Morgunblaðið - 02.08.1958, Blaðsíða 8

MORC.VVTIT 4 fíiÐ
Laugardagur 2 ágúst 1958

Utg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvænidastióri: Sigfús Jónsson.
? ðaxntstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Ola, sími 3J045
Auglýsmgar: Arni Garðar Knstmsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6 Sími 22480
Askriftargjald kr 35.00 á mánuði innaniands.
t lausasölu kr. 2.00 emtakið.
SANNLEIKURINN SAGNA BEZTUR
STJORNARBLOÐIN halda
áfram sínum óhugnan-
legu deilum út af iar d-
helgismálinu. Alþýðublaðið segir
í forystugrein sinni í gær, að
í>jóðviljinn „ætti vissuiega að
fara varlega í þá furðulegu fuil-
yrðingu, að Alþýðubandalagið
hafi ráðið stefnunni i landhelgis-
málinu. Sú lygi er sem sé hlægi-
leg hér heima fyrir en öllu alvar-
legra fyrirbæri út á við“.
Ýmis fleiri fáryrði hefur mál-
gagn utanríkisráðherrans um
samstarfsblað sitt af þessu tilefni.
En í hinu orðinu segir Alþýðu-
blaðið:'
„Þjóðin veit staðreyndir land-
helgismálsins, og kommúnista-
blaðið breytir þeim ekki. Hitt er'
mikið ábyrgðarleysi að rifja upp
einmitt nú deilurnar um auka-
atriði þess.“
Trúi því hver sem trúa vill, að
þessar deilur mundu blossa upp
æ ofan í æ, ef einungis væri um
aukaatriði að ræða. A. m.. k. er
það víst, að stjórnarblöðunum
sjálfum kemur ekki saman um að
svo sé. Tíminn heldur því raunar
fram, og Alþýðublaðið segir það,
sem í flestum málum gæti verið
einkunnarorð þess: „Alþýðublað-
ið þarf ekki að taka annað fram
af þessu tilefni en vitna í orð
Tímans".
Þjóðviljinn heldur aftur á móti
þveröfugu fram. Hann fullyrðir,
að deilan hafi verið um aðalatriði
málsins. Hann mundi og ekki
vekja deiluna upp að nýju nú,
svo ríka áherzlu sem hann segist
leggja á þjóðareiningu í málinu,
ef hann teldi ekki, að hinn sami
ágreiningur væri enn fyrir hendi.
★
Rétt er það, sem Þjóðviljinn
sagði í fyrradag, að ekkert leynd-
armái er að stjórnin var nærri
rofnuð út af þessu máli í vor.
En það er ekki rétt, sem Alþýðu-
blaðið segir í gær, að þjóðin viti
staðreyndir landhelgismálsins. —
Þeim hefUr þvert á móti verið
haldið leyndum fyrir henni. En
þjóðin verður að fá að vita, um
hvað var deilt og um hvað er
enn deilt. Skrif stjórnarblaðanna
undanfarna daga sanna, að það
var af fullri nauðsyn, þegar spurt
var sl. sunnudag:
„Menn vita, að stjórnin var
nærri rofnuð út af málinu
snemma í sumar. Um hvað var
þá deilt? Af hverju hefur þjóð-
inni aldrei verið sagt frá því?
Hvað hefur í raun og veru farið
á milli stjórnar íslands og stjórna
annarra ríkja og alþjóðlegra
stofnana um málið?“
Þetta eru þó aðeins fáar þeirra
spurninga, sem þjóðin á kröfu til
að svarað verði.
