Alþýðublaðið - 09.03.1940, Blaðsíða 3

LAUGAKD AGUB §. MARZ 194«.
ALÞtÐUBLAÐIÐ
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjmrveru bans:
STEFÁN PÉTURSSON.
***** Kí. . .V» .
AFGREIDSLA:
aLþýðuhösino
(Inngangur írá Hverflsfiötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsing^r.
14901: Ritstjórn (innl. fréttir).
.4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
lB021 Stefán Pétursson (helma).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
♦ ----------------------*
Orlagastnnd
Norðnrlanda.
ÞAÐ er ekki efamál, að það
era örlagaríkir vi&burðir,
sem nú eru að gerast á bak við
tjöldin í sambandi við styrjöld-
ina milli Finna og Rússa. l>ó að
engin opinber staðfesting hafi
fengist á því á Norðurlöndum, að
af þeirra. hálfu hafi verið hafizt
handa um að reyna að fá enda
bundinn á stríðið á Finnlandi á
þessari stundu, þá virðist þó af
öllum líkum mega ráða að svo
sé. Má vera, og það er alls ekki
ólíklegt, að Þýzkaland styðji
slíkar samkomulagstilraunir i von
um það, að Rússland geti séð af
meiri hráefnum við það, eftir að
friður væri saminn við Finnland.
Én á Norðúrlöndum, að minnsta
kosti í Noregi ög Svíþjóð, er
sennilegt að menn líti svo á, að
nú séu siðustu forvöð til þess að
stilla til friðar milli Finna og
Rússa, ef þau eigi ekki að sogast
ýnn í ófriðinn og verða sjálf víg-
völlur, ef til vill meira að segja
aðalvigvöllurinn, í þejm hroða-
lega hildarlei'k, sem nú ér háður
milli stórveldanna.
Að svo komnu verður ekki sagt
neitt um það, hvem árangur
friðarumleitanir milli. Finna og
Rússa kunna að bera á þessari
stundu. Rússland hefir hingað tií
stkákað í því skjóli, að það gæti
neytt aflsmunar við Finnland,
meðan Þýzkaland stæði ósigrað
af Énglandi og Frakklandi. Það
treysti á það, að Þýzkaland
sem það er nú í raunverulegu
bandalagi við, gæti með hótunum
um árás á Svíþjóð afstýrt því, að
England og Frakkland gætu sent
nægilegan her til hjálpar Finnum
yfir Norðurlönd. En vel má vera,
að það þori ekki að treysta því
lengur og vilji eitthvað til vinna,
að eiga það ekki á hættu, að
vera ef til vill eftir örstuttan
tíma komið í strið bæði við Eng-
land og Frakkland.
Engu að síður eru friðarskil-
málar Rússa, ef mark má taka af
fréttunum, harðir. Þeir minna öm-
urlega á kúgunarsamninginn, sem
þvingað var upp á Tékkóslóvakíu
af Þýzkalandi, þegar Súdetahér-
uðin vora innlimuð í riki Hitlers,
og era þó þeim mun blygðunar-
lausari, að gert er tilkall til
landa, sem era algerlega finnsk
óg byggð Finnum einum. Hitler
bar þö það fyrir sig, að Súdeta-
héruðin væru byggð þýzkumæl-
andi mönnum. En hinn fyrrver-
andi sérfræðingur sovétstjómar-
innar i þjóðemismálum og nú-
verandi einræðisherra Rússlands,
Stalin, er ekki að afsaka ofbeldi
sitt með neinu slíku yfirskini.
Sem yfirfangavörður í hinu end-
urreista rússneska j)jóðafangelsi
þykist hann ekki þurfa þess við.
Það er hnefarétturinm sjálfur og
ekkert annað, sem bann vitnar í.
Að öðra leyti ganga skilmál-
4t á jmð, fiias og hjá Hitlw
í nauðungarsamningnum við
Tékkóslóvakíu, að sölsa undir sig
öll þau hérað og alla þá staði á
Finnlandi, sem gætu' gert því
mögulegt að verja hendur sínar
gegn frekarí ofbeldisverkum i
framtiðinni. Meiningin er áð um-
kringja Finnland þannig, að það
væri héðan í frá bæði í heimað-
arlegum og viðskiptalegum efn-
um upp á náð og miskunn hinn-
ar rússnesku harðstjómar komið.
