Tíminn - 29.05.1962, Blaðsíða 14

Fyrrí hluti: Undanhald, eftir
Arthur Bryant Heimildir eru
pólski hershöfðinginn, að finna
mig, og við ræddum um brottflutn
ing pólska hersins frá Rússlandi til
Persíu. Hann er nú í fullum gangi.
Klukkan 12 fór óg til fundar
við forsætisráðherrann sem þjáð
ist þá af slæmum höfuðverk.
Hann var ekki sérlega ánægður
með árangurinn af fundi sínum
og Stalins og hafði auk þess feng
ið slæmar fréttir af síðustu skipa
sendingu til Möltu, er hafði orðið
fyrir miklu tjóni á leiðinni.
Snæddi hádegisverð meg forsætis
ráðherranum og sat næstur
ameríska sendiherranum. Var
klukkan 2,30 e. m. viðstaddur
sýningu á nýjum eldflauga-fall-
byssum. Þar voru bæði Shapo-
shnikov og Voroshilov, Mjög gagn
leg tegund vopna, sem við gæt-
um vel fært okkur í nyt. Kom
aftur klukkan 7 e. m. og fékk
þær upplýsingar, að við ættum
að snæða miðdegisverð með
Stalin í Kreml klukkan 9 e. m.
Að einu leyti mátti segja, að
vera okkar í Moskvu væri eins
konar fangavist. Vopnaðir verðir
fylgdu okkur, hvert sem við fór-
um og stóðu fyrir utan herbergis
dyr okkar á gistihúsinu.
Ileimsókn Anders var i senn
bæði gagnleg og fræðandi. Hann
hafði verið sendur til Rússlands
til að semja um afhendingu
pólskra fanga, sem Rússar höfðu
tekið, er þeir réðust inn i Pól-
land sem bandamenn Þjóðverja.
Þegar hann kom inn í setustofu
gistihússins, benti hann mér að
koma og setjast hjá sér við lítið
borð. Því næst tók hann upp
vindlingaveskið sitt og barði með
því í borðið, jafnframt því sem
hann talaði í hálfum hljóðum.
Hann sagði: „Svo lengi sem ég
held áfram að berja svona í borð-
ið og tala ekki hærra en þetta,
getur enginn heyrt til okkar,
þrátt fyrir öll rnóttökutækin
hérna í herberginu". Ég verð að
játa það, að þangað til hafði ég
ekki haft hugmynd um, að setu-
stofan væri fu.ll af móttökutækj-
um — að öll herbergi í Moskvu
hefðu eyru. Anders sagði mér
því næst, að þrátt fyrir ýtrustu
tilraunir hefði sér ekki tekizt að
finna stóra sendingu pólskra
fanga, sem flestir hefðu verið úr
flokki æðri embættismanna.
Hann hafði rakið spor hennar
inn í Síberíu miðja, en þar höfðu
þau horfið með öllu. Hann kvaðst
vera sannfærður um það, að ann-
aðhvort hefðu þessir fangar ver-
ið fluttir til einhverra síberískra
fangabúða eða verið drepnir.
Þessi grunur hans reyndist rétt-
ur, því að þetta voru einmitt
fangarnir, sem Rússar myrtu og
Þjóðverjar fundu síðar.
Um kvöldifl var okkur haldin
mikil veizla í Kreml. Það var
kvöldið áður en Þjóðverjar fóru
yfir Don hjá Kalach, fimmtíu
mílur frá Stalingrad. Veizlugest-
ir voru um hundrað að tölu, þar
á meðal flestir æðstu valdhafar
landsins og margir æðstu herfor-
ingjar Rauða hersins, sem ekki
voru á vígstöðvunum.
Stalin t.ók á móti brezku og
amerísku gestunum, klæddur eins
og venjulega, í ljósrauða baðmull
artreyju og með buxurr.ar' girtar
niður í stígvélin.
„Borðin svignuðu undan hvers
konar kræsingum og vodka flaut
m
59
dætrum sínum og hjúum. Frú
Ragnheiður veifaði til hennar,
stöðvaði hestinn sem snöggvast,
en hélt svo áfram.
