Morgunblaðið - 17.03.1918, Blaðsíða 3

17- marz 153. tbl.
MORGUNBLAÐIÐ
3
r
Osigur mannvitsins
Eftir dr. Georg Brandes.
1.
Frakkland og Rússiand.
Enn þá eru ráðherrar ófriðarþjóð-
anna stöðugt að tala um það, að
berjast þangað til »sigur er unn-
inn«.
Það er eigi til nema aðeins einn
loka-sigur. Það er sigur mannvisins
yfir heimskunni, en sá sigur virðist
langt undan.
Það er einkenni heimskunnar, að
þegar hún er framin kemur hiin
fram sem ásetningur, sem nauðsyn-
legt er að koma í framkvæmd, eða
þá sem ráð til að komast á réttan
kjöl, eða þá sem hin einasta úrlausn,
eða i stuttu máli eina bjargráðið.
Svo líður og bíður og hún fellir
skrautfjaðrirnar og þá sézt það að
hún hefir eigi verið annað en
heimska frá upphafi. Og sá, sem frá
upphafi hefir séð, að hverju stefndi,
fær þá það svar hjá þeim, sem
■heimskan varð á: Það er hægðar-
leikur að vera hygginn á eftirl
Það er hægöarleikur að vera hygg-
inn á eftir. En ef það er einhver,
sem ekki sér það enn, að fransk-
rússneska bandalagið hefir af Frakka
hálfu verið eitt einasta stórt pólitískt
glappaskot, þá er sá maður hvorki
hygginn fyrirfram né eftir á. Þetta
bandalag hefir kostað Frakkland 20
miljarða franka, og það hefir valdið
Frökkum öllu því tjóni, sem þeim
hefir af ófriðnum stafað. í aldar-
fjórðung hefir það fylt Frakka með
imyndunum, sem reyndust allar rang-
ar þegar á reyndi. Það hefir hamlað
Frökkum frá þvi að hagnýta fé sitt
til eflingar eigin verzlun, akuryrkju,
iðnaði, samgöngubótum, tungumáls-
þekkingu og yfirleitt varnað því að
framtaksemi næði að blómgast, og
hefir í þess stað ofaukið þá til-
hneigingu Frakka, að lifa á rentum
eigna sinna, en nú verður mikill
hluti þjóðarinnar sennilega svikinn
um renturnar.
2.
Frakkland, Fýzkaland og England
Menn skulu lesa þessar tölur með
athygli:
Aður en ófriðurinn hófst, lögðu
Frakkar ok hinnar almennu her-
skyldu á 85% af karlmönnum í
landinu, þar með eru nýlendurnar
ekki taldar. Þjóðverjar létu sér
Hægja að leggja herskyldu á 55°/0
af karlmönnum.
Arið 1913 voru útgjöld til herja
og flota talið i frönkum (sjá H.
Mayor: Etre S. 27. Berne 1917)
& hvern íbúa
í Frakkl., Þýzkal., Engl.
^erinn 23.73 fr. 18,38 fr. 15.39 fr.
Floti 12.77— 8,51— 25,26 —
Samt.: 36.50 fr. 26.89 fr. 40.65 fr.
Skýrslan sýnir það hvað Frakkar
^afa gengið nærri sér og hve miklu
meira hvort ríkið, England og Frakk-
land, hvað þá heldur samanlagt,
lögðu fram til herbúnaðar heldur en
Þjóðverjar. Bæði ríkin — og ef til
vill fleiri riki líka — hafa sjálfsagt
ástæðu til að öfunda Þjóðverja af
þvi, að þeir hagnýttu fé sitt með
miklu meiri fyrirhyggju og hagsýni;
en um þýzkan »Militarisma» geta
þau eigi kvartað, þar sem þeirra
eigin varð miklu dýrari og í stærri
stíl.
3-
Frakkland og Fýzkaland.
Það eru til opinberar skýrslur um
fjárhag Frakka og Þjóðverja áður en
stríðið hófst (D. Trietsch: Deutsch■
land, Tatsachen und Ziffern, Míinchen
1916).
Árlegar ríkistekjur Þjóðverja voru
43 miljarðar marka, en Frakka 25
miljarðar marka.
Ríkisskuldir Þjóðverja voru árið
1912 á hvern íbúa 310.1 mark, en
ríkisskuldir Frakka 657,7 mörk á
hvern ibúa. Innieign i sparisjóðum
i Þýzkalandi 17,82 miljarðar marka,
í Frakklandi 4,49 miljarðar marka.
