Alþýðublaðið - 13.10.1957, Blaðsíða 7

Suimuclagur 13. okt. 1957

Kæri hr. Anissimov!
SPURNINGAR þær, sem ég
Jagði fyrir yður í Zúrich s.l.
september, éru að mínu áliti
jafnathyglisverðar og tímabær-
ar, þrátt fyrir þá töf, sem orðið
hefur á svari yðar. A.ðstaða rit-
höfunda og yfirleitt allra þeirra,
sem fást við menntastörf í Sov-
étríkjunum, virðast hafa versn-
að fremur en batnað, og stað-
festið þér það því miður í sum-
ium athugasemdum yðar. En
samkomulag okkar stendur ó-
'breytt, og eins og þér munuð
sjá, þá birtir tímarit okkar,
Tempo presente, bréf yðar allt.
. . . Leyfist mér að spyrja yður
aftur, hvort bréf yðar verði
feirt óstytt í tímariti yðar, íno-
stravana literatura, (eins og við
ákváðum upphaílega)? 8’att að
segja fæ ég ekld séð, hvernig
þér gætuð réttlætt neitun við
því, þar eð spurningarnar, sem
við erum að ræða, eru ekkert
einkamál okkar og lesendur
yðar munu vafalaust hafa jafn-
mikinn áhuga á þeim og les-
endur okkar.
Þér hefjið bréf yðar með af-
dráttarlausri yfirlýsingu um
afstöðu yðar til hinna nýaf-
stöðnu atburða í Ungverjalandi,
sem ég vildi þakka yður fvrir.
Hún var mér þó þegar kunn,
þar eð hún er nákvæmlega
samhljóða afstöðu ríkisstjórnar
yðar. Ungverjaland bar reyndar
á.góma í spurningunum, sern ég
lagði fyrir yður í september
s.l., en þér gerðuð réttilega ráð
fyrir, að ekki verði hjá því kom
iizt að taka tillit til þess í hverj-
um þeim viðræðum, sem fram
kynnu að fara okkar í milli nú
og um langan aldur í framtíð-
ínni. Ég viðurkenni, að þetta
mál er vandrneðfarið fvrir okk-
ur og það er ósenniíegt, að við
munum geta talað um það hita-
laust eða hlutlaust, en mál þetta
er þannig vaxið, að betra er að
deila um það, hversu. harðar
sem slíkar deilur kunna að
verða, heldur en að þegja við'
skömmu.
Ég verð að segja yður alveg
eins og er, að þegar ég kom að
þeim kafla í bréfi yðar, bar
sem segir frá hinni nj?afstöðnu
uppreisn í Ungverjalandi og
komst að. raun um, að þér gerð-
uð ekki annað en endurtaka
hinn hneykslanlega framburð
stjórnar yðar. þá fylltist ég
gremju og viðbjóði; og ég vona,
að þér sýnið mér þánn heiður
að taka orð mín bókstaflega . . .
Allir vita, enda þótt yður sé
það ókunnúgt, að lífæð bylting-
arinnar var ekki erkibiskuninn
og klíka hans, heldur háskólinn
<og Csepel-verksmiðjurnar, og
að það var herinn, sem útbjó
uippreisnarmenn með vopn og
skotfæri .... Einnig má nefna
inokkur vammlaus vitni, sem
þér getið engan veginn afneit-
að — vitni úr yðar eigin fylk-
ingu. Þér getið ekki hundsað
það, sem kommúnistar eins og
Peter Fryer, fréttaritari Ðaily
Worker, eða Giorgio Bontempi,
fréttartiari vikublaðsins Vie
Nuove (svo að ég nefni aðeins
þau tilfelli, sem ég þekki sjálf-
uir) hafa sagt um uppruna og
eðli ungversku byltingarinnar.
Hið allra minnsta, sem þér gæt-
ttð gert, er að kynna yður frá-
sagnír pólskra kommúnistarit-
ihöfunda, sem voru af tilviljun
staddír í Búdapest, þegar þessir
atburðir áttu sér stað ....
