Alþýðublaðið - 23.05.1943, Blaðsíða 4

«
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Suranudagur 22. maí 1943»
£Mþi|ðnbU<Hð
Ctfefanðl: Alþýffaflokknrinn.
Kitotjórl: Stefin Pétnrsson
Ritotjóm og afgreiBsla í Al-
þýöuliúsinu viö Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4*oa.
Sfmar afgreiðslu: 4900 og
4*06.
VerC 1 lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiöjan h.f.
Lmder í Bofo og
sjðlfstæðismðlið.
SAMÞYKKT ÍSLENDINGA
í Kaupmannahöfn um
sjálfstæÖismálið, sem utam'ikis-
málaráðneytinu hefir borizt og
hirt var í blöðununí í gær, heíir
að vonum vakið töluverða at-
hygli; því að hvort tveggja er,
að stór hópur Íslendinga dvel-
ur nú í Höfn eins og endranær
og að þeir hafa ávalt látið sjálf-
stæðismálið mikið til sín taka
og aldrei verið grunaðir um
það, að standa neinum að baki
í ákveðnum kröfum um fullt
sjálfstæði okkur til handa.
Landar okkar í Höfn lýsa því
yfir í samþykkt sinni, að þeir
séu „í grundvallaratriðum
samþykkir ályktunum alþingis
1941 í sambandsmálinu“, en
bera fram þá „eindregnu ósk
öl stjórnar og alþingis, að fresta
úrslituni þess þangað til báðir
aðiljar hafa talazt við. Sam-
bandsslit án þess að viðræður
hafi farið fram, eru líkfegt,"
segja þeir, „til að vekja gremju
annarsstaðar á Norðurlöndum
og gera aðstöðu íslendinga þar
erfiðari, þar sem ei.nbhða á-
kvörðun íslendinga í þessu máli
yrði talin andstæð norrænum
sambúðarvenjum.“
*
Að svo stöddu skal hér eng-
inn dómur lagður á þessa sam-
þykkt landa okkar í Kaup-
manna'höfn. En við frásögn
sína af henni bætti Morgun-
blaðið í gær stuttri athugasemd,
sem Alþýðublaðið vill ekki láta
ósvarað.
„Það má um þessa ályktun
segja,“ segir Morgunblaðið, „að
áður fyrr heyrðist annar tónn
frá íslenzkum stúdentum í
Höfn . . Það er næsta ljóst,“
segir hlaðið ennfremur, „að
ályktun sem þessi’ er af erlend-
um toga spunnin, enda gerð í
skugga þess ofijíki's, sem nú
hefir Danmörku undir járnhæl
sínum.“
'Þessi orð verða ekki misskil-
in: Morgunblaðið ber löndum
okkar í Höfn ekki aðeins það á
brýn, að þeir hafi með sam-
þykkt sinni hvikað frá hinni
ákveðnu afstöðu íslendinga í
Kaupmannahöfn áður fyrr í
sjálfstæðismálinu; það segir
beinlínis, að samþykktin sé af
erlendum toga spunnin, og’gef-
ur ótvirætt í skyn, að í lienni
megi sjá álirif iþýzka nazismans!
SMkar aðdróttanir i garð
landa okkar i Höfn i samhandi
vi.ð samþykkt jreirra um sjálf-
stæðismálið eru með öllu ómak-
legar og þvi ódrengilegri, að
þeir liafa eklci tækifæri til
þoss, að hera sjálfir liönd fyrir
höfuð sér fyrr en seint og síð-
ar meir.
Hvað er það, sem samþykkt-
in segir?
