Morgunblaðið - 24.08.1946, Blaðsíða 5

Laugardagur 24. ágúst 1946
5
Minningarorð:
PÉTUH T. TÓMÁSSON
Fæddur 17. sept. 1859.
Dáinn 11. ágúst 1946.
Á MORGNI 20. aldarinnar
voru uppi ýmsir sjermótaðir og
heilsteyptir einstaklingar í hún
vetnskri bændastjett, eftirtekt-
arverðir og eftirminnilegir
þeim, sem ólust upp á næstu
grösum. Einn þessara manna,
er borinn til grafar að Þing-
eyrakirkju í dag. Það er Pjet-
ur Tímóteus Tómasson, í Meðal
heimi á Ásum.
Meðal endurminninga minna
frá bernskuárunum eru allskýr
ar myndir af bændum í Torfa-
læjarhreppi, er komu saman til
hreppaskila og annara mann-
funda á þingstað sveitarinnar,
heima á Torfalæk. Ein fastmót-
aðasta myndin er af Pjetri Tímo
teusi, sem þá bjó á Orrastöðum.
Maðurinn var tæplega í meðal-
lagi að hæð, en samanrekinn og
hnellinn,, rómdigur og allra
manna fastmæltastur, laus við
alla tilhneigingu til að bregða
hulishjálmi yfir sig nje skoð-
anir sínar og aðsópsmikill í orð
bragði og fasi, einkum við skál.
Pjetri heitnum mun um ýmis
legt hafa svipað til föður síns,
Tómasar, bónda og járnsmiðs, 1
Brekkukoti, Jónssonar, sem var
maður svo óvílgjarn, að í ann-
álum er haft. Tómas bjó við
frekar þröngan kost og misti
eitt sinn allar ær sínar, 40 að
tölu, í aftakaveðri. Á næsta
manntalsþingi í Sveinsstaða-
hreppi, leiddi Lárus sýslumað-
ur Blöndal tal að því að hlífa
honum við þinggjaldi vegna
þéssa tjóns, en Tómas bar sig
borginmannlega og- sagði:
„Hvað munar einnn bónda um
það að missa 40 ær“. Ekki í-
. lentust önnur börn Tómasar en
Pjetur heitinn heima í hjeraði,
en allmargt manna er af hon-
um komið í Reykjavík, því að
dóttir hans var Guðríður hús-
freyja í Skálholtskoti, tengda-
móðir Pjéturs, slökkviliðsstjóra
og þeirra svila.
Sæti Pjeturs Tímoteusar var
jafnan fullsetið, þótt ekki bæri
hann höfuð yfir aðra í mann-
þröng. Hann var aldrei stór-
bóndi, lengst af leiguliði og all-
lengi á nokkrum hrakningi
með jarðnæði, því að hann mun
hafa búið á 8 jörðum alls. Þó
var hann altaf mjög sæmilegur
bóndi og gerði allmiklar um-
bætur á Meðalheimi, þar sem
hann bjó síðast og lengst. Hon-
um og konu hans, Björgu Stef-
ánsdóttur, sem dó fyrir rúm-
um 30 árum, varð eklti barna
auðið, en þau gengu í foreldra-
stað Júlíusi Frímannssyni, sem
tók við búi af fóstra sínum og
varð honum ellistoð.
Þegar jeg fluttist aft'ur heim
í mína fornu sveit, fyrir 12 ár-
um síðan, voru flestir gömlu
bændurnir hennar gengnir fyr-
ir ætternisstapa og hina sá
maður hverfa sömu leið, þang-
að til Pjetur gamli í Meðal-
heimi var orðinn einn eftir.
Jeg lagði stundum lykkju á
veg minn til þess að heimsækja
gamla manninn, sem orðinn var
steinblindur, én var þó hréss í
máli, fastmæltur, fastur á skoð
unum sínum og moð fast og hlý
legt -handtak. Á síðastiiðnúm
vetri fjekk hann lungnabólgu
og vildi þá ekki láta leita
læknis, því að hann taldi sjer
mál að sáfnast til feðra sinna.
