Vísir - 19.07.1939, Blaðsíða 3

Miðvikudaginn 19. júlí 1939.
V 1 S I R
3
THEÓDÓR AR^íASOI:
Sittifal Iftverju um Nkagann og-
fólkið á Nkagumim.
»flCv«Mifólkið og: kai*föfluriiar«.
Akranes vestanvert. -
Ferðamenn fara nú um Akra-
nes svo hundruðum skiftir á
liverri viku, -—• og jafnvel á
hvefrjum sólarhring, um þessar
nxundir. En þeir koma ekki til
þess að sjá Akranes eða kynnast
fólkinu þar. Það er jafnvel vafa-
samt, hvort sumir þeirra sjá
eða heyra nokkurn skapaðan
hlut, þá stund, senx staðið er hér
'við. Svo íxxikill asi erhér á fólk-
inu, að konxast áfraxxi lengra- og
svo mikið argið og þvargið, á
nxeðan verið er að konxa far-
.angrinum fyrir i bifreiðunum,
sem á bryggjunni bíða og flytja
eiga fólkið áfram, norður og
npp um allar svéitir. Þegar svo
er komið til baka aftur, reixna
bifreiðarnar rakleitt fram á
bryggjxina. Þar" bíður „Fagra-
nes“ fei-ðbúið. Og þá byrjar
sami asinxx aftur og þvax’gið. Þá
þarf hver að hii'ða sínar pjönk-
ur seixx skjótast og koixia þeixn
um borð, því að altaf fer Fagra-
xxesið „á mínútunni“. Og trúað
gæti eg því, að af öllum þeinx
þúsuixdum, senx á Akranes liafa
.farið í sumar, séu þeir teljaixdi,
seixx yfirleitt muna eftir því,
þegar Ixeinx kemur, að þeir hafi
til Akx-aness komið á leiðiixni.
Þetta stafar ekki beinlínis af
eftirtektarleysi, lieldur er það
þessi dænxalausi og eftirsótti
hraði, sem veldur því, að fólk,
sem er að feiðast sér til slcemt-
unar, hefir oft ekki liálft gagn
af því, senx það gæti séð og
lieyrt og notið ánægju af, ef
lxægar væri farið.
Nú er auðvitað innan handar,
fyrir Reykvíkinga, að sjá og
kynnast Akranesi. Það er ekki
nema klukkustundar ferð hér á
milli, og yfir sumarmánuðina
eru samgöngurnar svo góðar, að
nú er það litlu meiri vandi að
skreppa upp á Akranes frá
Reykjavík, heldur en að „fara
suður í Fjörð“. En sá er nxunur-
inn, að þegar til Akraness er
komið, þá er maður kominn í
gróðursæla og yndislega sveit.
Sjálft kauptúnið er einn stór og
skrúðgi'ænn akur. Hver blettur
er notaður til þess að rækta hin-
ar frægu Akranes-kartöflur, og
viðast bvar eru það engir smá-
ræðis blettir, enda er kauptúnið
jxessvegna ákaflega víðáttumik-
ið í hlutfalli við fólksfjöldann,
sem hér býr, — en ibúarnir
nxunu vei’a um 1800, — og þess-
vegna er Akranes eitthvert ein-
kennilegasta, blómlegasta og —
sveilalegasta kauptúnið á land-
inu.
- Akrafjall f baksýn.
Einkennilegt er það, að Reyk-
víkingar skuli ekki hafa upp-
götvað, að til Akraness er eigin-
lega styst að fara, til þess að
njóta sumardýrðar og sveita-
sælu. Og bæta nxá svo því við,
að liér er eflaust binn fegursti
og notalegasti baðstaður á land-
inu. Hvergi væri ánægjulegi'a
fyrir Reykvíkinga að eiga sum-
arbústaði en bér. En þetta befir
vist engunx dottið í lxug nema
nxér og ekki er eg viss um að
Akurnesingar verði mér þakk-
látir fyrir að láta i ljós þessa
hugmynd.
