Tíminn - 13.11.1964, Blaðsíða 4

—

FÖSTUDAGUR 13. nóvember 1964
afburða skáld, snillingur og meist-
ari sinnar íþróttar, skáldspekingur
og sjáandi — einsöngvari í Braga-
sal frá þeirri stund, er hann hóf
máls á þeim vettvangi til þess er
yfir lauk í hárri elli. En líf hans
er á ytra borði fullt af hrikalegum
andstæðum. Hann er glaumsins I
barn og einverunnar, svallari ogi
meinlætamaður, heimsborgari og j
þjóðlegur íslendingur, rímnasmið-
um og fésýslumaður. Hann brýst
um í stórum framkvæmdaáform-
um, samtímis því, sem sál hans er
full af guðsþrá, lotningu og til-
beiðslu. Hann yrkir undursam- j
lega fögur Ijóð, stofnar hlutafélög,
braskar með verðbréf. Hann er j
einfari, sem alls staðar á heima í
menningarlífi Norðurálfunnar. —j
En fyrst og síðast og alls staðar
spámaður, hugsjónamaður og
skáld. Samtíð Einars gekk illa að ,
átta sig á honum. Það var ekki í
nema að vonum og mun ganga
betur síðar. Hann var svo marg-
ræður í eðli og kom svo • 15a við ,
á ævinni, að framsýni hans og
yfirburða gætti á stórum fleiri j
Séra Sigurður Einarsson:
Skáld
TÍMINN
Frá minningakvöldi um Einar Benediktsson í Kópavogsbíói.
Það er ætlan mín, að því fjær,
sem Einar Benediktsson dregur
undan, því lengra, sem árabilið
verður milli vor og samtíðar hans,
því fyrirferðarmeiri verði hann
ásýndum í samtíð sinni. Og það
er sþá mín, að þegar breiðsævi
nokkurra alda skilur hann og þá
menn, er þá mæla á íslenzka
tungu, verði Einar Benediktsson
einn hinna fáu tinda, er gnæfa í
fjarska upp yfir bil aldanna.
Þennan spádóm áræði ég að láta
. í ljós, af því, að til eru þeir menn,
sem eru svo mikils háttar í sjálf-
um sér, að þeim ber ekkert smá-
vægilegt eða ómerkilegt að hönd-
um. Slíkir menn eru gæddir
þeirri tegund yfirburða, sem alveg
efalaust gerir þeim margan vanda
lífsins áleitnari og torráðnari en
ella myndi, en eru um leið fólgnir
í því innsæi, sem til þess þarf að
skynja vandann og þeirri orku,
sem það krefur að leysa hann —
eða að minnsta kosti því hugrekki,
sem til þess þarf að ráðast í það,
hversu sem fer um leikslok og úr-
lausnir.
Einar Benediktsson var einn
þessara sárfágætu yfirburða-
manna.
Vér skulum nema staðar og at-
huga þetta ofurlítið nánar —
manninn, sem er svo mikils háttar
í sjálfum sér, að honum ber ekk-
ert ómerkilegt eða smávægilegt:
að höndum. Það er ekki þann veg|
að skilja,- að tilvikin, atvikin, ör-j
lögin, eða hvað menn annars vilja
kalla það, raði af natni í veg|
slíkra manna mikils háttar og stór-j
fenglegum atburðum, sem þeir séu
með einhverjum hætti aðilar að.,
Það, sem þá hendir, er í stórum |
dráttum hin almenna saga mann-
legrar reynslu með ýmsum til-
brigðum. Það eru skyn sjálfra
þeirra og viðbrögð, sem því valda, j
að það, sem öllum þorra manna
er smávægilegt og ómerkilegt,
öðlast í vitund þeirra víddir og
dýptir, sem hinum sést yfir, hefst
á æðra svið, verður stórfenglegt
og merkilegt.
Ofurlítið dæmi kann að skýra
dálítið, það, sem hér er átt við.
Ótölulegur sægur manna hafði séð
hluti falla á undan Isac Newton,
en ekki séð í falli hlutanna annað
en sár-hversdagslegt, sjálfsagt og
ómerkilegt fyrirbrigði. Hið hvers-
dagslega orkaði á skyn Newtons
sem ófrávísanleg áskorun, stór-
fenglegt vísindalegt rannsóknar-
efni, vitsmunalegt úrlausnarefni,
sem krafðist svars.. Viðbragð
hans v.ar þrotlaus rannsókn og
niðurstaðan þyngdarlögmálið. En
Isac Newton var líka einn af þeim
fágætu,, dýrmætu einstaklingum,
sem eru svo mikillar náttúru, eða
þeim ber ekkert smávægilegt, eða
ómerkilegt að höndum. Enska
skáldið Wordsworth nefnir hann í
einu kvæða sinna „anda, sem ein-
mana siglir vitsins furðuhöf“. Mér
hefur oft dottið sú setning í hug
í sambandi við Einar Benedikts-
son. Þrátt fyrir það, þó að árum
saman byggi hann við ríkmann-
legri lífshagi og meira svigrúm
en flestir jafnaldrar hans sam-
lendir, og þótt hann ætti þess ær-
inn kost að taka þátt í samkvæmis-
og menningarlífi álfunnar langt
umfram alla aðra íslendinga, var
hann, samt sem áður „andi, sem
einmana sigldi vitsins furðuhöf“.