★
Tíminn hótaði fyrir nokkru
Bretum með íhlutun Bandarikja-
manna, ef þeir beittu valdi til
verndar fiskiskipum sínum á því
svæði, sem hin nýja fiskveiði-
landhelgi á að taka til. Síðar tók
Þjóðviljinn, málgagn sjávarút-
vegsmálaráðherra íslands undir
þessa hótun málgagns forsætis-
ráðherrans. Alþýðublaðið sagði
þá um þessar kröfur samstarfs-
blaðanna:
„Þess vegna nær engri átt, að
sú rödd heyrist á íslandi, að am-
eríska varnarliðinu skuli teflt
fram gegn hugsanlegum ofbeldis-
aðgerðum gagnvart okkur.“
Af tilefnj hótanna sinna var
Tíminn þá spurður að því, hvort
Bandaríkjastjórn hefði lofað ís-
lenzku stjórninni þvílíku liðsinni.
Þessu hefur Tíminn aldrei fengizt
til að svara. Ekki heldur því,
hvort íslenzka ríkisstjórnin hafi
farið fram á slíka liðveizlu við
Bandaríkjastjórn. Tíminn fæst
ekki einu sinni til að ræða um,
hvort Island mundi eiga rélt á
íhlutun Bandaríkjamanna sam-
kvæmt varnarsamningnum eóa
Atlantshafsamningnum.
★
Ef ekkert af þessu er fyrir
hendi, er hér sannarlega um tómt
mál að ræða. Sök sér væri að
segja, að við ættum að ganga úr
Atlantshafsbandalaginu eða segja
upp varnarsamningnum, ef við
verðum illa leiknir í landheigis-
málinu. Um það duga þó ekki
innantómar hótanir, heldur verð-
ur þar sannarlega að íhuga af
rósemi öll þau atriði, er til greina1
koma. En það er allt annað mál
en hitt, að hóta með valdi Banda-
ríkjanna og fást svo ekki til að
segja, hvort eftir þeim tilstyrk
hafi verið leitað hvað þá meira.
Á sama veg hefur Tíminn skot-
ið sér undan að svara því, hvort
gögn séu til fyrir, að gagnaðilar
okkar i landhelgismálinu hafi
neitað að leggja deiluna undir
alþjóðadóm.
í skörulegri ræðu sinni í útvarp
inu talaði Gísli Jónsson um, hvað
gera skyldi, ef þetta væri fyrir
hendi. Tíminn vitnaði síðan til
orða Gísla en hefur ekki fengizt
til að svara, hvort sú forsenda,
sem Gísli byggði á, sé raunveru-
leg eða ekki. Enginn getur þó
hér vitað um hvað satt er í því
nema trúnaðarmenn stjórnarinn-
ar.
★
Hér hnígur allt að hinu sama.
Ríkisstjórnin verður að vinda
bráðan bug að því að láta taka
saman tæmandi skýrslu um allt,
sem gerzt hefur í þessu mikla
máli og birta hana fyrir almenn-
ingi. Hér er um að ræða þvílíka
lífshagsmuni íslenzku þjóðarinn-
ar, að hana má einskis dylja.
Þjóðviljinn ræðst raunar á
Morgunblaðið fyrir það, að hér í
blaðinu skuli sagt hlutlaust frá
því, sem i málinu gerist erlendis,
en ekki það eitt tínt- til, sem
þar er sagt okkur til stuðnings.
Morgunblaðið telur það frum-
skilyrði til sigurs i þessu máli
eins og öðrum að litið sé á bað
raunhæft. íslendingar eiga meira
undir, að fram nái stækkun fisk-
veiðilandhelginnar heldur en
fléstu öðru. Því meira riður á að
rétt sé að íarið.
Það er satt, sem Davíð Ólafs-
son fiskimálastjóri sagði í ágætri
grein, að málstaður okkar er
byggður á traustum grundvelli,
og þjóðin er einhuga. En er yfir-
byggingin, meðferð stjórnvald-
anna á málinu slík, að ekki mætti
traustari vera? Hver treystir sér
til að segja um framkvæmdir
stjórnarinnar nú það sama og
Davíð sagði um aðferðina 1952,
„að aldrei muni nokkur stjórnnr-
ráðstöfun á íslandi hafa hlot-
ið jafnvandaðan undirbúning?"
Morgunblaðið mun vissulega gera
sitt til að fá úr því bætt, sem
nú er áfátt.