Er Teigshjónin ungu komu
heim á kirkjustaðinn, komu báð-
ar hefðarkonurnar, frú Ragnheið-
ur og prestsmaddaman, á móti
Sigþrúði, heilsuðu henni hlýlega
og leiddu hana til stofu. Og hjá
frú Ragnheiði og dætrum hennar
sat Sigþrúður undir guðsþjónust-
unni.
Þennan messudag voru svo
margir til altaris, að þrisvar var
kropið við gráturnar. Það vakti
athygli og umtal, að Sigþrúður
gekk með frú Ragnheiði áleiðis
að altarisborðinu. En bóndi henn
ar, sem sat í kór í fremsta sæt,
dró hana til sín, lét hana setjast
hjá sér og beið eftir síðasta
hringnum. Lögðu ýmsir þetta
þannig út, að Sigþrúður byggi
þegar við bóndaríki mikið. Þá var
líka mikið um það rætt eftir me”
una og síðar, hve föl hún væri
orðin og þreytuleg, unga hús-
freyjan í Teigi. Hún ætti víst
ekki sjö dagana sæla, konan sú.
Guðmundur Björnsson hafði
að þessu þótt mannsefni gott og
mörg heimasætan hafði rennt til
hans vonaraugum, að sagt var. En
nú lagðist það org á, að hann ætl-
aði að verða heimaríkur harð-
stjóri. Sá orðrómur festi rætur
í byggðinni. Skynjaði Guðmundur
hann innan stundar og glotti að.
hét því að láta hart mæta hörðu.
Fjarlægðist því sveitunga sína,
var misskilinn og hirti ekki um
að leiðrétta það. Hann
gætti þess að standa í skilum við
alla, hjú sín sem aðra. Og báru
hjúin honum flest góða sögu,
undu ekki síður hjá honum en
öðrum. En harðhnjózkuleg fram-
koma hans við þá, sem litu niður
á hann eða reyndu að sýna yfir-
gang, duldist engum. Sveitungar
hans lærðu því fljótt að láta
hann í friði, óáreittan í návígi.
Og skemmtu sér við söguþætti
um hann, sem flestir voru ýktir
til stórra muna.
Þannig liðu hin næstu ár.
Hjónin á Teigi eignuðust þrjú
börn. Tvær dætur og einn son.
Var sveinninn í miðið og hét
Björn eftir afa sínum. Eldri syst-
irin hét Guðný, en sú yngri Mar-
grét. Voru það móðurnöfn hjón-
anna.
Öll voru börnin efnisbörn,
hraust og kjarkmikil, nema helzt
Margrét. Hélt faðir þeirra þeim
til vinnu, undir eins og þau gerð-
ust vinnufær. Var haft orð á því,
að hann ætlaði þeim meira en
góðu hófi gegndi. Og eins var
því haldig fram, að Sigþrúði hús-
freyju þætti hann heimta of mik-
ið af börnunum. Og mun það sann
mæli. En þrátt fyrir vinnuskyldur
barnanna döfnuðu þau vel, eink-
um eldri systkinin. Náðu þau
snemma góðum þroska til líkama
og sálar og höfðu óbælda fram-
komu. Yngsta barnið, Margrét var
veigaminnst í bernsku. Ætlað
minnst og talin eftirlætisbarn.
„Hún nýtur þess, að hún ber móð
urnafn Guðmundar", hjalaði fólk
ið.
Guðmundur hafði allstórt bú
og fátt hjúa. Hann var í senn
verklaginn og dugmikill, Hafði
langan vinnudag, eins og títt var
á þeim árum. Var bæði ýtinn og
starfsglaður. Allir. sem dugur
var í, létu vel af því að vinna
með honum.
Kaldhæðinn var Guðmundur,
ef hann fann nágust næða um
sig frá sveitungum sínum. Hon-
um var þann veg farið. að hnit-
miðuð org hans hittu í mark,
hvort sem þau voru vilyrði eða
kaldyrði. Og þar sem menn muna
kaldyrði betur, flugu þau um
sveitina og gáfu höfundi sínum
vitnisburð, sem festist í sessi.
Flestir virtust trúa því, að hjóna
bandig á Teigi væri kalt og gleði
snautt. Húsbóndinn harðneskju-
tól hið mesta og kæmi það eink-
um fram við konuna og eldri börn
in tvö. Þó báru allir traust t.il
Guðmundar. Hann þótti í senn
karlmenni í hverri raun og loforð
hans óbrigðul.
