Morgunblaðið - 16.06.1949, Blaðsíða 6

6
'■-’yjPJ' •>
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 16- juní 1949.
fsleiskir miðstöðvarkatlar
öefa sparað þ]óðinni mikinn
erlendan gjaídeyri
Aðaifundur Skógrækfarfje
lags Reykjavíkur
Á SÍÐUSTU áratugum hefur upp
hitun og lýsing húsa tekið stór-
feldum breytingum til bóta. Kuld
inn og myrkrið, svo og djöflar og
draugar, sem áttu víða inni, —
öll þessi hersing- hefur verið á
hröðum flótta úr híbýlum okkar
til sjávar og sveita. Að vísu finn-
ast enn, því miður, húsakynni,
þar sem skortur er yls og birtu.
En vonandi heyra þau brátt for-
tíðinni til. Þau gera það í raun
og veru .nú þegar, því að í hugs-
unarhætti er þjóðin vaxin frá
kuldanum og myrkrinu. Lýsis-
lampinn er horfinn og kominn í
tölu forngripa, þótt ýmsir, sem
nú eru miðaldra, hafi notið rökk-
urbirtu hans í bernsku. Steinoiíu-
lampinn þokaði lýsislampanum
með miklum yfirburðum til hlið-
ar, og með engu minni yfirburð-
um er rafljósið að leysa olíulamp
ann af hólmi í bæjum og dreifð-
um byggðum landsins. Að sama
si:api á sólarljósið nú greiðari að-
gang að híbýlum okkar en áður
var.
í upphitun húsa hefur orðið
samskonar bylting. Fólk situr ó-
viða við hitann frá sjálfu sjer eða
kúnurn. Kolaofninn er einnig að
hverfa. Miðstöðvar, rafmagn og
heitt vatn úr iðrum jarðar miðl-
ar nú meginhluta þjóðarinnar
hita í hú.s sín.
Þróunin hefur verið ótrúlega
stórstíg og undraör síðustu ára-
tugina á fiestum sviðum og eng-
in furða, þótt mörgum hafi veist
örðugt að fylgjast með.
Öllum er nú ljóst, hversu mikil
vægur hæfilegur hiti er íbúum
húss og húsi.
Undanfarið og til þessa eru það
hinar kolakyntu miðstöðvar, sem
flestir hafa notað. En nú er olíu-
kynding að ryðja sjer svo til rúms
að ætla má, að kolin lúti í al-
gjöru lægra haldi á örskömmum
tíma. Enda hefir olía mjög veiga-
mikla kosti fram yfir kolin, svo
að engin, sem reynt hefur olíu-
kyndingu, mun hverfa aftur að
upphitun með kolum. Aftur á
móti munu flestir, sem horfið
hafa að upphitun með olíu, nota
áfram kolakatlana, láta setja í þá
olíubrennara. Má það furðu.legt
heita, að þrátt fyrir hinar feikna-
miklu byggingarframkvæmdir
síðustu ára og allt nefnda- og
skriffinskufarganið, þá hafa eng-
ar leiðbeiningar verið gefnar um
val hitunartækja. Skiptir það þó
ekki litlu máli.
Hjá mjer voru í fyrstu settir
upp kolakatlar, sem reyndust á-
gætlega. En þar sem engin var
kolastían í húsinu, voru þeir fyr-
irfram dæmdir og ljettvægir
fundnir, þrátt fyrir ágæti sitt.
Hugur stóð til sjálfvirkra olíu-
t'nkja, amerískra eða enskra, þar
eð jeg var kominn út fyrir hita-
veitusvæðið. Og þótt jeg hefði
átt hennar kost, myndi jeg ekki
hafa tekið hana, nema hafa trygg
ingu fyrir skemmtilegri og betri
kynnum af henni, en áður hafði
jeg í einu af háhverfum bæjarins,
þar sem hún kom að engum not-
um, ef brá frá blíðu til kalsa-
veðurs.
Sjálfvirk tæki voru aftur á
móti ekki fáanleg nema á svört-
um markaði við verði, sem var
iangt utan og ofan við alla sann-
girni og almenna getu. Skal því
þó ekki neitað, að þau freistuðu
mín. En jeg kastaði þeim freist-
ingum bak við mig, eins og Hjálp-
ræðisherinn syndum sínum og
sneri allri athygli að hinni inn-
lendu framleiðslu á olíutækjum.
Og vissulega er það æskilegast að
mega byggja úr innlendum iðn-
aði.