Svo varð jafnan að vera sem
Pjetur Tímoteus vildi og var
það látið heita svo, að jeg
kæmi í heimsókn til hans ó-
beðinn. Tók hann mjer hið
besta og fór að ráðum mínum,
þótt hann teldi það það hinn
mesta óþarfa. Og enn var hug-
urinn samur og áður, því að
að fyrra bragði fór hann að tala
um alþingiskosningar og kvað
þá menn lítið erindi í framboð
hjer, sem ekki væru bændur
og ekki Húnvetningar. Hann
lifði þessa veiki af, en þessi
varð fun»'ur okkar hinn síðasti.
Pjetur var maður trygglynd-
ur, enda festu aðrir við hann
trygð, oð hjúalán hafði hann,
þótt ekki væri hann kjass-
máll, ef svo bar undir. Helga
gamla, sem orðin er 87 ára og
einnig blind, hefur verið hjá
honum yfir 50 ár og Hólmfríð-
ur, sem er 70 ára og bogin af
gigt, yfir 40 ár. Ekki hlúðu
hendur annara kvenna að hon-
um í ellinni, því að Júlíus
fóstri hans er ókvæntur. Heim-
ilisástæður í Meðalheimi voru
því með nokkuð sjerstökum
hætti, en engin heyrðust þar
æðruorð, enda hefði það ekki
verið að skapi Pjetri karlinum,
sem sjálfur var orðinn 86 ára,
en með hetjuskapið óbreytt.
Slíkir menn mörkuðu sig geirs-
oddi í gamla daga, þegar þeir
höfðu lifað nóg, og það hefði
átt vel við hann.
Nú er hann horfinn, síðastur
af gömlu bændunum í sveit
minni. Með hlýju og virðingu
minnist jeg hans, þessa kjark-
mikla, stórbrotna og skapfasta
bónda. Þúsundir ísvetra höfðu
mótað þann stofn, sem hann
var spröttinn af, og meitlað
skapgerð hans, sem hjelst ó-
molnuð til endadægurs. Það er
hressandi að verða samferða
slíkum mönnum einhvern hluta
lífsleiðarinnar.
P. V. G. Kolka.
Flugferðir milli Ú.S.A.
og Indlands
LONDON: — Tvö flugfjelög
í Bandaríkjunum hafa nýlega
tekið upp beinar flugsamgöng-
ur milli Bandaríkjanna og Ind-
lands. lands. Ferðir verða tvisv
ar í viku.
4340 skilnaðarbeiðnir
LONDON: 4.34CJ skilnaðay-
beiðnir liggja nú 'fyrir rjetti í
Loftdon. Á fimm viium hafa'
1250 þeirrá verið afgreiddar.
MOHGDNBLABIÐ

Iþroltamaðurinn og Ijósmyndarinn
Jón Kaldal fimmtugur
JÖN KALDAL — einn kunn-
asti ljósmyndari landsins og
maðurinn, sem fyrstur setti
verulegan ljóma á nafn íslands
á íþróttaleikvöngum nútímans
— er fimtugur í dag.
Hann er fæddur 24. ágúst
1896, sonur hjónanna Ingibjarg
ar Gísladóttur og Jóns Jóns-
sonar, bónda í Stóradal. Jón ólst
fyrst upp hjá foreldrum sínum,
en fór síðan að Löngumýri til
föðurbróður síns, Pálma, föður
Jóns Pálmasonar, alþm. 1915
kom hann hingað til Reykja-
víkur og var hjer í 2!4 ár hjá
Karli Ólafssyni við Ijósmynda-
nám.
„Minnisstæður dagur“.
Á sumardaginn fyrsta 1918
lagði hann svo af stað til Dan-
merkur til frekara náms í iðn-
gréin sinni. „Mjer er sá dagur
mjög minnissíæður“, sagði Kal-
dal við mig um daginn, er jeg
hitti hann að máli, „því þá fór
Víðavangshlaup ÍR fram í
þriðja sinn, en jeg-gat ekki tek-
ið þátt í því, þótt jeg væri í
Reykjavík, því jeg þurfti að
vera um borð í skipinu“. Kal-
dal hafði unnið hlaupið tvö
fyrstu árin.