En eins og ferðamennirnir
lxvorki sjá neitt né lieyi'a hér á
Akranesi, þá er eins og Alcur-
nesingarnir vili lieldur ekkert
af ferðamönnunum. Stundum
er svo til orða tekið i Reykja-
víkurblöðunum, þegar ferða-
niannaskip kemur vð í Reykja-
vik, að „ferðanxennirixir settu
sinn svip á bæiiin“ þennan og
þeiinan daginn. Þessi nxikli
ferðamannastraumur unx Akra-
nes i sunxar liefir engu breytt
unx svipinn. Hér er jafn fagurt
unx að litast eftir senx áður.
Hér er alt nxeð ró og spekt, þrátt
fyrir ferðamennina, — eins og
uppi í sveit. Og hér er unnið,
eins og ekkert liafi í skorist —
unnið látlaust úti og inni.
Sá, senx ókunnugur kenxur
liér í land, gæti lialdið, að hér
væri ekki nxikið unx að vera.
Hér er senx sé talsvert öðruvísi
unx að litast, jxegar konxið er
upp á bxyggjuna, Iieldur en í
nxörguxxx verstöðvum öðrum.
Biyggjan er venjuléga þi’ifaleg
og þar er sjaldan nxikið þvarg,
jafnvel þegar vertíðin stendur
sem lxæst. Öllum afla er ekið á
bifreiðunx af bryggjunni, jafn-
ótt og að bei’st og aðgex-ð fer svo
franx í búsum inni. Eru það
reisulegar og vel hirtar bygg-
ingar, sem standa xxpp af bryggj-
unni á bægri liönd, þegar upp
er konxið. Úr húsunum er svo
öllum fiskúrgangi ekið í Síldar-
og fiskmjölsverksmiðjurnar
— svo að aldrei safnast neinn ó-
þverri úti við,uinlxvei’fis bryggj-
una eða liöfnina, eins og viða
vill bi’enna við annarsstaðar.
Og þó að nxikið sé sjósóknar-
kappið, mikið berist á land af
þorskinum og mikil þurfi að
verá afköst landmannanna, þá
gengur alt svo aðdiáanlega eðli-
lega og asalaust, að maður furð-
ar sig á þvi ,að bér sé eiginlega
nokkurntínxa nokkuð um að
vera. Gesturinn, sem ofurlítið er
kunnugur athafnalífinu hér, dá-
ist að vinnubrögðununx, og lxafi
bann eittbvað til sanxanburðar,
þá dáist liann líka að þrifnaðin-
unx við liöfnina. Það er liægt að
slá því föstu strax á bi'yggjunni,
að liér búa bagsjaiir dugnaðar
og þrifnaðarnxenn, enda eru
þetla aðaleinkenni fólksins á
Skaganum.
Fiskmjölsvei'ksnxiðjan er
efst við bryggjuna, innan bárrar
steinsteyixugirðingar. Það er
bún sem gleypir alt draslið —
fiskúrganginn — á vertíðinni og
nxalar úr því peninga. Og svo
nxiklu nam þetta á síðastliðinni
vertíð, að nægði til að gi'eiða
alla olíu og vátryggingar bát-
anna, og betur þó.
Þegar upp í kauptúnið kenxur,
tekur gesturinn auðvitað fyrst
og fx’enxst eftir görðunum. Svo
nxá lieita, að hvergi sé óræktað-
ur blettur, og um þetta leyti er
alt skrúðgrænt. Og þá er næst
tekið eftir því sama, senx gest-
inuni þótti lofsvert, þegar upp á
bryggjuna kom: live þi'ifalega
bér er alstaðar unx gengið. Ann-
ars er hér öinurlegast og óvist-
legast á vorin, á meðan garðarn-
ir eru ekki annað en kolsvört
flögin og girðingarnar brotnar
og úr lagi færðar eftir veturinn.
En þegar biiið er að setja niður i
garðana og lagfæra gii'ðingarn-
ar, er baldinn einn allsherjar
„breinsunardagur“. Taka nxenn
sig þá til og hreinsa unxbverfis
bús sín og bera á sjó franx alt
skran eða brenna því. Þessvegna
er bér þá líka þeinx nxun vist-
legra í sumardýrðinni, þegar
garðarnir eru oi'ðnir grænir. Þá
er kauptúnið eins og ein griðar-
stór og vel birt gróðrarstöð.