Hún segir, að íslendingar í
Kaupmannahöfn séu „í grund-
vallaratriðum samþykkir álykt-
unum aíþingis 1941 i sam-
bandsmálinu“ — með öðrum
orðum, að ísland hafi öðlast
rétt til ifullra sambandsslita við
Danmörku; að af íslands hálfu
verði ekki um að ræða endur-
nýjun á samhandslagasáttmál-
aniun við Danmörku, og' að
lýðveldi verði stofnað á íslandi
jafnskjótt og sambandinu við
Danmörku verður formlega
sli.tið. Þetta er aðalinntakið í
ályktunum alþingis 1941 um
sjálfsíæðismálið, sem landar í
Höfn tjá sig í grundvallaratrið-
um samþykka.
Ðendir slík yfirlýsing til þess
að þeir liafi slegið nokkuð af
kröfum íslendinga í Kau]>
mannahöfn áður fyrr um fullt
og óskorað sjálfstæði okkur til
handa? Hafa þeir með sííkri
yfirlýsi.ngu verðskuldað þau
i brigsíyrði Morgunblaðsins, að
samþykkt ]>eirra sé a-f erlend-
um toga spunnin? Einkenni-
legt mætti það heita, ef ísiend-
ingar í KaupmannahÖfn ættu
að teljast ámælisverðir fyrir
það, að taka undir hoðskap al-
þingis 1941 um sambandsáliit
við Danmörku og stofnun lýð-
veldis á íslandi!
En máske ]>að sé þá liitt, sem
Morgunblaðið á við, að þeir
skuli beina „þeirri eindregnu
ósk lil stjórnar og alþingis“, í
sambandi við endanlega lausn
sjálfstæðismálsins, „að fresta
úrslitum þess þangað til báðir
aðiljar hafa talazt við . . þar
sem einhliða ákvörðun íslend-
inga í þessu máli yrði talin
andstæð norrænum sambúðar-
venjum,“ Máske‘ það sé þessi
vottur norræns samhugar, þessi
ræktarsemi við norræna sarn-
vinnu, þetta tillit til norrænn-
ar bræðraþjóðar í neyð, þrátt
fVri.r ákveðnar kröfur þeirra
um fullt og óskorað sjálf-
stæði okkur til handa, sem
Morgunblaðið gefur löndum
okkar i Höfn að sök?
En segir ekki í ályktunum
sjálfs alþingis 1941, að „ekki
þyki að svo stöddu tímabært,
vegna ríkjandi ástands, að
ganga frá formlegum sain-
bandsslitum og endanlegri
stjórnarskipun ríkisins“, þótt
•því að vísu „verði ekki frestað
lengur en til styrjaldarlöka“?
Og eru landar okkar í Höfn
þyí ekki einnig í þessu efni á
svipaðri linu og alþingi 1941,
þótt þeir rökstyðji ósk sína
um, að sambandsslitum verði
frestað, með óttanum við
það, að þau myndu á þessari
stundu, eins og ástatt er á
Norðurlöndum, ekki verða tal-
in samrýmanleg „norrænum
sambúðarvenjum,“ og því
valda sársauka meðal bríéðra-
þjóðanna og fjarlægja okkur
þeim, enda þótt þær viður-
kenni allar rétt okkar til fulls
sjálfstæðis og gangi út frá því
sem sjálfsögðu, að hann verði
gerður gildandi í ófriðarlok,
undir eins og Norðurlönd eru
aftur frjáls og þjóðir þeirra
geta talast við á ný.
Hvernig er því hægt að bera
landa okkar í Höfn brigzlyrð-
um, eins og Morgunblaðið
gerir, fyrir samþykkt þeirra um
sjálfstæðismálið? Hvernig er
með nokkrum rétti hægt að
saka þá um að hafa brugðizt
í sjálfstæðismálinu, þótt þeir
vilji, að tíminn til formlegra
sambandsslita sé þannig val-
inn, að samtímis sé tryggð sem
bezt sambúð og sem nánust
samvinna við bræðraþjóðirnar
á Norðurlöndum, og taki þar
af leiðandi ekki endilega í
hvert skipti undir við Ólaf
Thors, þegar honum hug-
kvæmist, að hann geti slegið
sér og flokki sínum upp á ann-
arra kostnað með því að boða
tafarlaus sambandsslit?