Eins og menn sjá var dýrara að
lifa í Frakklandi heldur en í Þýzka-
landi. Afleiðing þess varð sú að
Frakkar kynokuðu sér við því, að
eiga börn. En meðan fæðingum
fækkaði i Frakklandi, fjölgaði þeim
stórum í þýzka ríkinu — þráttfyrir
bað þótt þeim fækkaði í Berlín —.
Það hvíldu eigi jafn þungar byrðar
á Þjóðverjum eins og á Frökkum.
Kaup franskra verkamanna hrökk
tæplega fyrir útgjöldum og þess
vegna urðu konur þeirra að vinna
lika. Meðal heldra fólksins i Frakk-
landi kvæntist enginn nema hann
fengi heimanmund með konunni.
Og meðal hinna helztu var það
hið einasta gróðafyrirtæki, sem höfð-
ingjarnir hugsuðu um, að ná í auð-
ugt gjaforð. Engin hjón vildu eiga
mörg börn, eins og í Þýzkalandi.
Að visu voru föðurlandsvinir í Frakk-
landi stöðugt að hvetja hjón til þess
að eiga mörg börn; en þeir gáfu
hinum fátækari engar leiðbeiningar
um það, hvernig þeir ættu sjá fyrir
börnunum.
En um það höfðu Þjóðverjar hugs-
að. Bismarck byrjaði þegar á þvi
— þrátt fyrir mótspyrnu frjálslynda
flokksins, sem fyrirleit jafnaðarmenn,
og jafnaðarmanna, sem hann kúgaði
sjálfur og fór illa með — að tryggja
þýzku verkamennina með víðtækri
»organisation*. Danski verkfræðing-
uritin }ulius H. West hefir í bók
sinni »Feststellungen eines Neu-
tralen«, sýnt fram á það, að hin
lögskipaða verkalýðstrygging gegn
sjúkdómum, slysum og örkumlum,
hefir á þessum síðustu 30 árum,
sem hún hefir staðið í Þýzkalandi,
orðið svo stórkosíleg að fæsta mun
gruna. En eftirfarandi tölur gefa
nokkra hugmynd um það: Til loka
ársins 1913 hefir þýzka ríkið greitt
10.860.000.000 marka í skaðabætur,
þar af 840 miljónir árið 1913.
Árið 1912 voru 13.200.000 þýzk-
ir verkamenn trygðir á þennan hátt.
Svo var tryggingin látin ná til verka-
manna í sveitunum og hjúa og við
það fjölgaði þeim, er trygðir voru,
um 6 miljónir. Og svo var það lög-
boðið að allir þeir, sem vinna að
iðnaði og verzlun, og hafa eigi 5000
marka laun á ári, skyldu tryggja sig
og nú er þriðji hver maður i Þýzka-
landi trygður gegn veikindum, slys-
um, örkumlum og ellilasleika.
Sú trygging, sem verkamönnun-
um og hinum minni atvinnurekend-
um er gefin með þessu, er þeim
hvöt til þess að eiga börn. En þessa
hvöt hefir skort i Frakklandi.
Fyrir striðið voru 126 íbúar á
hverjum ferkilómetra i Þýzkalandi,
en 73 i Frakklandi.
Mannfækkunin i Frakklandi hafði
þau áhrif — þrátt fyrir hinar
þungu skattbyrðar — að lifið krafðist
færri þrekrauna af hverjum einum.
En hún varð lika til þess að þjóð-
in varð eigi eins öflug og áður.
En þrátt fyrir það vildi hún fyrir
hvern mun vera jafn voldug. Þess
vegna var þar gert svo óhóflega
mikið úr pólitík, »diplomati« og
hinum fjölmörgu embættum. Menn
tóku hið allra auðvirðilegasta em-
bætti fram yfir hverja aðra atvinnu.
Kaupmenn eða akuryrkjumenn voru
eigi í jafnmiklu áliti og umsjónar-
menn. Það skorti fólk til þess að
yrkja jörðina, það var stórkostlegur
skortur á vinnukrafti og afleiðingin
varð sú, að auðmennirnir þorðu eigi
að leggja í stór verzlunarfyriitæki
eða iðnaðarfyrirræki. Það var látið
útlendingum eftir, sérstaklega Þjóð-
verjum svo sem Thyssen og Bau-
mann. En hinir frönsku auðmenn,
sem fundu að engin stór framtak-
semi var í kaupmannastéttinni
frönsku, kusu að verja fé sínu til
kaupa á útlendum verðbréfnm. Hin-
ir stóiu bankar í Frakklandi, sem
voru í rauninni stjórnendur ríkisins,
sáu sinn hag í þvi.