Göturnar eru all óskipulegar
og nxætti ætla, að sumstaðar
liafi gai’ðarnir vei'ið látnir í'áða
því, hvernig götunx var sldpað.
Suiixar göturar eru þó beinar,
og einkunx verður Yesturgata
falleg gata, jxegar við bana eru
konxnar skipulegar byggingar,
en hún liggur þráðbein upp eft-
ir Skaganum endilöngum, óra-
leið.
Ekki er bægt að fá neinar á-
byggilegar upplýsingar um það,
live mikið land er Undir kart-
öflurækt á Akraxxesi og skal þá
heldur ekki á það giskað. En
það gætu ef til vill slyngir menn
gert sér nokkurnveginn í bugar-
lund, þegar þeinx er gefin sú
leiðbeining, að siðastliðið ár
var uppskerufi'amtalið 2250
tunnur af kartöflum, saman-
lagt. Má þó eflaust gera ráð fyr-
ir, að eitthvað liafi skotist þar
undan. í sumar má búast við að
uppskera verði nxiklu nxeiri,
bæði vegna þess, live tíðarfarið
lxefir verið bagstætt, og svo var
í vor enn bætt við nýjunx göi'ð-
unx, — rifnir upp túnblettir og
óbvgðar lóðir.
Geta nxá þvi nærri, að i það
fer óliemju nxikil vinna í að
sinna þessum garðaflæmunx:
búa þá undir og setja niður í þá
á vorin, liix'ða þá á sumrin og
svo loks að taka upp xir þeim á
haustin. En það er nxeð þessa
vinnu, — og benni sinna liinar
fögi'U Aki’aneskonm', — eins og
aðra vinnu hér, að liún gengur
eitthvað svo aðdáanlega asa-
og bljóðalaust. Maður verður
ekki var við, að neitt sé unx að
vera, — frekar en niður við
höfnina. En einn góðan veður-
dag eru allir garðar orðnir
grænir.
Vel á nxinst: kartöflurnar og
binar fögru Aki'aneskonur.
Menn nxunu liafa tekið eftir þvi,
að í’ithöfundar geta yfirleitt
ekki stungið svo niður penna, ef
þeir ætla að minnast á Aki'anes,
að þeir byrji ekki á þvi að tala
unx konurnar og kartöflurnar.
Nú befir bklega enginn skrifað
nxeira eða jafnmikið og eg, unx
Akranes, síðasta misserið. Og eg
veit ekki bvernig á það verður
litið, að eg liefi á hvoi’ugt nxinst.
En það er alls ekki af því, að eg
sé svo liógvær að álíta, að eg sé
ekki ritböfundur rétt eins og
hinir. Það hefir bara atvikast
einbvernveginn þannig, að eg
liefi ekki liaft tækifæri til að
minnast á kartöflurnar fyrri en
þetta. Og uni konurnar liefi eg
langa lengi ætlað að yrkja al-
veg sérstaklega — lofsöng, en
kenx ekki almennilega orðum að
þvi senx eg vil unx þær segja.
Eg ælla nxér senx sé að verða
miklu frumlegri en binir rit-
böfundarnir. Og satt að segja
liefir nxér fundist þeir konxast
all óbepjxilega að orði stundunx
unx þessi vei’ðmæti: konui’nar
og kartöflurnar, og jafnvel ó-
smekklega.
Einn segir t. d., að „frá liag-
nýtu sjónarmiði“ séu sjómenn-
irnir konununx og kartöflunum
fremri! Og annar segir, að kon-
nrnar á Akranesi séu svo fagrar,
senx raun ber vitni unx, af því að
þær boi'ði svo mikið af hinum
frægu og ágætu Akraneskart-
öflum.
Að þessari stað.bæfingu bi’osti
eg nú með sjálfunx nxér, af alveg
sérstakri ástæðu. Og nxér er
sama þó að eg segi bver bún er,
— vera má að lesarinn brosi að
lienni lika.