Þess er krafizt, að það láti af
hendi allt Kyrjálanes með Viborg
og Mannerheimvíggirðingumum,
sem Finnland getur i fyrirsjáan-
legri framtið ekki án verið, ef
það á að geta um frjálst höfuð
strokið fyrir Rússum. Það er gert
tilkall til allra héraða, sem Finmar
eiga að Ladogavatni að vestan
og norðan. öll Ishafsströnd Finn-.
lands með Petsamo er heimtuð,
til þess að Finnar hafi ekki að-
gang að sjó á þeim slóðum og
Rússar geti flutt landamæri sín
vestur að Norður-Noregi. Og að
endingu er þess krafizt, að hafn-
arborgin og skaginn Hangö á
suðvesturodda Finnlands sé af-
hent Rússum til þess að þeir geti
ráðið yfir öllum siglingum til
Finnlands um Eystrasalt, bæði
jinn i Kyrjálabotn, sem Helsing-
fors er við, og í Helsingjabotn.
Það er ólíklegt, að Finnar
gangi að slíkum skiimálum ó-
breyttum, eftir hina frækilegu
vöm síðan í haust. Enn hefir
. Rússum heldur ekki tekizt að
leggja undir sig nema lítið eitt
af því landi, sem þeir gera til-
kall til. En vel má vera, að þeir
kjósi heldur að slaka eitthvað til
á síðustu stundu og falla til
dæmis frá kröfunni um Hangö,
sem Finnar munu vera ófúsastir
til að ganga að, heldur en að
halda stríðinu áfram og eiga það
á hættu, að lenda í striði bæði
við England og Frakkland fyrir
bragðið. Svo glæsilega hefir
rauði herinn ekkireynzt hingað til.
Það er örlagastund, sem upp
jer ránnin fyrir Norðurlönd.
Spurrdngin um það, hvort þau
eiga eftir að verða vígvöllur i
stórveldastyrjöldinni virðist vera
undir því kornin, hvort þær frlö-
aramleitanir milli Finna og
Rússa, sem nú eru hafnar, bera
Kvenfélagið Hríngnrinn nefur rik-
ídb hressingarbælið í Képavogi.
-----»—
Hælið verður notað fyrir berklavelb bðrn
—---;----—
STJÓRN kvenfélagsiiis Hringurinn gekk á fund félags-
málaráðherra, Stefáns Jóh. Stefánssonar, í fyrradag og
afhenti honum fyrir hönd ríkisins að gjöf Hressingarhælið
í Kópavogi, sem kvenfélagið lét reisa 1926 og hefir rekið
síðan.
Viðstáddur var Vilmundur Jónsson landlæknir. Frú
Jóhanna Zoéga hafði orð fyrir stjórn Hringsins, er hún af-
henti gjafabréfið. Landlæknir þakkaði gjöfina með nokkr-
um velvöldum orðum.
Gjafabréfið, sem stjórn
Hringsins afhenti Jélagsmála-
ráðherra, fer orðrétt hér á eftir:
,,Með afsali þessu afsalar
stjórn kvenfélagsins Hringur-
inn, Reykjavík, fyrir hönd
nefnds kvenfélags, Hringufinn,
hér með að gjöf rikisstjórn ís-
lands fyrir hönd ríkisins, Hress-
ingarhælinu í Kópavogi, eign
kvenfélagsins Hringurinn, ■ með
öllu tilheyrandi, eins og nánar
er hér tiltekið.
Gjöf þessi, er í er fólgin af-
hending Hressingarhælisins 1
Kópavogi, eignar Hringsins, til
ríkisstjórnarinnar fyrir hönd
árangur. Haldi stríðið áfram, get-
ur vai'la hjá því farið, að Eng-
land og Frakkland skerist i leik-
inn. En það geta þau ,ekki á ann-
an hátt, en að senda her til Finn-
lands yfir Noreg og Svtþjóð. Og
fyrirsjáanlega myndi þaö hafa í
för með sér þýzka árá’s á Svíþjóð.