Mátíi gera við hann, hvað
sem hann vildi.
Hann hafði þannig tekið ást-
fóstri við íþróttirnar strax
hjer heima, og þegar hann kom
til Kaupmannahafnar, sneri
hann sjer til Kreigsmann, sem
nú er heimskunnur íþróttaþjálf
ari, og sagði honum, ,,að hann
mætti gera við rriig, hvað sem
hann vildi“. Enginn vafi er á
því, að Kreigsmann hefir fljótt
sjeð, hvað bjó í þessum unga
Islendingi, því hann lagði sjer-
staka stund á að þjálfa hann.
„Það var mín gæfa að lenda hjá
Kreigsmann og A.I.K. (Arbej-
dernes Idræts Klub)“, sagði
Kaldal.
Minnisstæð keppni.
Svo bað jeg Kaldal um að
segja mjer eitthvað frá keppn-
um sínum, en þá bað hann mig
lengstra orða að fara ekki að
gera neitt veður út af sjer. —
Samt komst jeg að þvi, að sú
keppnin, sem honum þykir
vænst um, var í raun og veru
ekkert merkileg og engin verð
laun veitt fyrir hana. Það var
á innanfjelagsmóti hjá fjelagi
hans, A.I.K. Jón yar þá ekki
orðinn neitt þekktur hlaupari,
en er velja átti menn í 42 km
boðhlaup, vildu fjelagar hans
endilega, að hann hlypi með.
Spretturinn var 10 km (5 km
fram og til baka). Keppendur
voru-um 50 og hafði Jón aldrei
lent í slíkri þvögu fýrr. „Fvrst
í stað þótti mjer hlaupið leik-
ur einn“, sagði hann, ,;takt-
hljóðið bar mann áfram'*.
íljólreiðamenn með munn-
hörpnr.
Er Kaldal kom að 5 km stein-
inurn, var hann, orðinn fyrst-
ur; iog fann ek*ki tíl þi'eytu. •—
„Þá: komtr hjpU'ejðan\9ÍÍh''úPP
aðjliliðinni á mjer“, sagði hann,
„ljeHnjýá 'munhhöfþur og fóru
að firósa mjer fyrir, hvað þetta
gengi vel. Sennilega hefi jeg
látið það hafa of mikil áhrif
á mig“, hjelt hann áfram, „því
þegar jeg sá til íþróttahúss-
ins, var jeg orðinn það þreytt-
ur, að jeg taldi vonlaust um,
að jeg kæmist þangað.Einhvern
veginn tókst það samt, en þá
var enn eftir um 200 m vega-
lengd í „Stadion“, en þar hafði
fjöldi manns safnast saman“.
„Það er Is!endingurinn“.
— Er hjer var komið, sagði
Kaldal, gafst jeg alveg upp. gat
mig alls ekki hreyft. Þá heyrði
jeg allt í einu kallað meðal á-
horfenda: „Það er íslendingur-
inn“. Við það að heyra nafn
íslendings nefnt, jókst mjer
skyndilega óskiljanlegur kraft-
ur, jeg lagði af stað aftur og
kom fyrstur í mark. Síðar í
keppnum hjálpaði hugsunin um
það, að jeg væri Islendingur,
oft.
Miklir sigrar.
Síðan vann Kaldal sína miklu
sigra, bæði í Danmörku og í
keppni víð íþróttamenn annara
þjóða. Hann var t. d. tvisvar
Danmerkurmeistari í 5 km
hlaupi og vann fjölda afreks-
merkja, þar á meðal kunna
bikíjra til eignar, svo sem
,,Sparta“-bikarinn, „Marseilles
borg“-bikarinn og „Urania“-
bikarinn. Þar að auki tók hann
þátt í fjölda sveitakeppna og
boðhlaupskeppna fyrir fjelag
sitt og bar A. I. K. afar oft sig-
ur úr býtum í þeim viðureign-
um. Fer ,,Medlemsbladet“ —
blað A.I.K. — frá þeim tíma
ekkert dult með það, hvern.þátt
Kaldal átti í þeim sigrum.