Það er ótrúlega mikið af viljaðri
eða óviljaðri sjálfslýsingu í kvæði
Einars FROSTI, sennilega viljaðri
og hnitmiðaðri, þó að hann sé að
yfirvarpi að lýsa öðrum manni,
snillingi annarrar íþróttar en sinn-
ar eigki. Niðurlagserindi kvæðis-
ins er á þessa leið:
Hann sigldi frosin höf á undan
öðrum
og alltaf fann hann rás og vök
að fljóta.
Hann nam sér hrjósturlönd á
jarðarjöðrum
þar jafni enginn ryðja sást né
brjóta.
Hans gnoð var heil og traust frá
stjórn að stefni.
Hann strengdi voðir fast. Hann
vakti af svefni.
Hans snilld fór hátt og snöggt
sem þytur fjaðra.
Hann snart til lífsins dauð og
þögul efni.
Nú þegar — aðeins örfáum ára-
tugum eftir lát Einars Benedikts-
sonar — finnum vér gjörla, að
það má með fullum sanni heim
færa hverja hendingu þessa tigu-
lega erindis upp á hann sjálfan
— og í rauninni engan annan ís-
lending í samtíð hans, sem ég fæ
komið auga á.
Sú tegund yfirburða, sem hér
ræðir um, getur leitað sér úr-
lausnar á hvaða vettvangi mann-
legs lífs, sem vera skal. Hún get-
ur birzt sem einstök hugvitssemi,
vísindaleg uppfinningagáfa, frá-
bær herstjórnarsnilli, skapandi
skipulagningarhæfileiki, tónlistar-
gáfa, eða skáldsnilli. í Einari Bene-
diktsssyni birtist hún fyrst og,
fremst á þann veg, að hann varð
sviðum en í skáldskapnum einum.
Skapandi ímyndunarafl Einars á
sviðum efnahagsmála og fram-
kvæmda og augljós viðskiptasnilli
hans, sem átt þó sína örlagaríku
brotalöm, allt var þetta stórbrotn-
ara en svo, að samtíð hans gæti
IjeUt sig við að öllu. Það fór of
mikið fyrir honum til þess að kom-
izt yrði hjá árekstrum, hann var
of glæsilegur til þess að komast
hjá hatri. Allt skyggði þetta á þá
staðreynd í augum samtíðarinn-
ar, að Einar Benediktsson var
fyrst og fremst skáld, og að ut-
Hlín Johnson.
an skáldskapar síns var hann nán-
ast eins og maður, sem hefur ver-
ið rekinn út úr Paradís, virti að
eigin geðþótta lög og venjur þess
heims, þar sem hann var dæmdur
til að eyða útlegð sinni, en alráð-
inn í að hafa það af gæðum hans,
sem fengið yrði, og láta vit skipta
feng.
Þeir eru ekki öfundsverðir í
dag, sem á sínum tíma lögðu sig
fram um að óvirða skáldskap
Einars með þeim broslegu og jafn-
vel fáránlegu rökum, að hann væri
lítt skiljanlegt moldviðri og að
Einar væri bögubósi, sem vart
kynni svo með íslenzka tungu að
fara, að henni væri ekki misboðið.
Það er ekki gustuk úr þessu að
nefna nöfn þeirra, er þann veg
rituðu um skáldskap Einars og
voru að burðast við að telja sér
og öðrum trú um, að þeir mæltu
heils hugar og hefðu vit á. Einar
fékk einnig ótæpt að heyra það,
á meðan umsvif hans voru hvað
mest, að hann væri braskari, harð-
snúinn, ófyrirleitinn og álsleipur
glæframaður, er léki með þjóðar-
hagsmuni íslendinga og raun-
veruleg og ímynduð náttúruauð-
æfi landsins á hinn gálausasta
hátt Öfundarmönnum Einars og
stjórnmálaandstæðingum varð það
einatt í svip auðunninn leikur að
bregða fæti fyrir fyrirætlanir
hans og framkvæmdahugsjónir.
Og það, sem ekki var minnst um
vert, varna því, að hann hagnað-
ist á þeim sjálfur. Og þó sáu þeir
oftast skemmra, og vildu aldrei
betur en hann.
En nú eru þessi átök öll komin
í nokkurra áratuga fjarlægð, og
oss, sem nú lifum, ætti að vera
vorkunnarlaust að deila hér ljósi
og skugga með nokkru meiri sann
girni en þeim, sem nær stóðu
vettvangi, einmitl af því, að vér
! teljum það nú tii frægilegustu
stórvirkja vorra þegar oss lánast
— með erlendu fjármagni — að
tína upp í slóðinni og gera að
veruleika eitthvað af framkvæmda-
hugsjónum skáldsins Einars Bene
diktssonar. Það er ekki svo auð-
velt að gleyma því, að Reykjavík-
urhöfn er til fullsköpuð i ljóðum
hans, löngu áður en fyrsti verk-
fræðingurinn dró fyrsta strikið