Eg var á gangi með tveim
yngismeyjum eitt góðviðris-
kvöld í vor og bar þá eitthvað i
tal fríðleiki kvenfólksins hér.
Eg liefi nefnilega ekki getað
séð, að kvenfólkið væri nokkra
vitund fríðara hér, en viða ann-
arsstaðar, þó að hitt sé satt, að
Frh. á 7. síðu.
Endurreisnar-
starfið í Kína.
Mikill verksmiðjuiðnað-
ur kominn á fót langt
inni í landi.
Ameríski blaðamaðurinn Randall Gould hefir skrifað athygl-
isverðar greinar um hið mikla endurreisnarverk, sem unnið er
í Kína? í þeim héruðum landsins, senx Kínverjar hafa algerlega
á sínu valdi. 1 greinum þessum lýsir hann þvi hversu vélar
heilla verksmiðja hafa verið fluttar, þrátt fyrir ógurlega erfið-
leika, langt inn í land, og eru margar þeirra nú teknar til
starfa þar. Jafnframt er unnið að því að koma þar upp háskól-
unx og öðrum skólum, vegir lagðir o. s. frv. Alt er þetta gert
á landsvæðum, sem framfarirnar höfðxi vart náð til áður. Kína
er í rauninni heil heimsálfa og þótt Japanir hafi náð að meira
eða minna leyti á sitt vald stórum svæðum, þar sem margar
stórborgir eru, geta Kínverjar endurreist iðnað sinn í öðrum
landshlutum, og haldið þar áfram vopna- og skotfærafram-
leiðslu og komið sér upp nýjum hersveitum, meðan Japanir
þreytast æ meira f járhagslega. Greinin, sem hér er stuðst við,
er skrifuð í Chungking, núverandi höfuðborg Kína.
Langisandur. — Baðstaður Akurnesinga.
I uppbafi greinar siniiar vík-
ur Gould að hinu nxikla starfi,
seni unnið er í Cbungking til
öi'yggisi'áðstafana gegn loftá-
rásum, en Japanir nota bvert
tækifæri til þess að gera loftá-
rásir á Cliungking, e'n í béruð-
unum þar i ki’ing eru Kinverj-
ar að konxa á fót svo stórkost-
legum iðnaði að það er erfitt
að gera sér fulla grein fyrir
þessu viðreisnarstarfi i stuttri
lieimsókn, en alt, sem fyrir
augun ber, sannar ótvírætt hug-
rekki og óbifandi ákvörðun
Kínverja, að lialda áfranx við-
reisnarstai'finu þrátt fyrir alla
erfiðleika. Hið nýja iðnaðai'-
svæði er nxjög stórt og livar-
vetna er verið að í-eisa nýjar
verksmiðjur. Sumstaðar lxafa
verið reist ótraust bi'áðabirgða-
vei'ksmiðjubús, en jafnframt er
lagður grundvöllur að því að
konxa upp traustum í'amgei'unx
verksnxiðjubyggingum, þar senx
öryggi ■ ve'rksmiðjufólksins er
gert eins nxikið og unt er. í sunx-
unx verksmiðjunum eru enn
nxoldargólf, en þar er bxiið að
koma fyrir vélum, sem lxafa
verið fluttar þangað sundur
teknar langar le'iðir, og settar
saman á ný. Þannig liafa vélar
beilla verksmiðja verið fluttar
þangað alla leið frá Sliangliai
— en vegalengdin milli Shang-
bai og Chungking er 1200 ensk-
ar mílur. Flutningatækin liafa
verið ófullkonxin exx nxeð ótrú-
legi-i þrautseigju liafa vélarnar
verið fluttar inn í landið.