Innan raða kommúnistaflokk
anna og verkalýðsfélaganna á
vesturiöndum ríkir nú víða
rnikil siðferðilegur óróleiki,
vegna þess að betta fólk veit,
hver er sannleikurinn í. Ung-
verjalandsmálunum. Það er rík
ástæða til þess að halda, að á-
Jirifa atburðanna í Búdapest
snuni gæta um langan aldur í
! framtíðinni. Um síðir munu þau
jafnvel reynast djúpstæðari,
i þýðingarmeiri og valda meiri
breytingum en borgarstyrjölcf-
I in á Spáni. Ástæðan er sú, að
; spánska boijgarastyrj.pldin gerði
ekki annað en breikka bilið
milli hægri- og vinstrisinna, en
, ungverska byltingin á ef til vill
! eftir að fæða af sér nýja vinstri
| stefnu, vegna bess að hún
beindi aftur í aðalfarveg frels-
: isins fjölda afla, sem höfðu áður
{verið lokuð innan fangelsis-
! múra kommúnisrnans ....
! Ég lagði fyrir yður þessar
: fimm spurningar aðallega í
þeirri von, að beina viðræðum
;0kkar að ákveðnum mikilvæg-
I um staðreyndum — staðreynd-
um, sem vekja áhuga almennt
— í sambandi við hina nýju
bókmenntasögu yðar. En í um-
mælum yðar urn það tímabil,
sem ég vitna til, háfið þér unnið
það afrek að láta ekki getið
nafns Zhdanovs einu einasta
sinni. Þér-ætlið þó ekki að neita
því, að hann hafði viss áhrif á
um framburði í réttarhöldun-
um í marz 1933 var Gorki gef-
ið inn eitur af pólitísku lögregl-
unni. Hefur nokkurn tíma farið
fram rannsókn á þessum- rétt-
arhöldum? Var Gorki í raun og
veru gefið inn eitur? Hvernig
er hægt að láta slíkan grun af-
skiptalausan? Hvða skýringu
um dauða hans gefið þér ung-
Um Rússum, sem vilja rannsaka
líf og verk síðasta mikla rithöf-
undar elclri kynslóðarinnar?
Sjálfsmorð Fadeyevs nú fyrir
skömmu varð til.þess að minna
ckkur á alla hina Sovétríthöf-
undana, sem höfðu svift sig lífi
á undan honum: Mayakovsky,
Yesenin, Vladimir Piast, Andrei
S'obol, Kuznetsov, Marina Tse-
tayeva. Aldrei hefur verið gef-
in nein skýring á því, hvaða
ógnþrungnu ástæður voru fyrir
sumum af þessum sjálfsmorð-
um.
Samkvæmt frásögn Ilya Ehr-
enburgs er það áreiðanlegt, ,að
Boris Pilnyak var skotinn, og
að Isaac Babel dó í þrælkunar-
1 að halda þessu áfrarn og þreyta
lesendur okkar með þessari ein-
hliða og tilbreytingarlausu upp
talningu. á dauðum mönnum. á
ncínum. sern raðað er hlið við
hliö á blaðsíðu, rétt eins og rað-
ir af krossum á hermannagröf-
um. Yður er það fullljpst, Ivan
Anissimov, að þessir nienn
skáru sig úr fjöldanum. Þeir
voru rithöfuhdar, listamenn,
hugsuði.r, fullir af líf.i og gáfað-
ir, sumir bráðgáfaðir: og þeim
var svift burtu, þegar hæfileik-
ar þeirra voru í fullum blóma;
hver og einn þeirra var í sjálfu
sér heili heimur tilfinninga og
hugmvnda, óbætanlegur heim-
ur.