Kalt trélím.
Verzl. Bryoja,
Laugavegi 29.
Milli nazismans og bolsévismans:
Hvað seg|a Svfar nm Þýzka
land og Rússland ?
AÐ er kunnugra en frá
þurfi að segja, að þátttaka
ítússlands í stríðinu með banda-
mönnum, síðan Hitler réðist á
það, hefir óspart verið notuð
af einum stjórnmálaflokki liér
á landi til áróðurs fyrir öllu því,
sem rússneskt er, á þeim grund-
velli, að Rússland sé lýðræðis-
rílci, meira að segja hið eina
sanna lýðræðisriki,. og að undir
fullum sigri þess sé frelsi og
framtíð mannkynsins komin.
jEn jafnframt þvi að boða á-
trúnaðinn á Rússl., hefir þessi
sami stjórnmálaflokkur látið
blað sitt halda uppi lúnum
dólgslegustu árásum á alla þá,
sem annarrar skoðunar eru,
eklci livað sízt á Alþýðublaðið,
sem ákveðnast hefir staðið á
móti Rússla ndstr úboði n u og
greinilegast bent á það, sem
skilur Rússland frá lýðræðis-
ríkjunum i styrjöldmni, þrátt
fyrir sameiginlega baráttu gegn
þýzka nazsmanum, — einræði,
harðstjórn og landvinninga-
stefnu sovétstjórnarinnar, sem
í eðli sínu er ákaflega skyld
nazismanum.
Mönnum liér á landi, sem
fylgst hafa með þessum blaða-
deilum, ætti að leilca nokkur
forvitni á, hverni.g litið er á
Rússlandsáróðurinn hjá öðrum
lilutlausmn þjóðum, til dæinis
svo gagnmenntaðri og þrosk-
aðri lýðræðisþjóð og Svíum. Al-
þýðublaðið vill því hér á eftir
birta i íslenzkri þýðingu ri,t-
stjórnargrein um Þýzkaland og
Rússland, sem nýlega var í að-
alblaði sænska Alþýðuflokks-
ins og sænsku stjórnarinnar,
Socialdemokraten i Sfokkhóhni
Geta menii svo borið þá af-
stöðu, sem þar er telcin, saman
vi.ð afstöðu blaðanna hér á
landi.
Fer grein hins þekkta
sænska stórblaðs hér á eftir:
„Flestir Sviar dást að af-
rekum rússneska liersins
í þvd stríði, sem nú stendur.
Þessi aðdáun er eðlileg. Því
verður ekki neitað, að stjórn
og herstjórn Rússlands hefir
lagt þungt lóð í vogarskál
stríðsins. Meira að segja aðal-
andstæðingur Rússlands viður-
kennir það, eins og vel má sjá
á þýzkum blöðum. Þegar
stríðið milli Þýzkalands og
Rússlands var að. byrja, hætti
mönnum í Sviþjóð yfirleitt til
þess að gera minna, en rétt var
úr varnarmætti Rússa. Það er
ölluin íjóst í dag. Og það voru
ekki aðeins leikmenn i hernað-
arlegum fræðum, sem gerðu
það. Einnig sérfræðingum á
sviði hernaðarins skjátlaðist í
þessum efnum.
Þeim, sem álíla, að sigur
Þýzkaland|s |i| strííHjnu myndi
verða ógæfa ,einkum fyrir smá-
þjóðirnar, Iiættir nú til að líta
svo á, sem eina vonin sé bund-
in við varnarmátt Rússa. Slík
liugsun er skiljanleg. En menn
gæta þess þá aðeins ekki, að
einnig sigur Rússlands i strið-
inu •vfæo^i sigur einræðlisríkils.
Lýðræðið væri litlu nær, þótt
Rússland fengi öll völd i Evrópu
Þvi rnega menn eklci gleyma.