Þegar jeg fór að kynna mjer
íslenska olíubrennara, reyndist
vera um ótrúlega auðugan garð
að gresja. Margir höfðu tekið sjer
fyrir hendur að smíða þá náung-
anum til bjargar, því að alltaf er
hjálpsemi landans söm við sig.
Vandræði mín voru því aðallega
fólgin í því að velja milli allra
þessara ágætu tækja. En kunn-
ingi minn einn, margfróður og
vís, sagði mjer, að í raun og veru
væru öll þessi tæki eitt og sama
tóbakið. Og þar sem hann hafði
sjálfur smíðað handa sjálfum
sjer forláta brennara og tignaði
sannleikann öðru fremur sem
sinn guð, tók jeg ummæli hans
alvarlega. Allar upplýsingar, sem
jeg aflaði, færðu mjer heim sann-
inn um, að hann hefði rjett að
mæla. Jeg ákvað því að bíða á-
tekta.
Dag nokkurn litlu síðar beindi
hamingjan hug mínum niður í
Landsbanka, hvaðan jeg ætlaði
að fara með fulla vasa fjár, en
fór tómvasaður, því að auðvitað
var bankinn af aurum innan tóm-
ur. En samt varð för mín til fjár,
því, að þar hitti jeg Björn hinn
sterka frá Gullberastöðum og
tókum við tal saman um okkar
ágætu sænsku hús, sem fagmanna
nefndin sællar minningar hrós-
aldrei þreytast á að lofa og reyna
að gera eins ódýr og unnt er, —
og sem að kalla enginn tollur hef-
ur verið reiknaður af — eða eitt-
hvað álíká og af húsgögnum.
Björn sagði mjer þá frá olíu-
tækjum. Og þau voru, að sögn
hans, svo lýgilega sparsöm og
góð, að mjer varð á smá hug-
renningasynd. Það hvarflaði sem
sje að mjer að efast um, að Björn
stæði báðum fótum á götu sann-
leikans. En hann benti mjer á
hús, þar sem reynsla var fengin
fyrir tækjunum. Símaði jeg þang
að. Og mjer til mikillar furðu
fjekk jeg staðfestingu á upplýs-
ingum Bjarna, svo og leyfi til að
skoða þau. Fjekk jeg með mjer
þangað vin minn, hinn vísa og
margfróða, því að eigin ketilvit
stóð á núlli, en taldi mig hins-
vegar vera búinn að kynnast há-
titluðum fagfúskurum nóg til
þess að ástæða væri til að hafa
með í ráðum mann, sem jeg vissi
að var fagmaður, er jeg veldi
húsi mínu hitunartæki.
Að hans ráðum pantaði jeg
þessi tæki og hrósaði brátt happi
yfir að hafa ekki getað fengið
enska eða ameríska brennara.
Allar upplýsingar, sem jeg hef
síðan fengið um erlend sem inn-
lend tæki, sanna ágæti þeirra
tækja, sem jeg loks valdi. Þau
brenna til muna minna en nokk-
ur önnur, sem jeg hef heyrt get-
ið um. Jeg tel því ástæðu til að
vekja opinberlega athygli á þeim,
svo að fleiri geti notið góðs af
en jeg, því að líklegt tel jeg, að
flestir muni fúsir að spara um
eða yfir hálfan hitunarkostnað.
Og þá má telja víst, að þeir, sem
fara með gjaldeyrísmál þjóðar-
innar, grípi tveim höndum tæki-
færi til að spara til muna inn-
flutning kola og olíu, einnig
katla, sem smíða má í landinu
sjálfu fyrir brot af þeim gjald-
eyri, er þeir spara.
Umrædd olíutæki eru smíðuð í
vjelsmiðju Ol. Olsen, Ytri-Njarð-
víkum. Hann smíðar ketil ásamt
blásara og „karborator11, sem
tryggir jafna olíugjöf inn í ketil-
inn, hvort sem mikið eða litið er
í olíugeymi. í ,,karboratornum“
eru einni-g sjálfvirk öryggistæki,
sem loka fyrir olíurennsli frá
geymi, verði það örara en frá
,,karborator“ til ketils. Eldhætta
á því að vera útilokuð að kalla.
Katlar ■ Olsens eru fyrirferðar-
minni og þannig smíðaðir, að hit-
inn nýtist miklu betur en í kola-
kötlum. Og þar í eru kostir Oi-
sens-ketilsins aðallega fólgnir. Og
jeg held, að hverjum manni, sem
skoðar Olsons-ketilinn verði ljós-
ir gallar kolaketilsins hvort sem
brennt er kolum eða olíu. f kola-
katlinum er aðeins eitt trekk-
spjald milli eldhols og revkháfs.
