Morgunblaðið - 16.12.1958, Blaðsíða 6

MORGllNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 16. des. 1958
,-v..
Hlustað á útvarp
Á LAUGARDAGINN 6. þ. m.
var farið með leikritið Grann-
konan, samið upp úr sögu Doro-
thy Parker, leikstjóri var Indriði
Waage. D. Parker er ætíð
skemmtilegur höfundur, þó hún
kannske risti ekki mjög djúpt,
sem skáld, hefur hún oftast eitt-
hvað frambærilegt á boðstólum
og er mörgum þeim skáldum
fremri sem hærra er hossað.
Því, satt að segja, eru sum þessi
„miklu“ skáld, stundum, frábæri-
lega leiðinleg, þótt sjálfsagt
Johan Faye með gamla kirkjuklukku.
Eru íslenzkir dýrgripir frá
söguöld seldir úr landi?
f NORSKUM blöðum les ég furðu
lega frásögn um íslenzka kirkju-
klukku frá 11. öld. Og ég spyr
sjálfan mig: — er þetta satt, er
þetta hægt?
Allir sem lesið hafa, muna til
hinztu stundar, frásögn Halldórs
Laxness, í upphafi sögunnar ís-
landsklukkan, er gamli maður-
inn, fæddur í Bláskógaheiðinni,
horfir á þá kumpána, fangann
Jón Hreggviðsson og böðulinn
Sigurð Snorrason, höggva niður
og brjóta klukku landsins“ — sem
fylgt hafði Alþingi við Öxará,
síðan það var sett — löngu fyrir
daga kóngsins.
Hvort eru slík tíðindi enn að
gerast á voru landi íslandi? Ef
til vill í höfuðborginni, sem nú
hýsir hið háa Alþingi og hefir
aðeins útreiðar-útibú á Þingvelli
við Öxará, til afnota um helgar
þegar vel viðrar.
í blaðinu les ég: íslandsklukkan
frá 11. öld, sem á sér undarlega
sögu. — Og ennfremur Elzta
kirkjuklukka í Noregi er í Hölen.
En Hölen er sveit austan Oslo-
fjarðar í Noregi. Og svo keraur
frásögnin um klukkuna.
Rétt fyrir heimsstyrjöldina síð-
ustu komu kauphéðnar (skinn-
handlere og pelsdyrfolk) frá ís-
landi til Noregs, þeir keyptu loð-
dýr og greiddu verð þeirra með
— kirkjuklukku.
Á stríðsárunum rakst maður að
nafni Johan Fay á klukkuna hjá
hinum norska skinna-Dóra sem
átt hafði kaupin við hina þjóð-
hollu íslendinga, og keypt hana,
mest til þess að koma í veg fyrir
að hún yrði seld Þjóðverja nokkr
um sem var að bera víurnar í
klukkuna. lukkan var þá metin
á 19 þúsund krónur, norskar.
Eftir stríðið lét Fay klukkuna
af hendi, og var þá illa að hennx
búið, endaði það með því að hann
eignaðist gripinn á nýjan leik.
Vill hann nú ganga betur frá um
framtíð klukkunnar og tryggja,
að hún verði varðveitt svo sem
slíkum kjörgrip sæmir. Hefir Fay
hafið umræður við Smemo bisk-
up í Oslo um það mál. Ein uppá-
stunga er sú, að klukkunni verði
komið fyrir í hátíðasölunum í
Akkershus slotinu í Oslo. Verði
það ofan á má með sanni segja,
að íslandsklukkan hafi hlotið
heiðurssess meðal þjóðminja í
höfuðborg Norðmanna. Ekki kem
ur það til af litlu. Þjóðminja-
vörðurinn Roar Hauklid og fleiri
fræðimenn hafa látið svo um
mælt, að klukkan eigi vart sinn
líka hér í Noregi, eftir að kirkju-
klukka af svipaðri gerð fórst í
eldi 1898.Hauklid telur, að klukk-
an sé ekki venjuleg kirkjuklukka
heldur svonefnd munkaklukka
eða kóraklukka, sem í kaþólsk-
um sið hékk í kór kirkjunnar og
var notuð við ‘iðasöng. O. Platou
\ erkfræðingur sem er talinn vera
mesti sérfræðingur hér á landi,
í því sem nefnt er „kampano-
logia“ (klukku og klukkuturna-
fræði) er einn meðai þeirra fræði
manna, sem hafa skoðað fslands-
klukkuna. Telur hann, að hún
eigi fáa sína líka þótt víða sé
leitað. Segir hann hljóm klukk-
unnar góðan, — „grunntonen er
klar og ledsages av en
harmonerende bitone.“ —
-----Ekki getur þetta allt verið
gripið úr lausu lofti, eða verið
órtierkt blaðahjal, þó að slíkt
komi stundum fyrir. En hvernig
er þessu þá varið? Hvaðan er
klukka þessi komin og hver vann
það óhæfuverk að selja hana til
Noregs (hún gat svo sem lent
í verri stað), því að óhæfuverk
liefir það verið, ef sá hinn sami
befir haft nokkra hugmynd um,
hvað hann var að gera
Fleiri spurningar geta vaknað.