UTAN UR HEÍMI
Eignir konungs á víð og dreif um hallargarðinn. — F. mst er mynd af Abdul Illah og konu hans.
Nuri es Said undirrifaði sinn eigin
dauðadóm, er hann gerði Kassem að
foringja þriðju herdeildarinnar í Irak
FRETTARITARINN Paul Hamm-
erich, sem skrifar m. a, í Olsóar-
blaðið Aftenposten og Politiken
í Kaupmannahöfn, er nú kominn
til Bagdad. S. 1. þriðjudag birt-
ist fyrsta grein hans í Politiken
um byltinguna í írak. Fer hér
á eítir útdráttur úr greininni:
Dökkklæddur embættismaður
fleygði vélbyssu sinni á hrúgu af
brotnum postulínsborðbúnaði úr
eldhúsi konungshallarinnar og
íeiddi mig að tré beint fyrir
framan höll Feisals konungs II,
Rihab. Höllin er stórt en ekki
sérstaklega fallegt einbýlishús á
hægri bakka Tigrisárinnar. í
byltingunni var kveikt í höllinni
og mikil skemmdarverk unnin á
henni, svo að nú er hún ekki
annað en óhugnanlegt minnis-
merki um atferli ofstækisfulls
skríls mánudagsmorguninn 14.
júlí s. I.
Eftirlitsmaðurinn steig ofan, á
lúdókassa, sparkaði í fuglabúr og
klofaði yfir brunnar leifar af
bifhjóli. Síðan teygði hann hönd-
ina upp eftir trjábolnum og benti
á storknaðan blóðblett — kon-
unglegt blóð krónprinsins Abdul
Illah, föðurbróður Feisals kon-
ungs. Þetta atvik gefur nokkra
hugmynd um viðbrögð fólksins í
byltingunni, sem framkvæmd var
með svo skjótum og tryllingsleg-
um hætti, að þess eru varla dæmi
í veraldarsögunni.
Hammerich getur þess, að
hann byggi grein sína á blaða-
viðtali við forsætisráðherrann,
einkasamtali við utanríkisráð-
herrann, Abdel Jaffar Jomard,
sem er doktor í lögum frá
Sorbonneháskóla og hefir ver-
ið þrisvar þingmaður stjórn-
arandstöðunnar, og loks á lýs-
ingum nokkurra fraksbúa,
Norðurlandabúa og Englend-
inga, sem voru vitni að at-
burðunum í Bagdad.
Hvorki konunginn né lögregluna
grunaði hið minnsta
Hvað gerðist að morgni mánu-
dagsins 14. júlí?
Flestir sváfu, og engan grun-
aði, hvað í vændum var, jafnvel
hin árvakra lögregla Nuris es
Saids hafði einskis orðið vör.
Sagt er, að byltingin hafi komið
Nasser, forseta Arabiska sam-
bandslýðveldisins, sem þá var
staddur í Belgrad, allt að því
eins mikið á óvart og Feisal kon-
ungi, sem svaf í höll sinni í
Bagdad. Kvöldið áður hafði kon-
ungur búið sig undir að halda
til Ankara til að sitja þar fund
Bagdadbandalagsins.
Aðéins einn — að undantekn-
um þeim fámenna hópi, sem und-
irbjó byltinguna — var á fótum:
hinn gamli, vitri stjórnmálamað-
ur Nuri es Said. Hann bar
Bagdadbandalagið fyrir brjósti.
En það var ekki Bagdadbanda-
lagið eitt, sem hélt fyrir honum
vöku. í glæsilegu einbýlishúsi
sínu skammt frá ánni, var hann
í stöðugu sambandi við yfir-
stjórn hersins. Fáeinum dögum
áður hafði forsætisráðherrann
tekið mikilvæga ákvörðun vegna
borgarastyrjaldarinnar í Líbanon.