Og þetta trekkspjald er altaf
meira eða minna opið, svo að hiti
fer hindrunarlítið út, engum að
gagni. En höfum við efni á að
láta gjaldeyri okkar rjúka lítt
nýttan út um reykháfinn?
Á undanförnum árum hefur
verið byggt meira en dæmi eru
til áður, líklega síðan land bvggð
ist. Og þótt nokkuð hafi dregið
úr byggingaframkvæmdum, má
telja víst, að mikið verði byggt
á næstu árum. Meginhluti þeirra
húsa verður að líkindum hitaður
upp með olíu. Öllum mun því
ljóst, að það getur oltið á allstór-
hvort notuð eru góð eða Ijeleg
hitunartæki.
í viðtali, er blaðamenn áttu
við Oisen fyrir skömmu, upplýst-
ist það, skv. fenginni reynsiu, að
Olsens-katlarnir lækka hitunar-
kostnað um að minnsta kosti 100
kr. miðað við meðalstóra íbúð.
Skv. minni reynslu, er þetta síst
of hátt reiknað. En reiknað með
100 kr. sparnaði mánaðarlega á
íbúð, nemur sparnaðurinn 1 milj.
200 þús kr. á hverjar 1000 íbúðir
árlega. Það munar um minna.
Jeg er í engum efa um, að versl
unarstjettin hefði ekkert á móti
því að fá þann gjaldeyri, sem
sparast gæti á þessum lið. til að
fylla einhversstaðar í vöruþurrð-
ar skörðin. Eða myndu húsmæð-
ur nokkuð þybbast gegn því, að
hinn sparði gjaldeyri væri notað-
ur til kaupa á heimilisvjelum, er
nú fást trauðla nema á svörtum
markaði.
í blaðaviðtalinu kom það
einnig fram, að Olsen hefur átt
við svo mikinn efnisskort að etja,
að hann -hefur jafnvel orðið að
loka verkstæðinu mánuðum sam-
an.
Hvað veldur? Hver heldur?
Manni hrýs hugur við að trúa,
að Viðskiptanefnd neiti um gjald
eyri fyrir efni í katlana, þegar
sannað er að því fleiri katla sem
Olsen smíðar því meira sparast
á innflutningi kola, olíu og ann-
ara katla miklu verri og að sjálf-
sögðu dýrari en efni í Olsens-
katlana. Fremur verður að ætla,
þótt ótrúlegt sje, að Olsen hafi
vanrækt að leggja fyrir nefndina
nauðsynleg gögn. Og þá er sök-
in hans, því að víst er með öllu,
að þeir., .’:sem reynt hafa katla
hans, munu með gleði veita hon-
um þó að hann vildi mörg vott-
orð um ágæti þeirra.
Engin viðskiptanefnd í veröld-
inni myridi neita um gjaldeyri
fyrir efni í katla, er smíða ætti
innanlands, en veita gjaldeyri fyr
ir erlendum kötlum hálfu eyðslu
frekari. Kötlum, sem skila óþarf-
lega drjúgum hluta hita,- kola,-
Framh- á bls. 12.
AÐALFUNDUR SKOGRÆKT-
ARFJELAGS REYKJAVÍKUR
var haldinn í Reykjavík mið-
vikudaginn 8. júní.
Formaður fjelagsins, Guð-
mundur Marteinsson verkfræð-
ingur, setti fundinn og tilnefndi
fundarstjóra Guðbrand Magnús
son forstjóra, en hann kvaddi
til fundarritara Ingólf Davíðs-
son magister, ritara fjelagsins.
Skýrslu um störf fjelagsins
á síðastliðinu ári gáfu í sam-
einingu formaður fjelagsins og
framkvæmdastjóri þess, Einar
G. E. Sæmundsen. Gjaldkeri
fjelagsins, Jón Loftsson stór-
kaupmaður, lagði fram endur-
skoðaða reikninga fjelagsins, og
voru þeir samþykktir.
Þá fóru fram kosningar. Úr
stjórn gekk, samkvæmt fjelags-
lögum, Jón Loftsson, og var
hann endurkosinn.
I varastjórn var kosinn mað-
ur í stað frk. Rögnu Sigurðar-
dóttur, sem er flutt úr bænum,
og hlaut Hákon Guðmundsson
hæstarjettarritari kosningu.