Er þetta íslenzkur kirkjugripur,
eða er það skipsklukka, komin
úr strandi, gæti það ekki skeð?
Þó ekki afsaki það sölu slíks
grips. Eitthvað held ég sé bogið
við það sem segir í blaðinu, að
þeir sem fluttu klukkuna til Nor-
egs hafi greitt með henni loðdýr,
sem þeir keyptu og fluttu til ís-
lands til unadaneldis réít fyrir
stríðið? Lifandi dýr virðast ekki
vera talin í verziunarskýrslum
1938 og 1939, en 1936 og 1937 eru
bæði árin fluttir inn bæði silfur-
refir og merðir frá Noregi. Vel
getur þetta, að klukkan hafi kom
ið til Noregs rétt fyrir stríðið,
hafa skolast eitthvað, og má líka
til sanns vegar færa, ef það hefði
verið 1937.
Meðal annarra orða, var klukk-
unum úr franska spítalaskipinu
St. Páli bjargað, er það strandaði
við austurströndina forðum? Og
hvað varð af þeim, ef þeim var
bjargað? Gat forn-helg klukka
verið um borð í því skipi?
Hvað segir fornminjavörður
um þessa íslandsklukku, sem nú
er orðin norsk eign, um þessa
klukkusölu og historíuna alla?
Og loks, ef allt þetta ótrúlega
sem sagt er um þessa klukku er
satt og rétt, og hún er slíkur
kjörgripur, er þá ekki þess vert
að athuga, hvort ekki er hægt
ennþá að bjarga henni heim til
íslands aftur. Væri hún ekki enn-
þá betur komin í hinni nýju dóm-
kirkju í Skálholti heldur enn í
slotinu á Akershus, þótt það sé
virðulegur staður?
Á Jaðri, 26. nóvember 1958.
Árni G. Eylands.
flytji þau einhverja speki og
boðskap. Það þarf oft sérstaka
tegund manna til þess að lesa
þá spekinga, skilja þá og njóta
þeirra torráðnu dulrúna, sem
þeir rista. Dorothy Parker og
hennar líkar eru aldrei með
vangaveltur og tæpitungu, en
segja þó margt athyglisvert og
skemmtilegt.
★
Vilhjálmur Þ. Gíslason útvarps
stjóri vinnur gott verk og þarf-
legt með þáttum þeim er hann
nefnir Á bókamarkaðinum. Þar
fær maður góðar glefsur úr nýj-
um bókum, sjálfsagt venjulega
valdir beztu kaflarnir. — Er það
bæði fróðlegt og þarflegt að
kynnast þar með dálítið þessum
bókum ,sem margar eru góðar og
girnilegar, en aðrar virðast, aft-
ur á móti fremur lítils virði.
★
Hugleiðingar Einars Pálssonar
út af ævintýri H. C. Andersens
um Skiuggann var vel samið og
eftirminnilegt. Verður það ekki
frekar rakið hér, en æskilegt
væri að margir hefðu hlustað á
það, því margt var þar sagt af
næmum skilningi og viti, sem
fólk hefur gott af að heyra og
muna.
Séra Sveinn Víkingur talaði
um daginn og veginn. Hann
ræddi um þinghöld þau hin
mörgu og miklu hér í haust,
aldrei færri þing en tvö í einu
frá því snemma í haust, og stund
um allt að fimm þing í einu að
hrafnaþingum meðtöldum, sagði
hann. Skoðun þingmanna yfir-
leitt að stöðva beri verðbólgu-
öldina eða flóðið, en engin stétt
má slá af kröfum um kaup og
uppbætur. Þrátt fyrir góðan vilja
hefur vísitalan hækkað um 17
stig, enginn gjaldeyrisforði er til,
en samt á ríkisstjórnin að leysa
þennan vanda. Lán, erlendis, fást
ekki, enda á toppi. Já, stjórnin
á að laga þetta allt, án þess að
nokkur maður þurfi að fórna
neinu, eða nokkuð dregið af
nokkrum manni. En svo var nú
stjórnin, sem samanstendur af
þrem flokkum, þrískipt í mál-
skrifor úr
daglegq lifirm
Salt, hálka og beinbrot
KR. skrifar:
„Mér finnst það mjög vafa-
söm öryggisráðstöfun hve miklu
salti er dreift á göturnar, þegar
hálka er eða jörð hefur gránað.