En ef sá hormleikur ætti eftir
að ske, að hin friðsömu Norður-
lönd yrðu þannig að vigvelli í
styrjöldinni,. má enginn Norður-
landabúi gleyma því, hver það
er, sem Ieitt hefir hönnungarnar
yfir þau. Það er Rússland með
hinum svonefnda vináttusamn-:
ingi, en réttnefnda ræningjasamn-
■ingi sínum við Þýzkaland og á-
rásinni á Finnland.
ríkisins til fullrar eignar og um-
ráða, var afráðin og samþykkt
til framkvæmda, eftir að land-
læknir, Vilmundur Jónsson,
fyrir hönd heilbrigðisstjórnar
ríkisins, hafði farið þess á leit
við forstöðukonu Hringsins, frú
Kristínu Vídalín Jacobson, að
kvénfélagið seldi ríkinu hress-
ingarhælið. Stjórn Hringsins og
félagskonur voru sammála um
það, eftir að málið hafði verið
borið upp og rætt lögformlega,
að tilHlýðilegast væri, enda í
fullu samræmi við markmið fé-
lagsins Hringurinn, og tilgang-
inn með rekstri Hressingarhæl-
isins, ér Hringruinn hefir hald-
ið uppi síðan hælið var reist ár-
ið 1926, að úr því að ríkið sjálft
teldi sig þurfa hælisins við, að
Hringurinn afsalaði ríkinu
Hressingarhælinu að gjöf, svo
að heilbrigðisstjórnin gæti hald-
ið þar uppi sjúkra- og líknar-
stofnun, eða þvílíku, og helzt
með þeim.hætti, að í framtíðinni
yrði þarna rekið hæli fyrir
berklaveik börn, án þess þó, að
slíkt sé gert að skilyrði fyrir
gjöfinni.
Afhending hælisins í Kópa-
vogi sem gjafar til ríkisins hefir
kvenfélagið Hringurinn sam-
þykkt að fullu á löglegan hátt,
bæði með fundarsamþykktum
og á annan hátt, til frekari við-
Hressingarhælið í Kópavogi
urkenningar, og íalið stjórn
Hringsins að annast allt, er að
nauðsynlegri framkvæmd téðr-
ar ráðstöfunar lýtur, þar á með-
al að skrifa undir afsalið fyrir
eigninni ......
Fyrir því gerum vér undirrit-
aðar stjórnarkonur kvenfélags-
ins Hringurinn með lögheimili
1 Reykjavík kunnugt, að vér
með bréfi þessu afhendum og af-
sölum fyrir hönd kvenfélagsins
Hringurinn ríkisstjóm íslands
fyrir hönd Hins íslenzka ríkis til
fullrar eignar og umráða sem
gjöf frá téðu kvenfélagi, Hring-
urinn, stofnunina Hressingar-
hæli Hringsins í Kópavogi, er
reist var 1926 á landi, er félag-
ið hefir látið rækta í Kópavogi.
Afsalið nær til Hressingarhæl-
isins sjálfs, Kópavogsbúinu og
því, er þar heyrir undir, með
öllu óviðkomandi, með öllu hæl-
inu tilheyrandi, sem fylgir og
fylgja ber, og með öllum mann-
virkjum á lóðinni, sem sjálf er
ríkiseign, er Hringurinn hefir
Iátið framkvæma umhverfis
hælið, þar sem bæði hafa verið
ræktaðir kálgarðar og tún, veg-
ur gerður heim að hælinu, er
kostaði 2000,00 kr. Girðingar,
kolageymsla úti, einnig vatns-
I leiðsla handa hælinu, er kost-
aði kr. 5000,00. Þá fylgir og
leguskáli, og yfirleitt öll mann-
virki með í gjöfinni, er fyrir-
finnast á hælislóðinni, — og
Hringurinn hefir látið fram-
kvæma í þarfir hælisins. í gjöf-
inni fylgja og öll sjúkragögn á
hælinu, innanstokkSmunir, hús-
munir og áhöld, rúm og sæng-
urfatnaður, eldhúsgögn og þess-
leiðis:
Hressingarhælið með tilheyr-
andi mannvirkjum, eins og að
framan er talið, er áætlað að
hafi kostað kvenfélagið allt að
119 000,00 krónum. Hin með-
fylgjandi húsgögn, sjúkragögn
og aðrir munir að minnsta kosti
31 000,00 krónur.
Á eigninni, er afhendist,
hvíla eigi aðrar veðskuldir eða
veðbönd en eftirstöðvar veð-
skuldar til veðdeildar Lands-
banka íslands, að upphæð kr.
18 688,63 — átján þúsund sex
hundruð áttatíu og átta krónur
63/100 — er tryggðar eru með
1. — fyrsta — veðrétti í Hress-
ingarhæhnu, samkvæmt veð-
skuldabréfi dags. 17. nóv. 1926,
upphaflega að upphæð kr.