Loks voru kosnir 10 fulltrú-
ar á aðalfund Skógræktar-
fjelags íslands, sem haldinn
verður í byrjun júlímánaðar í
Borgarfirði.
Þessir hlutu kosningu:
Dr. Helgi Tómasson, Guðm.
Marteinsson, verkfræðingur,
Guðbr. Magnússon forstjóri,
Vigfús Guðmndsson frá Keld-
urri, Ingólfur Davíðsson magist-
er, Sveinbjörn Jónsson hæsta-
rjettarlögmaður, Egill Hall-
grímsson kennari, Jón Jósep
Jóhannesson magister, Guðm.
Ólafsson bakarameistari, Jón
Loftsson stórkaupmaður.
Úr skýrslu formanns og fram
kvæmdastjóra er þetta heist:
Félagatala er svipuð og fyrir
ári, eða um 1350 ársfjelagar og
83 æfifjelagar.
Starfsemi fjelagsins í Foss-
vogsstöðinni er allmikil og vax-
andi. Plöntuuppeldi hefir verið
stóraukið, og græðireiturinn
stækkaður til mikilla muna,
bæði sáðreitir og plöntubeð.
Munu nú vera trjáplöntur í upp
eldi í Fossvogsstöðinni svo
skiptir hundruðum þúsunda,
birki, reyniviður og urmull af
barrtrjáplöntum ýmiskonar, en
flestar mjög ungar.
Húsakostur í Fossvogsstöð-
inni er mjög ljelegur, og hefir
hin stórum aukna starfsemi þar
knúið fram nauðsyn þess, að
þar yrði reistur vinnu- og
geymsluskáli. Teikning að slík-
um skála var gerð s. 1. sumar,
að fyrirlagi framkvæmdastjóra
fjelagsins, lán fjekkst úr Land-
græðslusjóði, að upphæð 50 þús.
kr., til þess að standast kostnað
við byggingu hans, og hefir nú
nýlega fengist fjárfestingarleyfi
fyrir skálanum, og undirbún-
ingsvinna þegar hafin við bygg-
inguna.
Þá var frá því skýrt, að all-
verulegur hluti Heiðmerkur
hafi þegar verið girtur. Bæjar-
stjórn Reykjavíkur ljet fram-
kvæma það verk síðastliðið sum
ar og haust, og var verkið unn-
ið af starfsmönnum Skógrækt-
arfjelags Reykjavíkur og öðr-
um, undir forustu Einars Sæ-
mundsen.
Formaður skýrði frá því, að
hugmynd stjórnarinnar hefði
verið, að hafist væri handa um
skógrækt í Heiðmörk á þessu
vori, en óvíst hvort það gæti
orðið.
Stjórn fjelagsins hefir gert
uppkast að tveimur skjölum
varðandi Heiðmörk og starfsemi
þar; er annað þeirra uppkast
að samningi milli Bæjarstjórn-
ar Reykjavíkur og Skógræktar-
fjelags Reykjavíkur, en hitt er
uppkast að reglum um landnám
og skógrækt í Heiðmörk.
Skjöl þessi hafa verið send
bæjaryfirvöldunum, en ekki af-
greidd ennþá, og fyrri en það
hefir verið gert verður vitan-
lega ekki hægt að hefjast handa
þar efra.
Þess er þó vænst, að ekki
verði langt að bíða, að endan-
lega verði frá þessu gengið.
Hugmynd stjórnar Skógrækt
arfjelags Reykjavíkur er að
fjelög, starfsmannahópar o. s.
frv. sem þess óska, fái úthlut-
að spildum í Heiðmörk, mis-
munandi stórum, eftir því hve
margi-r þátttakendur vetða í
hverjum hóp, til skógræktar og
umráða. Plöntur gerir stjórnin
ráð fyrir að verði látnar þess-
um aðiljum í tje ókeypis. Spild-
ur þær sem úthlutað verður
verði afmarkaðar, en ekki af-
girtar.
Þegar endanlega hefir verið
gengið frá umræddum samningi
og reglum, mun það verða til-
kynnt, og mönnum þá um leið
væntanlega gefinn kostur á að
sækja um spildur í Heiðmörk
til landnáms og skógræktar.
Guðmundur Marteinsson.
Stnrfsstúlkur
vantar til ýmissa starfa yfir lengri eða ske'mmri tíma.
Góð kjör. Upplýsingar hjá Hirti Nielsen.
Hótel Borg
aði svo mikið, sem meistararnir ,um fúlgum í erlendum gjaldeyri,