Er nokkuð gert til þess að
'safna að minnsta kosti saman
því, sem varðveitzt hefur um
þá — minningar annari’a um
,þá, leifar af verkum þeirrá,
j rissbækur? Væri ekki hægt að
stofna sjóð í þessum tilgangi,
sem rithöfundar um heim allan
mættu greiða í? Ef skjóta ætti
eitt einasta skáld fyrir hugsjón-
Sovét-Iistir og bókmenntir á
þeim skuggalegu árum? Fyrir
okkur rithöfunda var hann
meira að segja að sumu leyti
þýðingarmeiri en Stalin. Iiann
var æðstiprestur rarmsóknrétt-
arins og starf hans var aðallega
að lcæfa skapandi andríki.
Leyfið mér að leggja fyrir
y.ður eftirfarandi spurningu án
frekari formála: Þar eð jafnvel
þið sjálíir viðurkennið nú, að
þetta tímabil sé liðið og horfið,
megum við þá loks fá að vita
sannleikann — allan sannleik-
ann — um það, hvað skeði þessi
ár í rússneskum listum, bók-
menntum, leiklist og sagnfræði
ritun? Ég hef enga löngun til
þess að sökkva mér niður í sál-
fræðilegar eða siðferðilegar at-
huganir á ,,stjórnarskáldum“,
sem voru úr hófi fram áhuga-
samir þjónar ríkisvaldsins, eða
á þeim, sem Simonov sagði, að
„svntu með straumnum“; það
eru hinir, sem ég hef áhuga á.
.... Þér vitið betur en ég, að
kringum 1932 urðu flestir þeir
rússneskir rithöfundar, sem
gátu sér nokkurt orð, fórnardýr
ógnarstjórnarinnar. Enn í dag
vitum við jafnvel ekki með
vissu, hvort þeir voru leiddir
fyrir rétt, teknir f lífi, fluttir
í útlegð eða blátt áfrarn bann-
að að skrifa — og þar með
dæmdir til þess að deyja úr
hungri. Myndi nú ekki vera
hægt fyrir samband Sovétrit-
höfunda að standa fvrir ná-
kvæmri rannsókn á því, hvaða
þekktir menn það voru, sem
voru látnir ganga í gegnum
hinn mikla hreinsunareld? Við
höfum fullnægjandi heimildir
um þá stjórnmálamenn og
hershöfðingja, sem hurfu af
sjónarsviðinu í hinúm sömu
,,hreinsunurn“. Hvers vegna
ættu skuggar efasemdanna enn
að hvíla yfir örlögum rithöf-
unda og listamanna? Þær upp-
lýsingar, sem við Mfum um þá
(með ,,við“ á ég við alla utan
Rússlands), eru í brotum, óliós-
ar og óáreiðanlegar. Þér minn-
izt t.d. á Gorki; haldið þér ekki
til þess að byrja með, að tími
sé kominn til þess að eitthvað
sé gert til þess að upplýsa léynd
ardóminn um dauða hans? Sam
kvæmt málskjölum og opinber-
vinnubúðum. í nýjum heimild-
um er þess getið, að sumir þeir
ithröfundar, sem hurfu á leynd
ardómsfullan hátt — Kirshon,
Yasensky, Koltsov, Tretyakov
— hafi nú verið veitt uppreisn
æru. Á ég að minnast á hina
— hinn langa lista af rithöfund
um Gyði.uga, sem voru dæmdir
og teknir af lífi fyrir þá furðu-
legu sök að ^vera „heimsborg-
arasinnar“? Ég veit aðeins um
fáein nöfn: D. Bergelson, Per-
ets Markish, Itsik Feffer, Der
Nistar, úVIoshe Kolbak. Hvað
varð um hina? ....
Þá eru það allir rithöfund-
arnir, sem okkur grunaði að
væru ennþá lifndi, þrátt fyrir
valdboðna þögn. Okkur var það
mikið gleðiefni að frétta, að
fyrir skömmu hafði heyrzt frá
sumum þeirra (Anna Akhma-
tova, Boris Pasternak, Mikhail
Önnur qrein
Zoshchenko, Yuri Olesha, N.
Erdman); en hvort þeim hefur
verið veitt leyfi til þess að gefa
út bækur sínar eða ekki, hefur
ekki fengizt upplýst ennþá.