Af húsfreyjunni í Teigi fór
minna orð. Hún var hæg og fá-
skiptin, sagði fólkið. Falleg var
hún enn, en föl og þreytuleg. Góð
við menn og málleysingja. Einu
sinni á ári fór hún að Hvammi
að sjá drenginn sinn þar Var
hann efnisbarn hið mesta, dulur
í skyni og fáorður. Hann tók
móður sinni að sama skapi betur
sem hann eltist meira. Þegar
þau voru t.vö ein, kom þag að
honum að vefja örmum um háls
henni með hinni mestu blíðu. Var
það henni dásamleg guðsgjöf.
Sýslumannshjónin báru hann á
höndum sér. Unni hann þeim báð ^
um og frú Ragnheiði eins og
móður Enda var hún honum slík
í hvívetna.
Oftast nær var það að vetrin-
um, nálægt afmæli drengsins,
sem móðir hans kom að heim-
sækja hann. Var hún þá með ein
hverja smágjöf handa honum.
Eitthvað, sem hún hafði unnið
sjálf og hann gladdist vig ag fá.
Sigþrúður var ágætlega verki far-
in. Hafði numið það hjá frú Ragnj
heiði. Hjónin komu jafnan bæðil
í stríðum straumum. Stalin sat
fyrir miðju borði með forsætis-
ráðherrann á hægri hönd, en
Harriman á vinstri, því næst kom
túlkur og loks ég með Voroshilov
á vinstri hlið. Andspænis Stalin
við borðið sat Molotov, sem fyrst
ur lyfti glasi, nákvæmlega fimm
mínútum eftir að við vorum
setztir. Eft.ir það var hver skálin
drukkin af annarri. Þegar kom
að mér, lagði ég til, að drukkið
yrði minni Rauða hersins og eftir
það var ég látinn í friði. Archie
Wavell mælti á rússnesku, og
var orðum hans tekig með hávær-
um fagnaðarlátum.
Kvöldið leið óbærilega hægt.
Það voru nítján réttir á borðum
og ekki risið úr sætum fyrr en
klukkan 12,15 e. m., eftir rúm-
lega þriggja kiukkustunda borð-
hald.
Þegar síga tók á seinni hluta
þessarar miklu átveizlu, var Stal-
in orðinn hinn fjörugasti og gekk
umhverfis borðið til að skála við
sem flesta Hann er áberandi
maður, en ekki að sama skapi
aðlaðandi. Hann hefur kuldalegt
andlit, lymskufullur og grimmd-
arlegur á svipinn. þar sem naum
ast verður sagt., að sjáist nokkur
minnstu einkenni viðkvæmni eða
vorkunnsemi. Hins vegar er eng-
inn vafi á því, að hann er skiln-
ingsgóður, skjótur í hugsun og|
frábær hermálafræðingur. Það
leynir sér ekki, að hann er tek-
inn að eldast og á honum sjást
greinileg þreytumerki . .
Um klukkan 2,15 e. m. var ég
kominn í rúmig og þakkaði ham-
ingjunni fyrir að sleppa svo vel,
þar eð ég hafði búizt við að
verða að vaka, a. m. k. til klukk-
an 4 e. m.“
Það. sem Brooke varg minnis-
stæðast frá þessu hófi, var hin
.þrotlausa drykkja.
„Fyrstu klukkustundirnar hljót
um við að hafa drukkið a. m. k.
tíu minni. Ég var svo heppinn
að hafa vatnskönnu fyrir framan
69
mig, og i hvert skipti, sem eng-
inn veitti mér athygli, fyllti ég
glasið mitt með vatni í stað
vodka. Með þessu móti drakk ég
a. m. k. hálfu minna magn áfeng
is en ég annars hefði orðið að
gera. Þegar hér var komið sögu,
sagði Voroshilov: „Þetta hvíta
vodka er ekki gott. Ég ætla að
láta sækja gult vodka“ í fyrstu
hélt ég, að hann hefði séð mig
hella vatni í glasið mitt, en svo
var þó ekki. Honum þótti bara
gult vodka betra. Þegar þessi nýi
drykkur kom, fyllti Voroshilov
glös okkar beggja og sagði: „Nú
drekkum við í botn“. Og ég svar-
aði: „Æ, nei, þér þekkið yðar gula
vodka en ég hef aldrei bragðað
það fyrr, svo að þess vegna ætla
ég að tæma fyrsta glasið mitt
hægt og rólega". Þetta reyndi ég
líka að gera, en eftir tvo sopa
var mér gersamlega ómögulegt
ag koma meira niður. Það var
eins og ég væri að drekka rauð-
an piparsafa, með þeim afleiðing-
um, að ég náði naumast andan-
um. Ég sagði Voroshilov, að ég
kysi heldur hvítu tegundinat en
hann kvaðst myndu halla sér að
þeirri gulu og tæmdi i skyndi
tvö glös, hvert á eftir öðru.
