vildi þá verða misbrestur á kennslunni. Ef heimspekideildin er undanskilin, en þar eru kenndar margar grein- ar, er læknadeildin fjölmennasta deild háskólans. Innan læknadeild arinnar er um þrenns konar nám að ræða. sem allt er þó skylt inn- byrðis. Þessar þrjár greinar eru almenn læknisfræði, tannlæknis- fræði og lyfjafræði lyfsala. Lækna deildin hefur um dagana færtmjög út kvíarnar, kennaratalan hefur margfaldazt, fjölbreytni námsefn- is aukizt að miklum mun og marg- ar rannsóknarstofur starfa nú á hennar snærum. Námið er i senn bóklegt og verklegt, og má segja, að auknir kennslukraftar og bætt aðstaða til verklegrar kennslu sé

x

Tíminn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.