Þeir eru fleiri. Plver urðu ör-
lög samstarfsmanna yðar, bók-
menntagagnrýnendanna Leo-
polds A. Varbakhs, Gorbatyovs,
Lelevich, Lesenevs? Hvað hef-
ur orðið um sagnfræðinga Marx
ismans, þá N. Nevsky, D. Rya-
zanov, N. Popov, A. Anichev,
S. Pyotkovsky, Friedland, Zei-
del? Hvert var banamein leik-
itaskáldanna Meyerholds, Lya-
dovs, Arakadins, Rafalskys,
Auraglobalis, Nathalie Salz? Og
bað eru líka fleiri, sem allir
hurfu án þess að skilja eftir sig
neitt nema gamlar sögur og rit-
gerðir, sem nú eru löngu upp-
seldar; Ossip Mandelshtam,
Ivan Katayev, Alexander Vor-
onsky, A. Voloshin, N. Kluyev,
A. Vesyoly, Tarasov-Rodyonov,
P. Romanov, G. Serbebryakova,
M. Oksman, D.S. Mirsky, Miki-
tenko.
Það er engin ástæða til þess
ir hans í Iandi, þar sem almennt
skoðanafrelsi væri algjörlega
frjálst, myndi gremja fólksins
vera svo mikil, að það myndi
rífa upp gangstéttarsteinana og
eyðileggja götur . . .
I bréfi yðar gætir yfirleitt
sama anda og hjá manni, sem
býr við fullkomna sálarró í
traustu og öruggu þjóðfélagi.
Hvernig má.það vera? Ég er
helzt á því að leita skýringar-
innar í þeim hluta bréfs yðar,
þar sem þér neitið því að í landi
yðar sé til nokkuð það sem
kallast „þeyr“. Ef þér eigið við,
að aldrei hafi verið gefin út
nein flokkstilskipun, þar sem
„þeyr“ var fyrirskipaður eða
lögfestur, þá hafið þér vitanlega
á réttu að standa; en mér. mundi
ekki reynast erfitt að sanna, að
það voru ykkar eigin áróðurs-
menn, sem útbreiddu þetta
blekkjandi orð á vesturlöndum,
og að hinir „framfarasinnuðu"
vinir ykkar tóku við því, stað-
festu það og vegsömuðu. Við
tókum líka við því, vegna þess
að það gladdi okkur og vegna
þess að veðurfarslýsing sú, sem
felst í orðin, virtist gefa bezta
hugmynd um endurbæturnar í
hinu stjórnmálalega og menn-
ingarlega loftslagi lands, þar
sem engin almenningsskoðun
ríkir. Og þótt þér kunnið að
vísa á bug orðunum ,,þeyr“ og
,.and-Stalínsdýrkun“, þá sann-
ar það, hve mikið þér leggið
upp úr vissum bókmenntaþró-
unum, sem átt hafa sér stað
undanfarið í Sovétríkjunum, að
þér viðurkennið að minnsta
kosti að nokkru leyti, að fyrir
hendi séu þær aðstæður, sem
þessi orð gefa til kynna. Svo að
ég haldi mér við það, sem bein-
línis viðkemur viðræðum okk-
ar, þá er það nokkurn veginn
fullvíst, að undanfarin þrjú ár
hefur rithöfundum ykkar og
leikritaskáldum verið leyft að
fjarlægjast töluvert áður vald-
boðna bjartsýni og beina máli
sínu af dálítið meira frjálsræði
að misgjörðum skriffinnsku-
báknsins og napurri hæðni og
sinnuleysi yngri kynslóðarinn-
ar.
