Morgunblaðið - 06.03.1954, Blaðsíða 9

Laugardagur 6. marz 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9
„Kvikmyndaprðin er stórbrotin
09 beillandi listagreinu
Við höldum upp ú dúnurufmæli
„Föður HoIbergs“ — með hlúfri
Rabbað við Jon Júlíusson fíl. kand
Á FYRRA ÁRI var stofnaðurhér í
bæ kvikmyndaklúbbur sem hlaut
nafnið Filmía. Var mönnum gef-
inn kostur á að taka þátt í starf-
semi hans, þ. e. a. s. horfa á þær
kvikmyndir sem hér eru sýndar
á vegum Filmíu. Var aðsókn þeg-
ar mjög mikil a.8 sýningum
félagsins, eins og mörgum mun
kunnugt, og er ekki að sjá, að
lát sé á vinsældum þeim ssm
það hlaut þegar í upphafi. Er
tiú svo komið, að hvergi nærri
allir sem vilja komast að sýn-
íngum félagsíns.
★ ★
ÉG HEFI beðið Jón Júlíusson fíl.
kand. formann Fílmíu að fræða
lesendur hlaðsins lítillega um
Starfsemi hennar og þær myndir
sem sýndar hafa verið á vegum
ffélagsins og í ráði er að sýna
þar.
— f fyrra sumar, sagði Jón
Júlíusson, komu nokkrir áhuga-
menn um listir saman á rabb-
ffund með það fyrir augum að
athuga, hvort ekki væri jarð-
vegur fyrir kvikmyndaklúbb
hér á landi, en þeir eru með af-
brigðum vinsælir í öðrum lönd-
um. Varð það þá úr „að hleypa
Filmíu af stokkunum", enda
litum við svo á, að starfsemi
hennar gæti stuðlað að bættum
kvikmyndasmekk hérlendis og
opnað augu almennings fyrir
því, að kvikmyndagerðin er sér-
stök listgí-ein, í senn heillandi
og stórbrotin.
JAN D’ARC — THE KII>
En til þess að mönnum mætti
verða þetta almennt ljóst jafn-
«
Chaplin og Coogan í The Kid.
framt þvi sem þeir gætu notið
þessarar listgreinar að nokkru,
var nauðsynlegt að fá hingað
listrænar úrvalsmyndir, bæði
gamlar og nýjar. Gerðum við því
samning við Det danske Film-
museum, sem á eitt albezta safn
listrænna kvikmynda sem til er
í heiminum, og höfum við feng-
ið þaðan nokkrar af þeim mynd-
um er hæst ber í sögu kvikmynda
listarinnar. Má þar einungis til
nefna Jan d’Arc og The Kid, sem
Filmía sýnir í næsta mánuði,
ef allt gengur samkvæmf. áætlun.
— Hafa byrjunarerfiðleikar
ekki verið allmiklir?
— Jú, að vísu. Þótt við værum
bjartsýnir, óraði okkur aldrei fyr-
ir að jafnmargir hefðu hug á að
sitja sýningar félagsins og raun
ber vitni. Af þessu hafa skapazt
nokkurir erfiðleikar, sem við
höfum þurft við að glíma og enn
ekki ráðið bug á, en í ráði er að
víkka út starfsemi félagsins, eins
fljótt og unnt er, svo að sem flest
ir fái aðgang að sýningum þess.
Vakti það einmitt ffyrir okkur,
þegar við hófumst handa um að
koma Filmíu á fót, að starfsemi
hennar næði til sem flestra, eins
og ég gat um áðan. Af þeim sök-
um höfum við einnig haft sýn-
ingagjöldin eins lág og frekast
er unnt.
— Hvað er í ráði, að Filmía
sýni margar myndir á sýningar-
tímabilinu janúar-mai?
— Sýningarnar á tímabilinu 1
eru 11 talsins, en myndirnar eru
auðvitað talsvert fleiri, því að |
oftast er sýnd fleiri en ein
mynd á hverrj sýningu.
FRÁ ÝMSUM LÖNDUM —
SVÍÞJÓÐ
— Já. Þú minntist á Jan d’Arc ^
áðan og The Kid. Mundirðu nú j
ekki vilja fræða okkur dálítið
meira um þær myndir sem
Fiimía ætlar að sýna á næst-
unni?
— Ja, næsta mynd sem við
sýnum heitir Fangelsi. Myndin
er sænsk og er eftir einn þekkt^
asta leikstjóra Svía (þ.e.a.s, af
þeim sem yngri eru), Ingmar
Bergman. Hefur hann gert marg-
ar myndir sem vakið hafa mikla
athygli, s.s. Hets, Skepp till
Indiland, Hamnstad og Törst.