Það hefir áður verið vakin athygli
á hinum stórfróðlegu ritgerðum
Lysis’s um þetta efni í «La Revue«
á tímabilinu nóv. 1906—nóv. 1907.
Nú er til nýrri ritsmið, sem segir
alt um þetta efni og á hinn áhrifa-
mesta hátt. Það er bók eftir Marcel
Sembat, er til skams tima var i
franska stjórnarráðinu, og húnl er
rituð árið 1913. Hún heitir »Faites
un roi, sinon faites la paixd Ef
Frakkar hefðu gefið gaum að því,
er Sembat segir, í stað þess að
hlusta á öskurapa, þá hefðu þeir
eigi flanað út í þessa styrjöld, sem
hefir þær sorglegu afleiðingar, hvern-
ig sem hún fer, að drepa alla dáð
úr hinu óhamingjusama Frakklandi
og svifta ljómanum af fyrirmynd
menningarinnar.
Sembat reit þá svo meðal ann-
ars um þýzku verksmiðjufyrirtækin
i Frakklandi í héraðinu hjá Meurthe
og Mosel og i Corbeil: »Það er
skilyrðislaust nauðsynlegt að jafn
mikil frjósemi og er í Frakklandi,
sé hagnýtt. Þegar vér ráðumst á
Marokko og brjótum það undir okk-
ur, færum við það sem hina einu
ástæðu fyrir þvi, að Marokkomenn
kunni eigi að hagnýta sér landið.
Reynum að verða færir um það
sjilfir að hagnýta auðsuppsprettur
Frakklands, ef vér viljum eigi að
útlendingar komi og nemi það að
nýju.«
4-
Kníplingar og léreft.
Renan, hinn vitrasti maður hins
nýja Frakklands, sagði í bók sinni
»La Réforme intellektuelle et morale
1871 c, er hann ritaði eftir ófriðinn
við Þjóðverja, að það væri hin
mesta fjarstæða að hið heittelskaða
ættland hans, sem var fremst allra
i því að gera kniplinga, skyldi nú
endilega vilja fara að vefa léreft. Og
hann bætti við: Frakklandi tekst
bezt við hið vandasama; en það er
ekki í meðallagi í hinu.
Síðan hefir Frakkland, án þess að
vita það eða vilja það, hagað sér eft-
ir ósk Renans og í samræmi við
snilli sína. Það hefir gert knipl-
inga. Frakkland var hið eiua land
á jarðiíki þar sem gaman var að
lifa. Þjóðverjar tóku hinum stór-
kostlegu framförum í verzlun og
iðnaði, framförum sem eiga víst
engan sinn líka í sögunni, og að-
eins gátu átt sér stað vegna þess
að þjóðin hafði tekið ágætri mentun
í verkvísinduœ, og þvi næst vegna
þess að lífið var þar stöðug barátta,
sífelt þurfti að sigrast á örðugleik-
um, þar þurfti sifelda framsýni,
reglu, vinnu og aftur vinnu, þannig
að sem minstur kraftur færi til ónýtis
en hagnýtingin yrði sem allra bezt,
Þýzkaland tók þessum framförum
vegna þess að þar var helzta gleði
lífsins sú, að einhver þrekraun hepn-
aðist og árangur fengist, en þar var
alt áhyggjuleysi bannfært. En í
Frakklandi bygðist lífsgleði á því
einu að lifa. í Frakklandi fundu
útlendingar eigi til þess að þarværi
kept um það að ná einhverjum á-
rangri, sem því aðeins var hægt að
ná, að hverri hugsun væri að þvi
beint, hver timi notaður og hvert
efni rannsakað þangað til það kom
að gagni á einn eður annan hátt,
er menn höfðu eigi þekt áður.
Þvert á móti fundu þeir til þess að
þeir voru i strjálbygðu landi, að þar
var rúmgott, að þjóðin tók öllum
framförum vingjarnlega og allri and-
Iegri menning, en að þar var venj-
an vald; að þar var mikið um mann-
vit, en meira þó af keskni, að þar
var reglusemi mikil, en meira þó af
hlýleik.
Annars staðar var það nauðsyn að
eta, aðallega leiðinleg nauðsyn og
tiæaþjófur, i Frakklandi var það
skemtun. Frakkland er líklega hið
eina land þar sem er matreiðslulist
og nafnfrægir matreiðslumenn, hið
eina land, sem hefir gert átið að list
og nautn. Það er gott dæmi um
hinn fruntalega germanska hugsunar-
hátt, að þá er C. A. Bang skrifaði
fyrir nokkrum árum frá London
fáeinar línur til hróss hinum gamla
franska matreiðslumanni Escoftier i
»Vore Landsmænd i Udlandetc, þá