Alþýðublaðið - 07.04.1943, Blaðsíða 4

Alþýðublaðið - 07.04.1943, Blaðsíða 4
4 ALÞYÐUBLAÐIÐ Miðvikudagur 7. apríl 1043. Sigurður Jónasson : Um þjóðnýtingu ó ísl’anði. ftfjH)önbUí>tf> Útgefendi: Alþýðuflokknrinn. Eiístjéri: Stefán Pétursson. Ritstjóm og afgreiðsla í Al- þýöuhúsinu við Hverfisgötu. Sfmar ritstjómar: 4901 og 4902. Simar afgreiðslu: 4900 og 4906. Verð í lausasölu 40 aura. Alþýðuprentsmiðjan h.f. Skriðnr að komast ð dýrtiðarmálin? AÐ er nú ekki lengur hægt að segja, að ekkert gerist í dýrtíðarmálunum. Eftir margra vikna bollalegg- ingar um dýrtíðarlagafrum- varp ríkisstjórnarinnar í fjár- hagsnefndum beggja deilda á al- þingi, sem hafa haft frumvarpið til athugunar og jafnframt hvað eftir annað rætt það við ríkis- stjórnina, hefir þögnin um dýr- tíðarmálin nú loksins verið rof- in. Og svo að segja samtímis eru lagðar fram tvennar meira og minna víðtækar breytinga- tillögur við hið upphaflega dýrtíðarlagafrumvarp ríkis- stjórnarinnar: aðrar af ríkis- stjóminni sjálfri, hinar af fjár- hagsnefnd neðri deildar. í báðum tilfellum má segja, að dýrtíðarlagafrumvarpinu sé gerbreytt. Þannig gera bæði ríkisstjórnin og fjárhagsnefnd neðri deildar ráð fyrir því, að hin upphaflega fyrirætlun um að lækka dýrtíðaruppbótina á kaupgjaldið um 20 % verði látin niður falla, og munu allir laun- þegar í landinu að sjálfsögðu fagna því. En þar með er vitanlega eng- in lausn á dýrtíðarmálunum fengin; og þá er að athuga, hvað breytingartillögurnar hafa inni að halda með það fyxýr augum, að ná einhverjum ár- angri í baráttunni gegn dýrtíð- inni. Báðar breytingartillögurnar gera ráð fyrir því, að skipuð verði nefnd til þess að reikna út sérstaka vísitölu framfærslu- kostnaðarins á landbúnaðaraf- urðum og verðlag þeirra verði frá því á komandi hausti ákveð- ið á grundvelli hennar í fyrir- fram ákveðnu hlutfalli við kaupgjaldið í landinu, þannig, að tekjur bænda verði í sem mestu samræmi við tekjur hins vinnandi fólks við sjóinn. Þetta er vitanlega aðalatriði, ef stöðva á skrúfu dýrtíðarinn- ar, kapphlaupið milli 'afurða- verðs og kaupgjalds í landinu, sem undanfarið hefir valdið mörgum svo miklum áhyggjum. En í þessu efni greinir breyting- artillögur ríkisstjórnarinnar og fjárhagsnefndar neðri deildar þó á í einu mjög þýðingarmiklu atriði: í tillögum ríkisstjórnar- innar er ætlazt til, að niðurstaða þeirrar nefndar, sem á að leggja grundvöllinn að framtíðarút- reikningi á verðlagi landbúnað- arafurðanna og hlutfalli þess við kaupgjaldið, sé bindandi fyrir alla aðila. En í tillögum fjárhagsnefndar neðri deildar skal niðurstaða nefndarinnar því aðeins vera bindandi, að nefndin verði öll sammála. Skerist einhver þar úr Ieik, er því þetta aðalvandamál dýrtíð- arinnar jafnóleyst í haust, og það er nú, og verður þá aftur að koma til kasta alþingis. í báðum breytingartillögun- um er gert ráð fyrir bráða- birgðaráðstöfunum til þess að draga strax úr dýrtíðinni með lækkun á afurðaverðinu og eft- ALÞÝÐUFLOKKURINN var stofnaður í.marzmán- uði 19;16 og er því liðinn meira en aldarfjórðungur síðan. Á- hrifa hans fór þegar að gæta á íslenzk stjórnmál, og þrátt fyrir það þó að sá flokkur hafi aldrei lialdið á stjórnartaumun- um nema að litlu leyti, sem þátttakandi í ráðuneytum ann- arra flokka, hefir stefna og starfsemi þessa flokks ,sem nú hefur þó fæsta fulltrúa af stjórnmálaflokkunum á al- þingi, sennilega haft hlutfalls- lega meiri áhrif á íslenzk stjórn mál en dæmi eru til að stefna og starfsemi nokkurs annars