Ingmar Bergman semur leik-
rit sín og kvikmyndir í anda
þeirrar iistastefnu sem nefnd
hefur verið „40-talismi“ og mikið
bar á meðal ungra listamanna
í Svíþjóð á árunum 1940—’50. —
Fangelsi vakti bæði aðdáun og
vandlætingu, þegar hún var
fyrst sýnd í Svíþjóð 1949: — Að-
dáun fyrir myndræna uppfinn-
ingarsemi, hispurslaust raunsæi
í lýsingunni á vændiskonunni
Birgitta-Caroline, þar sem Berg-
man dregur upp hið jarðneska
helvíti sterkum línum; vandlæt-
ingu fyrir meðferðina á mann-
félagsúrhrakinu.
— Þið ætlið að sýna aðra
sænska mynd á næstunni, er það
ekki?
— Jú, alveg rétt. Hún heitir
Kerrusveinninn, er eftir Víctor
Sjöström sem varð heimsfrægur
fyrir myndirnar Fjalla-Eyvind,
Ingemarssönerna og Kerru-
sveininn (Körkarlen). — Mynd
þessi er perla sænskrar kvik-
myndalistar, er samin eftir skáld
sögu Selmu Lagerlöv — og fjall-
ar um ástina sem fyrirgefur allt
og refsinguna sem ekki verður
umflúin. Hún er þögul eins og
mörg beztu snilldarverk kvik-
myndalistarinnar. — Þess má og
geta hér, að á árunum 1913—’23
var Svíþjóð stórveldi á sviði
kvikmyndagerðar, er þeir Sjö-
stöm og Stiller vöktu aðdáun
fyrir hvevt verkið eftir annað.
— Hvaða myndir eru eftir þá
aftur?
— Gösta Berlings Saga og Herr
Arnes Pengar. Og svo vill ein-
mitt til, að við sýnum sem auka-
mynd með Kerrusveininum
glefsur úr frægum sænskum
myndum. Þar kemur m.a. fram
hin heimsfræga leikkona Greta
Garbo í Gösta Berlings Sögu.
— Svo að við förum úr einu í
annað, Jón; sumir hafa látið í
ljós óánægju yfir því að sýning-
arskírteini eru á nafn, þannig
að enginn getur notað það nema
handhafi. Hvernig stendur á
þessu fyrirkomulagi?
— Jú, svo er mál með vexti,
að systrafélög okkar erlendis
hafa sett okkur ýmis skilyrði sem
við verðum að hlíta til þess að
brjóta ekki í bága við gerða samn
inga. Eitt þeirra er það, að skír-
teini séu gefin út á nafn, þ.e.a.s.
klúbburinn sé lokaður, ef svo
mætti að orði komast. Það er þó
ekki svo að skilja, að þetta sé
neitt klíku- eða leynifélag, eins
og einhver var að geta sér til á
prenti ekki alls fyrir löngu!
NAFNLAUSA MYNDIN
ÞÝZKA — OG SMYGL
— Jæja, þetta var nú aðeins
★ UNDAN FAF.IÐ hefur mikið
veriff rætt og ritaff um heims-
fræga leikritaskáldiff og snilling-
inn Ludvig Holberg. Sérstakar
hátíffasýningar hafa veriff á leik-
ritum hcns og bókmenntafræð-
ingar hafa rifjað upp ævi skálds-
ins og störf. Ástæffan er, eins og
flestum mun kunnugt, 200 ára
á.rtíff Ilolbergs nú ekki alls fyrir
Iöngu.
Jt Hér á lancli hefur Holbergs
einnig veriff minnzt og eru þrjú
leikrit hans sýnd um þessar
mundir bæði á vegum Þjóffleik-
hússins, Leikfélags Reykjavíkur
og Leikféla.gs Menníaskólanema.
— Ivar Orgland, sendikennari,
flutti nýlega háskólafyrirlestur
um ævi og skáldskap Holbergs,
og hef ég því beffiff hann aff
fræffa lesendur blaðsins lítillega
um hvort tveggja.
★—□—★
— Ilvaff getur þú sagt okkur
um ætt Holbergs og ævi, Org-
land?
— Holberg var fæddur í
Björgvin 3. des. 1684 og voru
báðir foreldrar hans af norsku
bergi brotnir. Faðirinn var her-
maður, en ekki fetaði snáðinn í
fótspor föðurins. — Holberg
litli, sem var yngstur 12 systkina,
segir frá því sjálfur, að hann
hafi haft „allt frá barnæsku ó-
venjumikla lestrarlöngun", og
var hann því settur snemma til
mennta. Fór hann í Latínuskól-
ann í Björgvin og átti að taka
þar stúdentspróf, en áriff 1702
brann mestur hluti gamla bæjar-
ins (þar sem skólinn var), svo að
Holberg var sendur til Kaup-
mannahafnar, þar sem hann lauk
prófi.