Rússland er voldugt stórveldi,
sem hefir mikinn hug á því að
færa út kvítirnar. Það vita
Brelland og Bandarikin mjög
vel. Þessi tvö lýðræðisríki óslca
að sjálfsögðu, að Þýzkaland
verði brotið á bak aftur. En
þau álíta heldur eklci, að alger
sigur Rússlands .væri neitt eft-
irsóknarverður.
Sænsku verkalýðshreifi.ng-
unni hefir alltaf verið það ljóst,
að hin sænska deild al]>jóða-
sambands kommúnista er
ekkert annað en verkfæri utan-
ríkismálaráðuneytisins rúss-
neska til þess að efla áhrif sín
utan landamæra Rússlands.
Þessi skoðun er jafnrétt í dag
eins og hún var fyrir tuttugu
árum. Það er hinsvegar aug-.
ljóst, að marlcmið sænsku þjóð-
arinnar er að varðveita frelsi
lands sins, hvaðan sem því er
hætta búin, og það markmið
hlýtur einnig sænska verkalýðs
hreifingin að setja sér, hags-
muna sinna vegna. í þessum
efnum verða Svíar að vera
jafn vel á verði gagnvart Rúss-
landi og. Þýzkalandi. Þessi tvö
einræðisriki hljóta í þeirra
augum að vera hvort sem ann-
að. Höfuðmarlcmið Svia er að
varðveita sænska ríkið fyrir
hverjum, sem er. Þess krefsí
lika hlutleysi þeirra. Og ein-
mitt þessvegna er það hryggi-
legt ,að horfa upp á þá upp-
lausn allrar hugsunar sem nú
sýnir sig hjá mörgum í verfea-
lýðshreifingunni, sem bókstaf-
lega „falla í trans“ við allt, sem
frá Rússum heyrist.
*
Fyrir Svía er nú langmest
undir þvi lcomið að varðveita
EIM röddum fjölgar stöð-
ugt, sem láta uppi óá-
nægju með þá fyrirætlun að
setja væntanlegt ráðhús bæjar-
ins í Tjörnina. í forystugrein
Vísis í gær segir svo:
„Væntanlega vakir það íyrir
mönnum, að ráðhús bæjarins
verði stórhýsi, þar sem bæjar-
skrifstofum og jafnvel skrifstof-
um bæjarfyrirtækja yrði fyrir
komið, en aulc þess yrðu þar veg-
legir fundarsalir, sem ekki aðeins
væru ætlaðir hinni líðandi stund,
heldur og til frambúðar. Húsið
þyrfti að liggja nærri miðbænum,
en mætti gjarnan bera hærra, ef
það væri byggt í kvosinni við
Tjörnina. Þess verður að gæta, að
bærinn byggist aðallega suður og
austur á við, og sýnist því ástæðu-
laust að binda sig við miðbæinn
eins og hann er nú, en leita frekar
lítið eitt á brattann. Rétt er það að
vísu, að óbyggðar lóðir eru fáar
hentugar í slakkanum niður að
miðbænum, en þá ber þess hins
vegar að gæta, að nauðsyn ber til
vegna útlits bæjarins, að heil
hverfi verði þar niður rifin óg
byggð upp að nýju á þann hátt
að til prýðis mætti verða, en ekki
óprýðis. Helzt ætti ráðhús bæjar-
ins að standa eitt sér, þannig að
allt umhverfis það væri opið pláss
og greiður aðgangur að því úr öll-
um áttum, enda liggja þangað
leiðir allra íbúa þessa bæjar og
gera væntanlega enn um langa
framtíð. Ekki er unnt að svo
komnu máli að bera fram endan-
legar tillögur um hvar húsið ætti
að standa, en fyrir fram má full-
yrða að engin nauðsyn ber til a8
menn haldi sér við miðbæjarkvos-
ina eina, en renni ekki augum yfir
hæðirnar umhverfis hana.