Og allt var þetta ekki annað
en skammvinnt vor. Undan-
farna mánuði og þó sérstaklega
undanfarnar vikur virðist Síb-
eríukuklinn á ný vera farinn að
nísta lífið úr hinum unga og
viðkvæma gróðri listafrelsis-
ins. Þannig var það, að Simonov
fékk opinberlega ákúrur og fyr-
irskipun um að sjá sig um hönd,
þegar hann hafði skrifað grein,
þ'ar sem hann fór frarn á. að
hin sósíalistíska raunsæisstefna
væri ekki lengur fyrirskipuð
sem valdboðinn ritháttur meðal
rithöfunda, heldur aðeins mælt
með því, að þeir hefðu hana í
huga. Það hlýtur að hafa veriö
gild ástæða fvrir því, að Molo-
tov var kallaður til þess "ð taka
við embætti hins illræmda
Zhdanovs til þess að hafa um-
sjón með allri menningarstarf-
semi eftir að hinum fyrrnefnda
hafði verið vikið úr stjórn fyrir
það að halda of fast við fvrri
stefnu ....
Við þurftum ekki að bíða
lengi eftir afleiðingunum. Skáld
saga Dudintsevs, Ekki aí einu
saman brauði, var á augabragði
fordæmd, enda þótt lesendur
tækju henn: með fádæmum vel,
því næst kom röðin að Granin
fyrir bókina „Sjálfstæð sltoð-
un“, Yevtuschénko fvrir kvæð-
ið „Hinir“ og Kirsanov fyrir
kvæðið „Sjö dagar vikunnar“.
Ef til vill er ekki alls kostar
rétt að tala um afturhvarf til
Zhdanovisma, vegna þess að í
sumu tilliti sem skiptir
miklu máli. þegar dæmt er um
á hvaða menningarstigi ríkis-
st.jórn lands stendur — hurfuð
þið í rauninni aldrei frá þeirri
stefnu. Hér á ég við G-yðinga-
haíur og sérstaklega ofsóknir á
menntamönnum Gyðinga,
tuhgu þeirra, blöðum. bók-
I menntum og leiklist. Vitneskju
okkar um áframhaldandi ofsókn
ir gegn menningu Gyðinga í
, RússVandi höfum við aðallega
i úr heimild. sem bér hafið varla
ástæðu til þess að véfengja: frá-
sögn sendi-nefndar brezka kom-
múnista. en hún var birt í mál-
gagni flokksms, vikublaðinu
World News, 2. janúar 1957.
I þessari frásögn segir m.a.:
! „Þegar við heimsóttum Lenin-
ríkisbókasafnið, fengum við
fyrstu óvéfengjanlegu upplýs-
ingarnar . . . Kom í ljós, að þar
er ekkert á jiddisku eftir árið
1948, en þá hlýtur útgáfa á
jiddiskum blöðum og tímarit-
um að haf.a hætt. I útgáfu Sov-
étlfræðiorðabókarinnar frá 1932
eru um 160 dálkar um Gyðinga,
en í útgáfunni frá 1952 eru þeir
ekki orðnir fleiri en fjórir.
Æviágripum margra merkra
Gvðinga hafði verið sleppt.
Ekki var lengur minnzt á, að
Marx var Gvðingur . . . Ár-
angurinn af Heimland, jiddisku
tímariti, voru í bókasafninu
fram til ársins 1948, en ekki
eftir það. Rit Halkins og Verg-
elis, skálda af Gyðingaættum,
sem enn erti á lífi, voru þar
fram til ársins 1948.“
Var ofsóknunum hætt eftir
dauða Stalíns? I frásögn brezku
sendinefndarinnar segir, að svo
sé; og eitthvað hefur verið gert
til þess að endurvekja minn-
inguna um nokkra rithöfunda,
sem höfðu verið teknir af lífi.
En ennþá er fyrirskipuð einangr
un Gyðinga, og til þess að það
megi takast eru þeim allir veg-
ir lokaðir til þess að láta frá
sér heyra í menningarmálum.
Rithöfundum og skáldum Gyð-
inga er bannað að nota tungu
sína, og er þetta ástæðan fyrir
1 því, að í bókasafninu er ekkert
til á jiddisku eftir 1948. Hið
heimskunna Gyðingaleikhús er
ennþá lokað ....
Þér voruð svo hugulsamur
að spyrja um álit mitt á því,
hvaða erlenda rithöfunda meðal
Framhald á 8. síðu.