islenzks stjórnmálaflokks Iiafi á þau haft. Ég skal ekki fara liér út í það að rekja þá geysilegu þýð- ingu, sem starfsemi flokksins hefur haft fyrir verkalýðinn og liinar vinnandi stéttir í landinu yfirleitt, Iivað snertir iaunakjör og aðrar kjarabætur, og heldur ekki rekja þann margvíslega árangur, sem náðst hefir fyrir atbeina flokksins í framfærzlu og menningarmálum, en aðeins athuga eina hlið sérstaklega, sein sé hvað hefur áunnist i einu höfuðstefnumáli flokksins. í fyrstu stefnuskrám flokksins var lögð mjög rik áherzla á ríkisrekstur, eða opinlæran rekstur atvinnufyrirtækja, sem fékk heildarnafnið þjóðnýting (.Hallbjörn Halldórsson bjó orð- ið tilj. Síðan hefir þjóðnýting jafnan verið ofarlega á stefnu- skrá Alþýðuflokksins og fyrir hans atbeina og áróður er nú álitlégur hluti atvinnurekstrar hér á landi rekinn af hinu op- inbera. Ég vil þá fyrst draga saman stutt yfirlit yfir það, hvernig þjóðnýtingarmálunum er nú komið hér á landi, og siðar mun ég svo gera grein fyrir livað heppilegt er að mínu áliti að þjóðnýta í viðbót og ennfrem- ur ræða um hina mismunandi afstöðu Alþýðuflokksins (lýð- ræðisjafnaðarmanna) annars vegar og Sameiningarflokks Alþýðu, Sósíalistaflokksins (einræðisjafnaðarmanna) hins , vegar. Stærztu þjóðnýttu fyrirtækin hér á landi munu vera Síldar- verksmiðjur ríkisins. Afurða- sala verksmiðjanna var 1940 kr. 18.157.896.72 1941 kr. 7.655 759.99 1942 kr. 16.967.164.85 Eftir nær 15 ára starfsemi er nettó eign síldarverksmiðj- irfarandi, samsvarandi lækkun kaupgjaldsins. Er með tillögum ríkisstjórnarinnar stefnt að því að lækka dýrtíðarvísitöluna þannig strax niður í 220 stig, en með tillögum fjárhagsnefnd- ar n. deildar ekki nema niður í 230 stig. Er að því leyti mun skemmra gengið í hinum síðar- nefndu til þess að draga úr dýr- tíðinni þegar á þessari stundu, auk þess, sem þar er einnig gert ráð fyrir mjög verulega miklu meiri fjárframlögum úr ríkis- sjóði til þess að bæta bændum upp verðlækkunina á afurðum þeirra, heldur en í tillögum sjálfrar ríkisstjórnarinnar. Hins vegar leggur fjárhagsnefnd neðri deildar til, að ríkissjóði sé jafnframt heimilað að leggja fram þrjár milljónir í sérstakan sjóð til tryggingar launþegum gegn atvinnuleysi; en það ný- anna (varasjóður og afborganir) nú orðin um 7 miljónir kr. auk þess sem IVz milljón kr. hefur verið lögð í fyrningarsjóð. Þannig lítur hagur verksmiðj- anna út eftir reikningunum, en það er vitað mál, að ef miða ætti við söluverð eigna verk- smiðjanna nú, yrði verðmæti eigna þeirra að teljast marg- faldar þær upphæðir, sem nefndar liafa verið. Póstur og sími mun vera næst stærzta þjóðnýtta fyrir- tækið. Tekjur póstsins og gjöld voru hvort um sig um 2 millj. kr. 1942 ,en tekjur símans tæp- ar 8 milljónir og gjöldin rúm-' lega 8 milljónir árið 1942. Öll- um fiiinst nú eðlilegt að póst- ur og sími séu þjóðnýtt fyrir- tæki, og svo mun einnig víðast hvar vera hvað póstinn snertir, en í ýmsum stærztu löndum heimsins, eins og t. d. Bánda- rikjunum er síminn rekinn af einkafyrirtækjum. Skylt þessum rekstri er Ríkisútvarpið. Tekjur þess 1942 námu 1.072.020.83, en gjöld kr. 999.224.81, og varð tekjuafgang ur ársins þannig kr. 72.796,02. Víða annars staðar í heiminum eins og t. d. í flestum löndum Ameríku er rekstur útvarpsins í höndum einkafyrirtækja. í sambandi við rekstur Ríkis- útvarpsins var á sínum tíma sett á stofn Viðtækjaverzlun ríkisins, sem á síðastliðnu ári seldi vörur fyrir um 2¥z millj. kr. og skilaði nettóhagnaði i