★ OF STUTTAR RÆÐUR
Eftir stúdentsprófið fór hann
aftur heim til Noregs og lagði
um skeið stund á kennslustörf.
Gerðist hann heimiliskennari
hjá sóknarprestinum í Voss á
Hörðalandi, auk þess sem hann
aðstoðaði hann viff prestsstarfið.
Var hann þá enn kornungur, að-
eins 18 ára gamall. Ekki var
hann í miklum metum sem kenn-
ari og réði þar mestu um, hversu
harður hann var í horn að taka.
Kom þar að um siðir, að hann
var rekinn úr starfinu. Til gam-
ans má á hinn bóginn einnig
geta þess, að hann náði fljótt
útúrdúr. Hvað um aðrar myndir
sem þið ætilð að sýna?
— Þá er að geta þýzku mynd-
arinnar: Nafnlausa myndin eftir
Helmuth Kautner, sem án efa er
einn snjallasti leikstjóri Þjóð-
verja nú á dögum. Hefur hann
hlotið mikla frægð fyrir ýmsar
myndir sínar, s.s. Romanze in
Moll og Film ohne Titel (Nafn--
lausa myndin), svo að tveggja sé
getið.
— En hvernig var það, var
ekki einhverri mynd eftir hann
smyglað til Svíþjóðar fyrir ekki
ýkjamörgum árum?
— Jú, alveg rétt. Káutner gerði
nokkrar myndir á stríðsárunum
og var Unter den Brucken meðal
þeirra. Hún var eyðilögð í stríð-
inu og er sennilegt, að hún hefði
glatazt með öllu, ef Svía nokkr-
um hefði ekki tekizt að smygla
einu eintaki til Svíþjóðar.
— Hvað getur þú annars sagt
okkur meira um nafnlausu mynd
ina?
— Hún gerist í lok heim-
styrjaldarinnar og fjallar um
fólk sem stríðið hefur aðskilið,
en hittist á ný í ringulreið ef(¥r-
stríðsáranna. Þykir Káutner hafa
tekizt vel upp í túlkun sinni á
vandamálum glundroðatímabils-
ins, þessara hörmungarára —
sem þó eru ekki án allrar gaman-
Frh. á bls. 11.
öm snillinginn sem aieins einu sinni á ævinni komsí
í færi við ásfína — og dó sem piparkarí!
v -
Ludvig Ilolberg.
miklum vinsældum sem prédik-
ari og kennimaður, — e. t, v.
vegna þess hversu stuttar ræður
hans voru!
Um prestsstarf sitt segist hon-
um sjálfum frá á þessa leið: „Á
ungdómsárum mínum gagnrýndi
prestur mig fyrir það, að prédik-
un sem ég hélt fyrrr hann skyldi
einungis taka 15 mínútur. En ég
var hins vegar þeirrar skoðunar,
að þegar búið væri að nema brott
úr hans ræðum allar óþarfa end-
urtekningar og bollaleggingar
væru ræður okkar nokkurn veg-
inn jafnlangar“!
★ ÁST OG ÆVINTÝRI
Sumarið eftir hvarf Holberg
svo aftur til Kaupmannahafnar,
þar sem hann tók próf í heim-
speki og guðfræði. Að því búnu
fór hann í stutta heimsókn til
Noregs, en lagði síðan land undir
fót, hélt til Hollands og Þýzka-
lands, en dvaldist þar aðeins
stuttan tíma vegna fjárskorts.
Veturinn 1705—’06 dvaldist hann
í Kristjánssandi og lagði þar
stund á frönskukennslu. Þetta
var síðasti veturinn, sem hann
var heima í Noregi. Svo virðist
sem hann hafi kunnað þar vel
við sig, — en hvað sem því líður
má geta þess, að nokkrar líkur
eru til, að þar hafi hann komizt
í kynni við ástina í fyrsta og
eina skipti á ævinni.
★ ÁFERÐALAGI
Eftir dvölina í Kristjáns-
sandi, hélt Holberg enn til fjar-
Jægra landa: Englands, þar sem
hann var (í Oxford) um tveggja
ára skeið, Þýzkalands, Ítalíu og
Frakklands, þar sem hann dvald-
ist einnig í tvö ár. Þess í milli
var hann svo í Danmörku, en
þar settist hann loks að fyrir
fullt og allt eftir 1716.
★ KÍMNI OG RAUNSÆI
— Hvaff mundirffu segja, að
væri drýgsta vegarnesti Holbergs
heiman frá Noregi. Á ég þar eink
um við norsk áhrif á leikritagerff
hans?