25 000,00 -— tuttugu og fimm
þúsund krónur —. Taki ríkið að
sér greiðslu téðrar, xiú áhvílandi
veðskuldar.
Hin afsalaða eign, Hressing-
arhælið með tilheyrandi, af-
hendist í því ástandi, sem það er
í, er afhendingin fer' frafn, og
miðast hún við 1. janúar 1940.
Tekur hið íslenzka ríki við eign-
inni til fullra umráða ög afnota,
sem eigandi frá nefndum tíma
og tekur að sér alla. skatta og
skyldur af eigninni frá sama
tíma.
Til staðfestu eru eiginhandar
nöfn okkar, undirrituð í viður-
vist tilkvaddra vitundarvotta.
Ritað í Reykjavík, 1. desember-
dag 1939.
sign. Kristín Vídalín Jacobson.
sign. Jarþrúður Jornsen.
sign. Jóhanna Zoega.
sign. Ingibjörg Cl. Þorláksson.
sign. Guðrún Geirsdóttir.
Drengjaföt, matrosföt, jateka-
föt, frakkar, skíðaföt. Sparta,
Laugavegi 10, sími 3094.
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson:
Safn til sðfli Vestmana.
f^ORSTEINN Þ. ÞORSTEINSSON rithöfundur dvelur nú
vestan hafs í íslendingabyggðunum og vinnur að því
að safna gögnum og skrifa sögu Vestur-íslendinga. Er þetta
geysimikið verkefni og á fárra manna valdi að skrifa svo
mikið ritverk svo vel fari. Er Þ. Þ. Þ. er manna bezt trú-
andi til að leysa það vel af hendi, ef dæma má eftir fyrri
bókum hans: ,,Vestmenn“ og „Æfintýrið frá íslandi til Bra-
silíu“.
í eftirfarandi grein, sem tekin er upp úr „Lögbergi" frá
8. febr. s.I., gerir Þ. Þ. Þ. grein fyrir starfi sínu nú.
I.
E.FTIR allmörgum þeirra
bréfa að dæma, sem mér
hafa borizt víðs vegar að, virðist
mér að ýmsir séu þeirrar skoð-
unar, að saga íslendinga vestan
hafs, sú sem nú er verið að rita,
eigi að verða saga hvers einasta
íslendings í Vesturheimi, á lík-
an hátt og söguþættir bændanna
x íslenzku byggðunum, sem
gefnir hafa verið út.
Þessi skoðun er mjög eðlileg
við fljóta íhugun.
Aftur á móti þegar athugað er
hvað búið er að prenta af þessu
tægi, þá verður mönnum ljóst,
að hór er að ræða um stærrá
ritsafn en hægt er að ráða við í
fljótum hasti, og skal hér drep-
ið á það helzta, og lausleg áætl-
un látxn fylgja;
Landnáms þættir og sögur um
ýmsa íslendinga og fleira þar að
lútandi í Almanaki Ó. S. Thor-
geirssonar frá 1899 til 1939,
Markland eftir Guðbrand Er-
lendsson, þrjú landnáms sögu-
brot Nýja íslands eftir Thorleif
Jackson, Hermanna-rit Jóns
Sigurðssonar félagsins, Saga ís-
lendinga í Norður-Dakota eftir
Thorstínu Jackson, Æfintýrið
frá íslandi til Brazilíu eftir Þ.
Þ. Þ. og ýmsar aðrar bækur og
kver eru samtals allt að 5000
blaðsíðum. Þó eru ekki hér með
talin Þjóðræknis samtök íslend-
inga í Vesturheimi eftir dr.
Rögnvald Pétursson í Tímarit-
inu, né nokkurt annað efni í rit-
inu í tuttugu og eitt ár, sem
heyrir undir þessi mál.
1 isl^txzkum vikublöðum irá
1877 til 1939 og hinum ýmsu
tímaritum má óhætt fullyrða að
sé eins mikið efni í landnáms
sögu og einstakra manna þætti
og búið er að prenta í sérstökum
bókum og ritum, eða aðrar 5000
blaðsíður.