Áhrjfin létu heldur ekki bíða
eftir sér. Stórir svitadropar brut-
ust út á enni hans og rpnnu nið-
ur kinnarnar. Hann varð þögull
og þungbúinn á svip og starði
sljólega fram fyrir sig, og ég velti
því fyrir mér, hvort hann myndi
ekki innan stundar velta undir
borðið. Nei,. sæti sínu hélt hann,
en tók lítinn þátt i gleðskapnum
þag sem eftir var kvöldsins.
Allt í einu fyllt.i Stalin glas
sitt, gekk rakleitt til Voroshilov,
staðnæmdist við hlið hans, hélt
glasinu hátt á lofti og hóf að
mæla fyrir minni hans með kulda
legu brosi. Voroshilov varð að
standa, meðan skál hans vár
drukkin. Hann hélt sér vig borðið
með báðum höndum, sljór á svip
með starandi, tómlegt augnaráð.
BJARNI ÚR FIRÐI:
Stúdentinn
íHyammi
í Hvamm og oftast gangandi, Þau
komu snemma dags og fóru und
ir kvöld.
XXIII.
Ættarmót var með sveininum
í Hvammi og sýslumanni, en líkir
gátu þeir þó ekki talizt. Nú var
svo komið, ag menn þóttust al-
mennt vita af faðerni hans. Og
gátu sér rétt til. En sýslumaður
hafði ekki enn lýst hann sinn
son.
Aldrei var sveininum boðið að
heimsækja móður sína Sigþrúði
leiddist það. Hún fór eitt sinn
fram á það við bónda sinn, að
bjóða sveininum heim. — Þú átt
að taka hann frá Hvammi, og þá
skal ég reynast honum ekki síður
en mínum börnum, sagði hann.
— Hvað ætla þau góðu hjón með
drenginn?
— Sýslumaður er faðir hans
og hann arfleiðir hann sem dæt-
ur sínar. Því hefur hann heitið
mér, sagði Sigþrúður — Ég hef
aftur á móti lofað því að sleppa
af honum hendinni
— Þér var slát.rað, svo að ríka
fólkið i Hvammi gæti búið að
nautum sínum og sauðum, sagði
Guðmundur.
— Guðmundur. Guð hjálpi þér.
Þetta máttu ekki segja, hrópaði
Sigþrúður í sárustu neyð.
— Þetta er samt satt, sagði
hann.
— Nei, nei. Þetta er ekki satt,
Guðmundur. Hef ég virkilega ver
ig þér svo lítils virði, að þér hafi
fundizt, að þú hirtir aðeins dauð-
an hlut, þar sem ég var?
— Ne, Sigþrúður mín. Fyrir-
gefðu mér, sagði hann. — Þú ert
indæl. Þú ert mér allt. Og af því
að þú ert svo góð. langar mig oft
til ag hefna þín. Hvammsheimilið
situr ríkilátt að sínu. Aldrei hef-
ur það hvárflað að sýslumanns-
hjónunum, hversu mikið þau
hafa frá þér tekið. er þau sviptu
þig barni þínu. Láta þig horfa á
það í fjarlægð. þrá þag og þjást
af móðurelsku. Og mega ekkert
fyrir það gera Eg veit, hvað þú
líður mikið. Þess vegna hef ég
oft skorað á þig ag heimila mér
ag sækja sveininn i Hvamm. Eg
skyldi koma með hann
— Þú getur það ekki, góði
minn. Og þó að þú gætir það, þá
yrði þag öllnm kvalræði. Ilonum
líka. barninu mínu.
Þau hjónin voru tvö ein á heim
14
TÍMINN, þriðjudaginn 29. maí 1962