Það sem fyrir ráðamönnum vakir
er auðvitað viðleitnj til að auka
öryggið á götunum, en ég álít þó
að það bjóði hættunni heim á
öðrum götum, auk þess sem mik-
ill ókostur er að aka á saltborn-
um götum vegna bílanna sjálfra.
Ég tel eftirtalin atriði mæla á
móti saltaustrinum:
1. Þegar salt er borið á aðal-
umferðargötur, taka margir bíl-
stjórar keðjurnar af bílum sínum
eða láta þær alls ekki á, en lenda
svo oft í vandræðum, þegar þeir
aka á saltlausum götum, en það
beinlínis eykur slysahættuna á
þeim.
2. Bílstjórar eru almennt mót-
fallnir því að salt sé borið á ak-
brautir, því saltvatnið sem hjólin
ausa undir bílana, flýtir mjög
fyrir ryðmyndun og öðrum
skemmdum á bílunum.
3. Þegar hálka er eða snjór á
öllum götum, eru bílar almennt
með keðjur og þeim er ekið með
tilliti til ökuskilyrðanna á hverj-
um stað. Til hvers er líka verið
að moka salti á einstefnuaksturs-
götur, þar sem hættan er minnst?
4. Þeir bílar, sem aka á keðjum,
hljóta að slita mikið auðumgöt-
um, enda oft verið kvartað um
götuslitið á vorin eftir veturinn,
vegna bíla, sem aka aðalumferð-
argötur á keðjum.
5. Það er eytt mörgum hundr-
uðum þúsunda króna á hverjum
vetri í að auðvelda akstur bif-
reiða um götur bæjarins með salt
burði, snjóýtum og mokstri. Þess-
um peningum væri betur varið í
að hreinsa gangstéttarnar, og jafn
vel bera stundum á þær salt, því
einmitt á hálum gangstéttum
verða slysin á gangandi fólki, en
ekki á akbrautunum.
Það eru því vinsamleg tilmæli
til þeirra, sem þessum málum
ráða, að hér verði breyting á,
svo að slysum fækki hjá þeim
sem engan bílinn eiga, hinir eiga
að geta passað sig sjálfir með
gætilegum akstri.“
Bílar með keðjur,
menn með brodda
EG er hræddur um að það sé
álitamál hvor eigi hægara með
að halda sér á réttum kili í hálku,
bifreiðastjórinn í bílnum sínum
eða vegfarandinn gangandi. Báð-
ir geta gert alls kyns ráðstafanir
til að draga úr hættunni, en hvor-
ugur aðilinn getur tryggt sig ör-
ugglega gegn áföllum. Bifreiða-
stjórinn getur sett keðjur á bílinn
og ekið varlega, vegfarandinn get
ur líka staulast varlega meðfram
grindverkum og húsum og geng-.
ið á mannbroddum. Hefði þetta
síðasttalda aldrei verið lagt nið-
ur, hefði mörgum verið spöruð
slæm bylta. Fyrir svona 20 til 30
árum höfðu margir mætir borg-
arar í Reykjavík brodd undir lág-
ilinni á skólhlífum sínum. Þenn-
an brodd mátti leggja niður, svo
hann flæktist ekkj fyrir, ef hans
var ekki þörf, en reisa hann svo
upp og ganga keikur um svellin,
þegar kalt var á jörðu. Klossuðu
mannbroddana, sem notaðir voru
til sveita, var hreinasti óþarfi að
bera í jafn fínum bæ og Reykja-
vík var. í hálkunni síðustu dag-
ana hafa menn gripið til annars
réðs: Keypt þykkan plástur og
límt hann undir skóna sína.
En svo við snúum okkur aftur
að saltinu, þá er það mesti 6-
þverri nema í graut, hvort sem er
á gangstéttum eða akbrautum.
Það skemmir gúmmíin á bílnum
og gúmmískóhlífarnar á fótunum.
