Morgunblaðið - 03.12.1943, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
Virðuleg fullveldishátiðahöðd
Stúdentar vottuðu ^orðmönnum samúð
HÁTÍÐARHÖLD stúdenta 1.
des. síðastliðinn hófust klukk-
an 1 e. h. Söfnuðust eldri og
yngri stúdentar við Háskólann,
en þaðan var gengið í skrúð-
göngu að leiði Jóns Sigurðs-
sonar. Þar mælti formaður Stú-
dentaráðs Páll S. Pálsson nokk-
ur orð og lagði blómsveig á
leiðið. Þaðan hjelt skrúðgangan
tii Austurvallar, en í farar-
broddi gekk Lúðrasveit Reykja
víkur og ljek göngulög. — Því
íiæst hófst bænarstund stúdenta
£ Dómkirkjunni og annaðist
biskup landsins, Sigurgeir Sig-
urðsson hana.
Ræða ríkisstjóra.
Þá hófst ræða rikisstjóra af
svröl.um Alþingishússins.
Ríkisstjóri hóf mál sitt með
f>ví að minnast hins hörmulega
sjóslyss, er varð. þegar vjelbát-
urinn ,,Hilmir’’ fórst.
Okkar fámenna þjóðfjelag
hefir enn orðið fyrir stóru slysi
á sjó. Mjer koma í hug orðin
,,mig kennir til þín vegna bróð-
ir Jónatan”, Drjúpum höfði
augnablik í minningu, lotningu
Og með samúð.
Sigurfáninn 1918.
Þennan dag fyrir rjettum 25
árum, 1. desember 1918, fór
fram hjá stjórnarráðshúsinu
við Lækjartorg óbreytt athöfn,
sem þó mun vera flestum þeim.
sem viðstaddir voru, ógleyman
legur viðburður í lífi þeirra.
Fáni hins frjálsa og fullvalda
ríkis, íslands, var dreginn par
hátíðlega að hún í fyi’sta skifti.
Þessi athöfn var eitt af ytri
táknum þess, að frá þeirri
fitundu hafði ísland sest á bekk
ineð öðrum frjálsum og full-
valda ríkjum. Hann markaði
lokaþáttinn í langri frelsisbar-
áttu við Dani. Og fáninn, sem
þarna var dreginn að hún, var
fiigurfáni íslendinga í þeirri bar
áttu, svo að segja látlaus bar-
átta margra okkar bestu
inanna, einbeitt, staðföst og ó-
cigingjörn, hafði fært okkur sig
ur í frelsismáli okkar. — Það
samband milli landanna, sem-
ráðgert var að stæði um skeið,
breytti ekki þessari mikilvægu
staðreynd. Það ætti að vera auð
skilið mál, að þótt fullveðja
maður feli öðrum umboð sitt til
einhvers, þá heldur hann áfram
að vera fullveðja.Ef umboðið er
afturkallanlegt eða timabundið,
fellur það niður er timinn er á
enda. Og umbjóðandinn ráð-
stafar þessu þá einn, án þess
að það varði umboðsmanninn.
Skilnaðurinn fór fram 1918.
ísland, sem áður hafði verið
talið, af Dönum og öðrum, hluti
úr Danmörku eða hluti úr veldi^
Danakonungs, var nú af Dönum
viðurkent sjálfstætt ríki, kon-
ungsríki, að alþjóðalögum al-
veg jafnsett Danmörku, hinu
konungsríkinu með sama kon-
ungi. Samkvæmt efni og orðum
sambandslaganna var það ótvi-
rætt að hjer eftir bar að skoða
ísland skilið frá Danmörku sem
sjálfstætt ríki.Skilnaður Islands
og Danmerkur fór því raun-
verultega fram 1, desember 1918
þótt sumir hafi ekki þá, og jafn
vel ekki síðan, gert sjer það
fyllilega ljóst.
Þetta er ekki einhliða íslensk
ur skilningur og heldur ekki
sjerstaklega persónulegur skiln
ingur minn. Margir danskir á-
hrifamenn hafa í mín eyru við-
urkent þetta rjettan skilning.
Og íslensku stjórninni hefir ber
ist fyrir rúmu ári síðan, vitn-
eskja um að þessi skilpingur
er enn ráðandi meðal danskra
stjórnmálamanna. — I skýrslu
frá sendifulltrúa íslands í Höfn
til íslensku stjórnarinnar um
viðtal við þáverandi utanríkis-
ráðherra Dana, sem raunar var
sami maðurinn sem var í þeirri
stöðu 1918, segir m. a. um skoð-
un þessa manns orðrjett: „Að
sá raunverulegi skilnaður hefði
átt sjer stað árið 1918, og að
sambandslögin hefðu verið til-
raun í þá átt, hvort bæði löndin
sæju sjer í sambúðinni; ef þetta
reyndist ekki svo að vera þegar
tímabilið væri á enda, hefði
Danmörk enga ástæðu, hvorki
til að hafa á móti nje kvarta
undan endanlcgum sambands-
slitum.” Og sendifulltrúinn bæt
ir við þessum orðum: „Þelta
var líka álit Staunings og allra
ráðandi stjórnmálamanna, og
núverandi forsætisráðherra er á
sama máli.”