Þannig er konxin á fót járn-
og stálbræðslustöð á þessum
slóðum, en vélarnar voru áður
i Sliangliai, og 350 verkamenn,
sem þar unnu áður, eru nú
teknir til starfa á hinum nýja
vinnustað. Yið sáunx tvo raf-
orku-járnbræðsluofna, véla-
verksnxiðjur, vii'a- og nagla-
vei'ksmiðjur o. nx. fL Yið sáum
einnig Yu-Fong spunaverk-
snxiðjuna, senx flutt var frá
Chengchow í Honan-fylki, með
52.000 snældum og eigin 3500
kw. rafoi-kustöð. 5000 snældur
voru þegar teknar í notkun og
er búist við, að síðai'i hluta árs
vei'ði búið að taka allar snæld-
ur í notkun, og framleiðsluget-
an vei-ði jafnmikil og þegar
verksnxiðjan var í Chengclxow.
Eg bafði heyrt mikið rætt unx
bensinskortinn í Cbungking, en
bensinverðið el' 6 kínverskir
dollarar gallónið i Cbungking
(= 1 amerískur dollar) og
verður að blandast að lxelnxingi
með vínanda. Hafði eg þvi nxik-
inn áliuga fyrir tilraunum þjóð-
sparnaðarráðuneytisins, til þess
að framleiða bensin og stein-
olíu úr jurtaolíu, senx framleidd
er í Szechwan-fylki. Kinvei'jar
sjálfir hafa búið til tækin og
vélarnar, senx notaðar eru við
þessar tilraunir. Hverskonar
jurtaolíur eru nothæfar til
þessax-ar framleiðslu, einnig ó-
dýmstu tegundirnar, var mér
sagt. Það var búist við að franx-
leiðslan í maímánuði mundi
nenxa 30.000 gallónum af ben-
sini og 15.000 af stednolíu.
í Hua Sing vélaverksm iðjun-
unx, senx nú eru liluti af Hua
Lien járn- og stálverksmiðjun-
um, eru nú framleiddar vél-
byssur. Við sáum Kinverja
vinna að framleiðslu á tundur-
sprengjum og öðrum skotfær-
unx. í Hua Lien verskmiðjunum
eru í'afoi’ku-stálbx'æðsluofnar,
og atl gengur sinn gang, eins og
þegar best gekk i Sbangliai.
Einnig skoðuðunx við Meir Ya
sillcivei’ksmiðjurnar, sem eru
útbú stærsta siikifi'amleiðslufé-
lags í Kina. Vélarnar voi'U flutt-
ar fi'á Shangbai til Chungking,
eftir að styrjöldin byrjaði, og
framleiðslan nenxur um 8000
metrum silkis á dag. Szecliwan-
silki er notað sem hráefni.
Dr. Kung, fjármálaráðherra,
og framkvæmdastjói'i stjórnar-
innar konxst svo að orði í á-
beyrn minni, að eligin merki
fjái'hags- og viðskiftalegs hruns
væri sjáanleg. Framleiðslan
væi’i í fullunx gangi, þrátt fyi'ir
styrjöldina, og liergagnafram-
leiðslan væri konxin svo langt,
að framleidd væi'i 500 miljónir
riffilskota á ái'i, nxikið af vél-
byssum, bandsprengjum, í'iffl-
um og öðrunx vopnum og skot-
færum, Frá öðrum beimildum
i sannfrétti eg að dr. Kung ynni
J ótrauður að aukningu fram-
Íeiðsíunnar á öðrunx sviðum m.
a. að aukinni framleiðslu land-
búnaðarafurða, i hinunn Iitt
nunidu héruðum landsins, sem
eru mjög auðug að nálega hvers
konar náttúrugæðum.
Chin-Feng, vara-fjármálaráð-
herra, sagði mér, að 60 af
hvei-jum 100 verksmiðjum, sem
fluttar hefði verið af styrjaldar-
svæðinu væri nú teknar til
starfa.
Ejliiiiiiuuitíð á
Barðaitröiid.
Einmunatíð liefir vei-ið
Bai'ðaströnd í vor og grasspre
ágæt. Var snemma byrjað
slætti, og taða liirt af ljánu:
enda lxefir ekki rignt á strör
inni nú i þrjár vikur.
Afli liefir vei'ið nxeð be:
móti á sumrinu,' og eru vei?
stundaðar ennþá. Er það að
lega Ixxrskur og steinbítui’, se
veiðist.
t Mi