ríkissjóð kr. 522.408.80. Þá liefur rikið rekið tóbaks- einkasölu, fyrst á árunum 1922 —26 og síðan óslitið frá 1931 og einkasölu á eklspýtum og vindlingapappír frá 1935. Sala tóíxaksei nkasöí un nar 1942 var kr. 10.292.308.10, þar af fram- leiðsluvörur tóbaksgerðar kr. 1.323.243.30. Nettóhagnaður tóbakseinkasölunnar á árinu 1942 var kr. 3.008.818.76. Áfengisverzlun ríkisins seldi á árinu 1942: Áfengi fyrir kr. 8.039.647.66. Aðrar vörur fyrir krónur 2.443.010.12. Af síðast tahnni upphæð er um helmingurinn eða um 114 milljón kr. vörur sem Áfengis- verzlun framleiddi sjálf. Nettó- ha^naður Áfengisverzlunar- innar fyrir árið 1942 er rúm- lega 6 milljónir króna. Áburðareinkasala ríkisins séldi á árinu 1942, 3798 tonn af áburði og var verð það, sem kaupendur greiddu 1.902.764.44 mæli er ekki í breytingartillög- um' ríkisstjórnarinnar. Það skal alveg ósagt látið hér á þessari stundu, hverja af- greiðslu þessar tillögur fá á al- þingi. Ríkisstjórnin hefir eins og kunnugt er engan flokk að baki sér þar, og tillögur hennar eru bornar fram án nokkurs sam- komulags við einstaka þing- menn eða þingflokka. En rétt er í því sambandi að geta einnig þess, að tillögur fjárhagsnefnd- ar neðri deildar byggjast held- ur ekki á neinu samkomulagi þeirra flokka, sem þar ei£fa full- trúa, þó að nefndarmennirnir hafi allir orðið sammála um þær. Þeir hafa lagt hinar sam- eiginlegu tillögur sínar fram al- gerlega upp á eigin ábyrgð. Flokkarnir eni allir óbundnir af þeim eins og af tillögum stjórnarinnar. kr., en við það bætist svo styrk- ur til áburðarkaupa um kr. 1.000.000.00, þannig að umsetn- ing þessarar einkasölu hefur orðið um 3 milljónir króna. Grænmetisverzlun ríkisins seldi á árinu 1942 vörur fyrir kr. 1.108.000.00. Landssmiðjan hafði tveggja milljón króna umsetningu 1942 og varð hagnaðurinn krónur 300.000.00, en af því greiddi liún í skatta kr. 200.000.00. Ríkisprentsmiðjan Gutenberg hefði á árinu 1941, 914.000 kr. umsetningu og kr. 102.000.00 ágóða, en mun á árinu 1942 hafa haft allmiklu ineiri um- setningu og ágóða, enda þótt reikningar liggi enn eigi fyrir. Skipaútgerð ríkisins hafði á árinu 1942 þrjú skip (Esju, Súðina og Þór) í strandferðum og auk þess til flóabátaferða og annara flutninga 31 bát alls. Flutti hún 54.000 tonn af vör- um og 20.705 farþega á árinu. Gjöld hennar urðu 6.226.050.55 kr., en tekjur nokkru minni, en sá rekstur fer, eins og kunnugt er, af sérstökum ástæðum rek- inn með styrk úr rikissjóði. ORLOF verkamanna er tal- in einhver mesta réttar- bót, sem unnin hefir verið til handa verkamönnum á síðustu árum. Er þetta mál nú rætt meðal verkamanna — og yfir- leitt allra launþega — og í sam- tökum þeirra. Blaðið ,,Hjálmur“ er gefið út af ,;Verkamannafélaginu Hlíf“ í Hafnarfirði og ræðir eingöngu málefni félagsins og verkamannanna. í 3. tbl. ,,Hjálms“, en það kom út 3. apríl s.l. birtist grein, sem heitir: „Sumarleyfi verkamanna“. í greininni segir meðal annars: ,,Á sama tíma sem forréttinda- stéttir stórþjóðanna eins og t. d. Breta, hafa orðið að láta af for- réttindum sínum, myndast á ís- iandi raunveruleg forréttinda- stétt. Gætir þess þegar víða í lög- gjöfinni.... Ein undantekning frá reglunni .... voru lögin um sumarleyfi verkamanna. Þeim ber að fagna, og grunur minn er sá, að í framtíðinni muni þetta vera talinn einn merkasti áfanginn í baróttu almennings fyrir jöfnum rétti. Hins vegar veit ég, að þeim, sem fannst það „verkfall“ þegar verkafólk fékk fyrst stundarfjórð ung til þess að