Hann kvað hafa rætt daglega
símleiðis við Chamoun forseta í
Beirut. En hvað sem því líður,
hafði forsætisráðherrann gefið
Þriðju herdeildinni, sem talin
var bezta herdeildin í frak, skip-
un um að fara frá Basra við
Persaflóa þvert yfir landið að
landamærum Jórdaníu.
— ★ —
Foringi herdcildarinnar
hafði nýlega verið handtek-
inn, og Nuri hafði falið þeim
foringja, sem hann treysti
hvað bezt, yfirstjórn deildar-
innar. Það var hershöfðinginn
Abdui Karim el Kassem. Með
þessu undirritaði forsaetisráð-
herrann fyrrverandi sinn eig-
in dauðadóm. Þessi grann-
holda hermaður, sem brosir
álíka viðkunnanlega og Naguib
leiðtogi byltingarinnar í
Egyptalandi, og er álíka há-
vaxinn og Nasser, vissi, að nú
var örlagastundin runnin upp
— nú var annaðhvort að
hrökkva eða stökkva.
Kassem tók ákvörðun um að
steypa stjórninni fyrir fjórum
árum
Kassem hafði tekið ákvörðun
um að steypa stjórninni sem í
hans augum var spillt einræðis-
stjórn, fyrir fjórum árum, þegar
konungur hélt hásætisræðu sína
19 ára að aldri — en með þess-
ari ræðu var komið endanlega í
veg fyrir, að stjórnarandstaðan
gæti nokkuð látið til sín taka.
Aðeins fáeinir menntamenn,
kaupsýslumenn og stjórnmála-
menn úr flokki stjórnarandstæð-
inga vissu, hvað Kassem hugðist
fyrir. Mörgum sinnum á undan-
förnum fjórum árum hafði hann
ákveðið að gera byltingu, en
áformin fóru út um þúfur.
— ★ —
En nú var stundin runnin upp.
Sólarhring síðar yrðu konungur-
inn og forsætisráðherrann komn-
ir til Ankara. Orðrómur var
uppi um, að Bretar og Banda-
ríkjamenn ætluðu að ganga á
land í Líbanon, og mikill hluti
hersins í írak myndi bráðlega
verða á leið yfir eyðimörkina til
Jórdaníu. Og Kassem skar upp
herör, því að eimitt kl. 3 að-
faranótt mánudagsins átti þriðja
herdeildin undir stjórn hans að
fara fram hjá konungshöllinni í
Bagdad. Tæpum tveimur klukku-
stundum síðar hafði Kassem sett
hervörð um allar lögreglustöðvar
í borginni, herskálana, útvarps-
stöðina og opinberar byggingar,
og hermenn hans voru á verði
við öll erlend sendiráð. Konung-
urinn svaf enn í 15 mínútur. Og
nú er komið að spurningunni,
sem er svo erfitt að fá svar við:
Hvernig og hvers vegna var
Feisal myrtur? Ég heyrði a. m. k.
fimm „sannar“ frásagnir af
bardaganum við höllina, sem
stóð í hálfa klukkustund.
Ég er persónulega þeirrar
skoðunar, að Kassem hafi verið
mjög áfram um að losa sig við
tvo höfuðandstæðinga sína, krón-
prinsinn og forsætisráðherrann.
En ég er ekki viss um, að hann
hafi ætlazt til þess, að konungur-
inn yrði tekinn af lífi. Sennilegra
þykir mér, að hann hefði krafizt
þess, að konungurinn segði af sér.
Ef til vill hefði hann síðan látið
draga Feisal fyrir lög og dóm eða
hann hefði leyft honum að flýja
land. Engan íraksbúa hefiégheyrt
nefna harðstjórn og einræði í
sambandi við Feisal konung, og
lík hans var ekki limlest eins og
lík krónprinsins og forsætisráð-
herrans.
— ★ —
Ég spurði utanríkisráðherrann
um sannleikann í málinu, en fékk
engin svör. Þess vegna verður að
styðjast við þá frásögn, sem er
sennilegust.
Framh. á bls. 13.