En beinbrotogbeyglaðir bílar eru
líka óþverri, og Velvakandi getur
ekki gert sér nokkra grein fyrir
því hversu miklum spjöllum salt-
ið veldur og hve margar byltur
og árekstra það sparar. Það væri
ekki ófróðlegt rannsóknarefni —
og gæti komið að miklu gagni að
fá úr því skorið.
inu, hvernig leysa bæri vand-
ann og því eðlilegt að hún gæfist
upp. Nýr verðbólgutími er skoll-
inn á, eins og forsætisráðherra
Hermann Jónasson sagði. Flokk-
arnir, sem að stjórninni stóðu,
báru ekki gæfu til að standa sam
an, er til úrslita kom. Nú er
þjóðin stödd í miklum vanda. —
Hefði fyrir löngu átt að sjá, að
ekki er unnt að lifa um efni
fram ár eftir ár. Ástandið verð-
ur aldrei lagað án fórna og mik-
illa átaka. öll þjóðin verður að
skilja það. Verkamenn, bændur,
sjómenn og starfsmenn allir. —
Þetta gildir ekki eingöngu um
fjárhagsmál, heldur og um sið-
ferðismál. Við blasir nú hrun.
ef útgerð báta stöðvast um nýár-
ið. Þjóðin krefst þess af alþingi,
að eitthvað verði gert. Við höf-
um þegar fengið nóg af aðgerða-
litlu og úrræðalausu alþingi. —
Þjóðin hefur nú betri skilyrði en
nokkurn tíma áður til að geta
lifað góðu lífi í landinu ef góð
ríkisstjórn fer með mál dugandi
og sparsamrar þjóðar. Þetta er
útdráttur úr eftirtektarverðri
ræðu séra Sveins Víkings um dag
inn og veginn.
★
I stað samfelldrar dagskrár í
tilefni af 800 ára afmæli borgar-
innar Miinchen, sem féll niður,
flutti Þorsteinn Guðjónsson er-
indi um Hvamms-Sturlu og af-
komendur hans. Þetta var prýði-
legt erindi og margt skynsamlega
athugað hjá höfundi erindisins.
Sturla og afkomendur hans hafa
oft ekki verið látnir njóta sann-
mælis hjá sagnriturum seinni
tíma. Til dæmis hefur sjálfur
Snorri verið lastaður fyrir það,
að hann var friðsamur maður,
sem forðast vildi vígaferli og
manndráp, var friðsamur höfð-
ingi. Ræðumaður taldi að Snorri
hefði, eins og próf. Sigurður
Nordal hefur sannað, skrifað Eg-
ils sögu. Einnig taldi hann líklegt
að Sturla Sighvatsson hefði ritað
Laxdælu og að fleiri ágætar forn-
sögur, svo sem Víga-Glúms saga
og Eyrbyggja hefðu sennilega
verið ritaðar af niðjum Hvamms-
Sturlu. Sturla Sighvatsson var
áreiðanlega friðsamur maður,
þótt hann dræpi ræningjana úr
Vatnsfirði. Hvað sýndi það ann-
að en ógeð hans á blóðsúthelling-
um að hann lét ekkki drepa Giss-
ur Þorvaldsson, er hann náði hon
um á vald sitt? Varð það mein-
leysi þó afdrifaríkt fyrir hann og
aðra Sturlunga marga.
★
Kvöldvakan 12. des. var góð
og skemmtileg. Fyrst fíutti Einar
Ásmundsson hrl. annað erindi sitt
er hann nefndi Meðal bænda og
jnunka. Þessi ferðasaga frá
Þýzkalandi var vissulega mjög
fróðleg og skemmtileg því hann
sagði frá héruðum og fólki, sem
maður hafði lítið heyrt um áður.
Oft eru ferðasögur leiðinlegar, af
því að fólk staglast á því sama
hver eftir annan, og ferðamenn
rekja slóðir hver annars. Einar
Ásmundsson fór á staði, sem fáir
koma á og lítið hefur verið um
sagt. —
Þá voru leikin Ijúf og fögur lög
eftir Þórarinn tónskáld Guð-
mundsson. Þórarinn tekst jafnan
að slá á þá strengi er til hjart-
ans ná. —
Jóhannes Davíðsson bóndi í
Hjarðardal flutti erindi um ferða
lag yfir Breiðadalsheiði. Lítill
hópur fólks, þar á meðal ræðu-
maður, lenti þar í blindhríð og
var mjög hætt komið. Heiði þessi
er há og ill yfirferðar vegna snjóa
og illviðra. Sem betur fór komst
þó fólkið allt lífs af en nokkuð
kalið þó sumt. —
Loks las Ragnar Ásgeirsson
upp kafla úr bók sinni Skruddu,
er það vafalaust fróðleg bók og
vel rituð. —
Guðni Þórðarson blaðamaður
hefur flutt erindi nokkur frá
Arabalöndum, en um þau lönd
ferðaðist hann. Guðni er mikill
ferðagarpur og hefur gefið út bók
um reisur sínar, sem sjálfsagt er
ágæt — ef hún líkist ferðaþátt-
um þeim er hann hefur flutt í
útvarp.
Þorsteinn Jónsson.