drekka kaffi sitt við vinnu, muni vera nokkuð undar- legt innanbrjósts, þegar alþingi samþykkir^að veita verkamönnum sumarleyfi. Öflugustu verkalýðsfélögin eins og t. d. ,,Hlíf“, höfðu á hagstæðu augnabliki fengið sumarleyfisá- kvæði í samninga sína við atvinnu rekendur, og það var að vísu mik- ils virði, en það stóð og féll með samningunum, og gat verið úr sögunni, ef atvinnurekendur væru þess megnugir að kippa að sér hendinni. Nú er sumarleyfið fengið, en þá er að láta. það koma að tilætluð- stjórn, tæplega 2 miljónir kr., en tekjur um kr. 400.000, en þar er hafður opinber rekstur i alveg sérstöku skyni, enda þótt að einhverju leyti sé um flutninga og björgunarstarf- Þá voru útgjöld landlxelgis- gæzlunnar. sem er undir sömu semi að ræða hjá landhelgis- gæzlunni. Þá má segja að nær þvi öll bankastarfsemi sé þjóðnýtt hér á landi enda þótt Útvegsbanlc- inn sé liluthafabanki með nokkru af hlutafénu í einka- eign. Þá eru ríkisspítalrnir einnig allstór þjóðnýtt fyrirtæki. 1942 voru útgjöld: Landsspítalans kr. 1.200.000 Vífilsstaðahælis — 945.000 Kleppsspítalans — 1.000.000 Holdsveikraspít. — 93.000 Kristnesliælið er einnig rekið af ríkinu og munu útgjöld þess vera um það bil helmingi lægri en Vífilsstaðarhælis. Enda þótt spítalar séu þjóðnýtt fyrirtæki á Norðurlöndum yfirleitt eru þeir það alls ekki t. d. í Eng- landi eða N.-Ameríku. í sambandi við rekstur spít- alanna hafa verið og eru rekin ríkisbúin á Vífilsstöðum og Kleppi, og mun hafa orðið um 40—50.000 kr. hagnaður á livoru búi á síðastliðnu ári j>eg- ar miðað er við það að kaupa mjólkina til spítalanna frá Mjólkursamsölunni eins og Landsspítalinn gerir . Opinber starfsemi svo sem skólar og vegakerfi ríkisins eru að vísu dæmi um stórfeldan opinberan rekstur en verður þó eigi hér talið sem dæmi um Frh. á 6. síðu. um notum. En til þess tel ég eftir- farandi nauðsynlegt: í fyrsta lagi: Sá verkamaður, sem fær sumarleyfi, þarf að geta notið hvíldar í því. Þessu er á allt annan veg farið með fólk, sem stundar ekki erfiðisvinnu. Eldri menn munu sérstaklega leggja mikið upp úr því að hvílast í sum- arleyfinu og geta því ekki lagt á sig erfið ferðalög. í öðru lagi verður verkamaður, sem fer í sum arleyfi að geta víkkað sjóndeild- aðhring sinn og rétt sig ofurlítið úr kútnum. Það gerir hann með því að koma á fræga sögustaði og staði, sem hafa mikla náttúrufeg- urð. Öllum almenningi hefir náttúru- fegur landsins verið lokuð bók. Hann hefir að vísu kynnzt henni gegnum skáldin, eins og þau hafa túlkað hana í ljóðum sínum. En hversu margir verkamenn skyldu t. d. þafa séð með eigin augum „gin-hvítar öldur", Dettifoss. — Staðið á Gunnarshólma og horft til Hlíðarinnar. Notið „sumar- kvölds við Álftavatnið bjarta.“ — í þriðja lagi verður verkamaður sem fær sumarleyfi að kynnast sjálfu fólkinu, sem byggir þær byggðir, er hann ferðast um og blandar geði, sínu við það. Sér- staklega teldi ég æskilegt að verkamenn og bændur kynntust betur. Það mundi draga mikið úr hinni leiðinlegu togstretitu milli þeirra, sem er þeim báðum til tjóns. Við gagnkvæma kynningu skildist þeim betur, að þeim ber að vera samherjar en ekki fjand- menn. Þá fyrst er svo komið, opn- ast möguleiki fyrir þá að skipa þann sess í þjóðfélaginu, sem þeim báðum ber. • Hér líggur mikið óleyst verk fyrir alþýðusamtökin í landinu, og ég held að það væri eigi ó- sanngjarnt að hið opinbera hlypi þar undir bagga, minnsta kosti (Frh. á 6. aíSuJ

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.