Meðal annars af því, sem jeg
hefi sagt, ætti það að vera lýð-
um ljóst, að 1. desember 1918
er einn af allra merkustu dög-
um í sögu íslensku þjóðarinnar.
Mjer finst það bæði sjálfsagt
minnast einnig samtímis kon-
ungs og dönsku þjóðarinnar. —
Við minnumst þeirra í dag með
enn meiri hlýju og virðingu
vegna rauna þeirra síðustu ár-
in. Ekki síst síðustu þrjá mán-
uðina. Það er og ástæða til að
samgleðjast þeim. Þeir hafa
sýnt í verki, að þeir hafa ekki
hikað við að færa dýrustu fórn-
ir í baráttunni fyrir frelsi sínu.
Óvæntir atburðir gripu í
taumana. Eftir rúmlega 21 ár
hættu konungur og dönsk
stjórnarvöld að geta fram-
kvæmt það, sem við fólum þeim
að framkvæma okkar vegna um
minst 25 ár frá 1918 að telja.
Við tókum það alt, án undan-
tekningar, í okkar eigin hend-
ur 10. apríl 1940, og höfum
haldið því síðan. Slíkt hefði
ekki getað orðið á jafn eðli-
legan, rjettan og traustan hátt,
ef ekki hefði farið fram raun-
verulegur skilnaður 1. desem-
ber 1918. Sjálfstætt og full-
valda ríki gat tekið þessa á-
kvörðun, vegna þess, að það
hafði vald yfír öllum málum
sínum, án undantekningar.
Enda stóð ekki á viðurkenningu
konungs og dönsku stjómarinn-
ar á rjettmæti þessara ráðstaf-
ana Alþingis, eins og á stóð.
Að tilhlutn dönsku stjórnarinn-
ar var þessi viðurkenning birt
opinberlega 13. apríl 1940 sam-
dægurs, sem frjettir bárust til
Danmerkur um Alþingisálykt-
anirnar 10. apríl.
Jeg leyni því ekki, að jeg er
í hópi þeirra manna, sem ekki
geta hugsað sjer, að við afhend-
um þessi mál aftur af frjálsum
vilja í hendur Dana eða ann-
ara. Og þótt jeg geti auðvitað
ekkert fullyrt um það efni, er
mjer nær að halda, að ábyrgir
menn meðal Dana, eða annara
þjóða, ætlist ekki til þess.
Rökrjett afleiðing af þ^í, sem
jeg hefi sagt, er sú, að það geti
verið villandi að tala nú um
„frelsisbaráttu við Dani” eða
„skilnað”, þótt slíkt orð skifti
og eðlilegt, að við minnumst ímáske ekki miklu máli. Jeg tel
dag allra þeirra Islendinga, er
fórnuðu starfi sínu í sjálfstæð-
isbaráttunni, þar á meðal þeirra
sem unnu sjerstaklega að loka-
sigrinum fyrir 25 árum. Við
minnumst þeirra með þakklát-
um hug og með lotningu við
minningu þeirra af þeim, sem
horfnir eru hjeðan.
Minnumst Dana.
En mjer finst
eiga við að
c
c
c
Mikið úrval af
P*
Ullar kvenfrökkum
! sem snúa má við og nota sem
rykfrakka. j.
Ingólfsbúð
Hafnarstræti 21- Sími 2662.
að þetta hvorttveggja hafi í
rauninni verið útkljáð 1. des.
1918.
En við verðum bráðlega að
ganga frá málinu formlega og
taka ákvörðun um framtíðar-
stjórnskipun ríkisins.
Úrslitavaldið hjá þjóðinni-.
í sambandi við þetta hefir
komið upp ágreiningur, bæði
um aðferð og skipulag. Þessi
ágreiningur er sjerstaklega ó-
heppilegur, vegna þess að þjóð-
in er sennilega öll á einu máli
um að standa framvegis alveg
á eigin fótum — og um rjett
okkar til þess. Það virðist nauð
syn, ekki síst vegna viðhorfs-
ins út á við, að ekki verði á-
stæða til neins vafa um ein-
ingu íslendinga í þessu máli.