Yrði ráðhús bæjarins byggt á
hinum fyrirhugaða stað nefndar-
innar, ber þess að gæta, að hon-
um fylgja ýmsir ókostir. Þröngt
frelsi sitt fyrir hverjum, sem
er. ÞjóSfélagshugsjón holsé-
vismans er í þeirfa auguin
engu meira aSlaðandi ,en þjóð-
félagsliugsjón nazismans. Sví-
ar berjast fyrir lýSræðinu, á
móti einræSinu. Þar slcilur lei.S-
irnar. Á fyrstu árum ófriðar-
ins gerSu sigrar liins nazistíska
Þýzlcalands margan hikandi í
trúnni á framtíð sænslca lýð-
ræðisins .Og nú sjánm við fyr-
ir okkur alveg samskonar fyr-
irbrigði: Fjöldi sæuslcra með-
iiorgara er eins og strá í vind.i
vegna sigra Rússa á austurvíg-
stöðvunum, S'ikar hringlanda-
háltur er algerlega vai.sæm-
anui .Fyrir Svia er þao áilí af
sjálfsagt, að halda fast við mál-
stað Iiins sænska frelsis, hvaða
stratmhvoif, seui verðd kumia
í stríði'nu.
Stríðið liefir lijá mqrgum
liaft þau álirif á hugsunarhátt-
inn, að tilfinningarnar hafa
fengið yfirhöndina yfir allri
skynsamlegri Iiugsun. Þessii-
menn liugsa yfirleitt ekki út
frá neinum grundvallarsjónar-
miðum, heldur láta skoðanir
sínar mótast af því, hvernig
hjól stríðslukkunnar snýst í
það og það skiftið. En lýðræð^
ið fær því aðeins staðist, að það
Frh. á 6. síðu.
yrði um bygginguna, nema því að-
eins að hún stæði fyrir miðri
Tj-örninni, en húsin beggja vegna.
við hana sunnanvert við Vonar-
stræti yrðu rifin og tekin þar til
afnota auð svæði, en jafnframt
mynduð breið gata eða torg sunn-
anvert við ráðhúsið, eða í Tjörn-
inni sjálfri eins og hún er nú. Þá
er það einnig athugandi, að flóðs
og íjöru gætir jafnvel í Tjörninni
sjálfri, og ér stórstreymt er, fyllast
ýmsir kjallarar í miðbænum a£
vatni. Fyrir hann leka yrði að
girða, en talið er af byggingarfróð-
um mönnum, að því samfara yrði
ærinn kostnaður. Bent hefir verið
á það enn fremur, að ekki .muni
hafa verið rannsalcað hve djúpt
yrði að grafa til þess að fá trygg-
ar undirstöðúr1 fyrir slíkt stórhýsi,.
en ekki virðist úr vegi að það
yrði rannsakað á fullnægjandi.
hátt, áður en endanlegar ákvarð-
anir yrðu teknar. Að lokum er
talið að allmikill kostnaður yrði
því samfara að fylla upp ákveðið
svæði Tjarnarinnar, en talið er að
einn hek.tará lands þurfi að taka
af Tjörninni og fylla upp, ef húsið
ætti ekki að lenda í sömu þröng-
inni og’ Þjóðleikhúsið. Allt þetta
virðist vera ærið athugunarefni,
áður en hafizt er handa um bygg-
inguna og henni valinn staður.“
Það liggur í augum uppi, að
ófært er að hrófa jafnmikilli
og veglegri framtíðarbyggingu
og ráðhúsið á að vera, upp á.
ófærum og ótraustum .stað. Það
er oft, þegar reisa á slílc stór-
hýsi, að menn gleyma því, að
þeir eru ekki einungis að reisa.
þessi hús handa sjálfum sér,
heldur framtíðinni, ókomnum
öldum. Þetta þarf líka að at-
hugast, ekki síður en hitt, hví-
lík skemmd það væri á Tjörn-
inni sjálfri, einni aðalprýði
bæjarins, að fara nú enn að
minnlca hana með nýrri upp-
fyllingu.