Hann tók og þátt í Olympíu-
leikunum 1920.
Itali fenginn til keppni við
Kaldal.
Keppnin um ,,Sparta“-bikar-
inn var alþjóðakeppni. Kaldal
vann þann bikar í þriðja sinn
og til eignar 1922 Þá var hon-
um þó ekki ætlað að vinna
keppnina, því að frægur ítalsk-
ur hlaupari, Negri að nafni,
var fenginn til þess að keppa
á móti honum. Negri hafði únn-
ið„ Olympíumeistarann frá 1920
í 5: km hlaupi í París, viku áð-
ur. Var því gert ráð fyrir, að
hann 'æt’ti ljett með áð vínna
íslendinginn, en raunin varð
önnur.
Varð að hætta að keppa
vegna Iasleika.
Síðasta keppnin. sem Kaldal
tók þátt í var í maí 1923 um
„Urania“-bikarinn. Vann hann
bikarinn þá í þriðja sinn og til
eignar. Vegna lasleika gat harin
ekki keppt eftir það, en þá
hefði hann óefað átt eftir að
vinna sín stærstu afrek.
Glæsilegur fulltrúi íslands.
Kaldal var glæsilegur full-
trúi Islands erlendis á þessum
árum. Þótt hann keppti fyrir
erlent fjelag, var hann fyrst og
fremst Islendingur, og þess var
oftast getið í sambandi við sigra
hans. Og vel geta menn gert
sjer í hugarlund, hve mikill af-
reksmaður hann hefir verið á
sviði íþróttanna, þar sem nú,
23 árum eftir að hann hætti að
keppa, er nafn hans enn að
finna í íslensku metaskránni.
Met hans í 5 km og 3 km hlaup
um írá 1922, standa enn ó-
högguð.
„Ovenjulegur íþróttamaður“.
Ejnar Midtgaard, sem tók við
þjálfun Kaldals eftir Kreigs-
mann, segir m. a. um hann: „ ..
. . jeg hefi kynnst Kaldal, sem
óvenjulega áhugasömum og af-
burðasnjöllum íþróttamanni,-
sem af líf og sál og sjerstaklega
miklum skilningi hefir lagt
stund á frjálsar íþróttir“. — —
Madsen, sem á þeim árum var
formaður „Köbenhavns Athlet-
ik Forbund“, segir m. a. um
Kaldal: „Hann er óvenjulega
góður íþróttamaður, framsæk-
inn, þegar um keppni er að
ræða og sjerstaklega dreng-
lyndur gagnvart keppinautum
sínum. Hann hefir alltaf verið
dáður af íþróttamönnum, starfs
mönnum móta og áhorfendum“.
— Fleiri slík samtíma ummæii
mætti vitna í, ef rúm væri til.
Sjerstaklega þótti Kaldal hafa
fallegan hlaupastíl.
Þegar Jón Kaldal sneri aft-
ur heim til Islands, hjelt hann
áfram að láta íþróttamál til sín
taka. Hann gerðist virkur fje-
lagi í sínu gamla fjelagi hjer,
IR, og hefir unnið því mjög
mikið gagn á þessum árum. —
Átti hann lengi sæti í stjórn
fjelagsins og var um skeið for-
maður þess.------Þá hefir Kal-
dal og átti sæti í stjórn I.S.I.,
og verið varaforseti sambands-
ins.
I dag óska allir íþróttamenn
og iþróttaunnendur þessum.
fimtuga brauðryðjanda til ham
ingju með afmælisdaginn og
þakka honum fyrir unnin ströf.
—Þorbjörn.
Fjársöfnun handa
Pólverjum
LONDON: — Griffin kardí-
náli, erkibiskup af Westminst-
er,, hefir birt ávarp til bresku
þjóðarinnar um fjársöfnun
handa Pólverjum. Hann gaf
sjálfur 1.000 sterlingspund í
sjóðinn.