Það verður að leysa þennan
vanda á einhvern hátt. Allir
munu sammála um, að æðsta
úrskurðarvaldið í málinu er
hjá þjóðinni sjálfri. Hlutverk
Alþingis er að búa málið sem
best og á sem heppilegastan og
virðulegastan hátt í hendur
þjóðarinnar til úrláusnar, Það
er kost-ur lýðræðisskipulagsins
(demokratis), og gefur því ör
yggi, að þjóðin sjálf hefir
æðsta úrskurðarvaldið í slík-
um málum.
Við hljótum öll að óska þess
að þjóðin gangi hjer sameinuð
að verki. Hver og einn Islend-
ingur verður að láta sig mál-
ið skifta. Ekki með því einu,
að skila atkvæði sínu á kjör-*'
stað einhvern tiltekinn dag. —
Heldur með hug og hjarta, svo
hann eða hún sje einnig reiðu-
búin að taka á sig óþægindi
eða byrðar ef með þarf. Sum-
um kann máske þykja það ó-
þarfa harðneskja, en í sögu
mannkynsins má lesa það, að
engin þjóð hefir getað trygt og
varðveitt frelsi sitt og sjálf-
stæði, án þess að einstakling-
arnir hafi viljað leggja eitt-
hvað — oft mikið —• í sölurn-
ar; hvort sem það eru þægindi
líðandi stundar, fjárhagsleg
verðmæti, íastheldni við fyrri
afstöðu eða venjur — eða lífið
sjálft. Dæmin eru nærtæk á
þessum tímum. Frændþjóðir
okkar í Danmörku og Noregi,
auk fjölda annara þjóða, færa
daglega dýrar fórnir á altari
frelsisins einmitt nú.
Erum við þess albúnir að
færa fómir á þessu sama alt-
ari, þótt ekki þurfi máske að
fórna öðru en einhverju af lífs
þægindum fallvöltum ver
aldarauði? Hver svari fyrir
sig.
Jeg lýk máli mínu með
þeirri ósk, að íslenska þjóðin
megi sýna visku, fórnfýsi,
djörfung og drengskap, er hún
tekur þær ákvarðanir, er eiga
að tryggja sem best framtið-
arsjálfstæði og frelsi íslands.
Norskum stúdentum
sýnd samúð.
Að lokinni ræðu ríkisstjóra
var íslenski þjóðsöngurinn leik
inn. Gengu þá stúdentar ásamt
öllum mannfjöldanum, er var
saman kominn við Austurvöll,
að bústað sendiherra Norð-
menna.
Skúli Skúlason ritstjóri flutti
sendiherranum ávarp og tjáði
honum, norskum stúdentum og
allri norsku þjóðinni samúð ís-
lenskra stúdenta vegna hinna
hörmulegu tíðinda, er nú hefðu
enn á ný borist frá Noregi, þar
sem æðstu mentastofnun
norsku þjóðarinnar, háskólan-
um í Osló, hefði verið lokað og
prófessorar hans ásamt 1200
stúdentum handteknir.
Að lokinni ræðu Sk. Sk. þakk
aði sendiherrann íslendingum
hina miklu samúð, er þjóð hans
hafi notið hjer í raunum sínum.
Ávarpaði þá Lúðvig Guð-
mundsson ^skólastjóri sendi-
herrann í nafni stúdenta háskól
ans og las honum eftirfarandi
ávarp frá stúdentaráðinu:
,,í umboði íslenskra háskóla
stúdenta vottar Stúdentaráð
Háskóla Islands norskum stú-
dentum innilegustu samúð
vegna þess gjörræðis, sem þeir
hafa verið beittir.
Óskum vjer þess af alhug, að
eigi líði á löngu, þar til þeir og
Framhald á bls. 12
Föstudagur 3. desember 1943.
immiiiiiiiiuufumtiiiiiiiimiiinimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii^
| Ungar stúlkur (
§j eru vandlátar á bækur og %
= lestrarfúsar, en þær, sem j=
§§ hafa lesið Lajlu, segja: M
s „Hún er alveg draumur" M
s eða: „Þetta er jólabókin =
= okkar í>ir“.
jniiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiimitiiiiiiiiTÐ
FALLEGIiR
mmm\
er góð jólagjöf.
Afar fjölbreytt
úrval.
Versl. RÍN
Njálsgötu 23.

„Ægir”
með póst og farþega til Vest-
fjarða kl. 7 síðdegis í kvöld.
Þór
tekur á móti flutningi til Vest-
mannaeyja árdegis í dag. J
Málaflutninffs-
skrifstofa
Einar B. Guðmundsson.
Guðlaugur Þorláksson.
Austurstræti 7.
Símar 3602, 3202, 2002.
Sbrifstofutími
kl. 10—12 og 1—5.
JÓH. KARLSSON & CO.
Sími 1707 — 2 línur