— Ef skýra ætti frá norskum
áhrifum í leikritum Holbergs,
hlýtur athygli okkar fyrst og
fremst að beinast að Björgvin,
þar sem hann dvaldist lengst af,
eins og fyrr getur. Björgvin var
á þessum tíma stærsti bær Nor-
egs. Hún var í nánustum tengsl-
bæja, — einn mesti verzlunar-
um við umheiminn allra norskra
bær á Norðurlöndum; þar var
því fjölbreytt viðskiptalíf, and-
stætt þurru bókastagli og and-
leysi Latinskólans og því vel til
þess fallið að vekja djúpa raun-
sæiskennd í sál hins unga, en
næmgeðja menntamanns. Þar
varð hann snemma fyrir miklum
áhrifum af raunsæju lífsviðhorfi
I Björgvinjarbúa og fékk megna
ímugust á smámunasemi og ein-
strenginshætti í menningarmál-
um. Skýtur þessu viðhorfi hans
oft upp í leikritum háns, s. s. í
Erasmus Montanus. Auk þessa
hefur Holberg tvímælalaust
kynnzt mörgum leikritapersónum
sínum í Björgvin, og þá ekki sízt
þjóninum Henrik, þessúm fjör-
mikla, gáskafulla og andsvars-
góða galgopa, sem enn í dag ærsl-
ast um götur borgarinnar. — Þá
er þess loks að geta, að hin
þekkta kímnigáfa Björgvinjar-
búa er snar þáttur af lyndiseink-
unn Holbergs sjálfs.
, *. (
★ I DANMORKU
— Hvaff svo um dvöl hans i
Danmörku?
— Segja má, að Danmörk hafi
veitt Holberg ýmislegt þaff sem
hann fór á mis við heima í Nor- »
egi. Þar komst hann í nána snert-
ingu við háskólalífið, varð sjálf-
ur prófessor í sögu og skrifaði
nokkur allmerkileg sagnfræðirit;
varð hann einnig auðugur mjög
og hlaut barónstitil. — í Dan-
mörku komst hann og í kynni
við nýtt umhverfi sem á margan
hátt var ólíkt því er hann átti að
venjast. Er vafalaust, að and-
stæður hins gamla og nýja um-
hverfis hafi tendrað þann neista
sem falinn var í brjósti skálds-
ins, magnað tjáningarþörf hans
og skáldskaparþrá. Þess ber
einnig að geta, að stofnun leik-
húss í Kaupmannahöfn 1722 örv-
aði hann mjög til leiklistargerð-
ar, og á næstu fjórum árum
samdi hann hvorki meira né
minna en 26 gamanleiki, sem
flestir voru jafnóðum sýndir í
Kauþmannahöfn. Meðal þessara
gamanleikja eru beztu verk hans.
s. s. Jeppi á Fjalli og Erasmus
Montanus. Á þessum árum sendi
hann einnig frá sér Æffikollinn
og Hviklynda konuna, sem álitið
er, að sé hans fyrsta leikrit.
★ „FAÐIR HOLBERG“
— Hvaff viltu segja okkur
um erlend áhrif á Holberg?
— Ekkert leikritaskáld hafði
eins mikil áhrif á Holberg og
franska gamanleikritaskáldið
Molére Af honum lærði hann
margt. Eirtkum hafði Moliere
áhrif á val viðfangsefna hans, og
margt er líkt með þeim mann-
gérðum sem þeir fjalla báðir um
í leikritum sínum. Þá hafði hann
og náin kynni af frönskum harm-
leikjaskáldum, Corneille og Rac-
ine, grísku fornaldarskáldunum,
ekki sizt þeim Menander og Ari-
stófanes og ítölskum gamanleikj-
um, sem mjög voru í hávegum
haíðir á hans dögum.
— En segffu mér aff lokum Org-
land, hafa ekki áhrif Holbergs á
síffari tíma bókmenntir verið
geysimikil og víðtæk?
— Jú, svo umfangsmikil, að 6-
mögulegt er að gefa tæmandi
yfirlit um þau efni í stuttri blaða-
grein. En eitt er víst: Holberg er
bæði faðir norskrar og danskrar
leiklistar og hefur vegna áhrifa
sinna fengið heiðursnafnbótina:
Faffir Holberg. Sýnir það nokk-
uð það álit sem hann nýtur enn
í dag, og hið veglega hlutskipti
hans sem leikritaskáld, braut-
ryðjandi og ekki sízt, — sérstak-
ur persónuleiki. — Leikrit Hol-
bergs eru enn jafnlifandi og þau
voru fyrir 200 árum, — og getum
við ekki tekið undir með norska
blaðamanninum sem nýlega sagði
svo hnittilega um skáldið: „I to
hundre ár har baronen ligget i
sin grav; í gár feiret vi hans död
med á le“.
M.