En langstærsti hlutinn er enn
þá ótalinn, og það eru allir þeir,
sem engar sögur hafa ennþá
verið sagðar af. Og ef um ein-
staklinga sögur væri að ræða,
og þeirri reglu fylgt, er tíðkast
hefir, þá má ganga að því vísu,
að sá hlutinn fylli góðar 10 000
blaðsíður.
Alls eru þetta þá orðnar
20 000 blaðsíður.
En nú mætti auðveldlega
stytta sögurnar hlutfallslega að
helmingi við það, sem verið hef-
ir, hvort sem betur líkaði eða
ver. Það yrðu þá tíu þúsund síð-
ur, sem yrðu 20 bindi, ef hver
bók væri 500 bls., 25 bindi með
400 blaðsíðu bók, en 30 ef bókin
væiú 333 síður. Söluverð gæti
ekki orðið mikið innan við 100
dollara, nema hægt væri að
prenta stæri’a upplag en vana-
legt er meðal íslendinga. En
þótt þetta kunni að sýnast stói’t,
þá er samt ekkert líklegra en
hægt hefði verið að gera þetta 1
hægðum sínum á 30—40 árum,
án þess að vita mikið af því, og
hefði verið lokið nú, ef byrjað
hefði verið rétt eftir aldamótin.
en meir en vel hálfnað, ef það
fyrirtæki hefði hafizt jafnt og
Þjóðræknisíéiagið. En það var
ekki gert, og of seint að tala um
það nú.
Af þessum lausu áætlunum,
sem standa samt á grunni sann-
leikans í aðalatriðum, sjá menn
ljóslega í hvað væri ráðizt nú, ef
farið væri að gefa út einstakra
manna þætti, þar sem öllum
væri gert jafnt undir höfði, eins
og sjálfsagt væri, án þess að
taka nokkui’t tillit til stéttar eða
stöðu í borgum eða sveitum. —
En eins og mörgum mun kunn-
ugt, er í ýmsum landnámsþátt-
unum hlaupið yfir ýmsa búend-
ur, sem hafa verið fluttir burtu
eða dánir, þegar saga byggð-
anna var skrifuð, og stundum
skildar eftir stórar spildur úr
landnáminu, auk þeirra mörgu,
sem. víða er sleppt úr með vilja,
sökum þess, að þeir annaðhvort
báru ekki bændanafn eða
bjuggu ekki á „heimilsréttar“-
jörð. og voru því ekki taldir
landnámsmenn, eftir einhverj-
um jarðabókar skilningi.
II.
Hvað mínar tilfinningar
snertir í þessu máli, þá hefði
mér þótt æskilegast að geta
fléttað eins haganlega og hægt
væri í sögusafn þetta nafn
hvers einasta íslendings, sem
lifað hefir fyrir vestan haf. Og
þar með taldir helmingar,
fjórðungar og áttungar. En
þetta er ekki hægt enn sem
komið er.
í fyrsta lagi eru þær skýrsl-
ur, sem þyrfti að fara eftir, bæði
ónógar og sumar villandi, svo
það er óhugsandi að geta treyst
þeim. þótt örðugleikum við svo
stóra útgáfu væri alveg sleppt.
Réttar heimildir. fást ekki fyrri
en við sjálfir hefjum almennt
manntal í Vesturheimi. En af
því svo seint væri á stað farið,
þyrftum við nauðsynlega sam-
vinnu íslendinga heima til að
útvega okkur allar hinar vana-
legu upplýsingar, sem fáanleg-
ar eru í kirkjubókum og öðrum
sæmilega réttum heimildum um
hvern einasta íslending, er
flutti vestur og skrásettur
finnst. En allt þetta tæki nokk-
uð langan tíma.
í öðru lagi þykir heildarsaga
betur fallin til lesturs en sam-
síningur einstaklinga, og þar
sem hún hefir aldrei verið áður
rituð í sérstæðri útgáfu (nema
ágripið Vestmenn), og hægt
ætti að verða að Ijúka útgáfu
hennar á nokkrum árum, þá
hefir sú hugmynd eignast flesta
formælendur.
Og í þriðja lagi finnst öllum,
sem bera þessi útgáfumál mest
og bezt fyrir brjósti, að í nóg
sé ráðizt fyrst um sinn, með því
að gefa út þetta safn til heildar-
sögu íslendinga vestan hafs í
fáum bindum, sem almenningi
ætti ekki að verða ofraun að
eignast.
í þessu safni verður meðal
annars gerð ýtarleg grein fyrir
Mi. á 4. aáflteA