Morgunblaðið - 31.01.1959, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 31. Jan. 1959
Heuss forseti Þýzkalands
75 ára í dag
THEODOR Heuss forseti þýzka
sambandslýðveldisins er 75 ára í
dag. Hann er vinsæll meðal þjóð-
ar sinnar sem virðulegur þjóð-
höfðingi, sem blandar sér ekki í
stjórnmál en gefur ríki sínu svip
mannþroska og lýðræðislegra
hugsjóna.
Heuss er fæddur í Heilbronn
í Wiirttemberg syðst í Þýzkalandi
suður við Svissland. Hann skýrir
sjálfur svo frá í æskuminningum
sínum, að forfaðir hans hafi ver-
ið sænskur, komið til Þýzkalands
í herferð Gústavs Adoifs, en
ílenzt suður í Schwaben. Þar
lifðu ættfeður hans mann fram
af manni sem smábændur, vín-
yrkjumenn, veitingamenn og
handverksmenn í hinum fagra
Neckar-dal.
Afi Heuss hafði hrifizt af bylt-
ingarhugmyndunum 1848. Með
fjölskyldunni lifði síðan hugsjón
lýðræðis og frjálslyndis. Upp af
þeim rótum er Theodor Heuss
runninn. og hann ólst upp í um-
hverfi hins friðsama og frjáls-
lynda Suður-Þýzkalands, sem lit-
ið hefur verið á sem andstæðu
hins herskáa Prússlands.
★
Theodor Heuss var sem ungur
maður frábær námsmaður. 21 árs
lauk hann háskólaprófi í Mún-
chen í þjóðfélagsfræði, en sneri
sér þá að blaðamenns'ru. Hann
gegndi ýmsum störfum á langri
ævi, ýmist sem blaðamaður eða
prófessor i Berlín og Stuttgart
í þjóðfélagsfræðum. Hafði hann
orð á sér sem færasti þjóðfélags-
fræðingur Þjóðverja og hefur
ritað margar bækur um það efni.
Árið 1912, er hann var 28 ára
gerðist hann aðalritstjóri Neckar
Zeitung í heimabæ sínum Heil-
bronn. Þótt þetta blað væri lítið,
var þess víða getið í ritstjórn-
aráum hans fyrir frjálslynda
stefnu og djarflega mótspyrnu
gegn einræði Vilhjálms II. keis-
ara.
★
Theodor Heuss varð náinn sam
verkamaður Friedrich Nau-
manns, hins kunna stjórnmála-
manns, sem stofnaði Frjálslynda
flokkinn í Þýzkalandi. Hann var
kosinn á ríkisþingið í Berlín
1924—28 og 1930- 33. Og hann
var ritstjóri helzta stjórnmála-
tímarits Frjálslynda flokksins,
sem nefndist Hjálpin („Die
Hilfe“).
Hann var mótstöðumaður Hitl-
ers og gaf árið 1932 út bók, er
nefndist „Vegur Hitlers", þar
sem hann varaði við hættunni frá
nazistum. Samt hlýddi hann
þeim flokksfyrirmælum Frjáls-
lynda flokksins 1933, að greiða
atkvæði með því að Hitler yrðu
falin alræðisvöld til bráðabirgða.
Knúði þá öngþveiti í Þýzka-
landi og ðþa að flokksforusta
Frjálslynda flokksins vildi ekki
trúa því, að nazistar myndu fyrir
fullt og allt afnema lýðræði í
landinu. Heuss barðist gegn
þeirri ákvörðun flokksráðsins að
greiða Hitler atkvæði, en þegar
hún var tekin hlýddi hann flokks
aganum.
Hann hélt enn áfram í þrjú ár
að skrifa árásargreinar á Hitler
og nazista í tímarit sitt, unz naz-
istar bönnuðu útgáfu tímaritsins,
sviptu Heuss prófessorsembætti
og bönnuðu honum öll afskipti
þaðan í frá af þjóðmálumö Var
hann atvinnulaus í áratug, en
kona hans, Elly Heuss-Knapp,
sem var leikinn kennari, vann
fyrir lífsviðurværi fjölskyldunn-
ar.
Þessum árum varði Theodor
Heuss til ritstarfa. Hann skrif-
aði þá m. a. ævisögu vinar síns
Friedrichs Neumanns, foringja
frjálslynda flokksins oe þykir
hún enn hið mesta listaverk.
★
Við lok seinni heims«'tyrjaldar-
innar bjó Thedor Heuss i Heidel-
berg og hóf hann nú að nýju
blaðamennsku og stjórnmála-
starfsemi í hinu hersetna iandi.
Það var upp af hugsjónum slikra
manna sem nýtt og lýðræðissinn-
að Þýzkaland tók að gróa. Hann
stofnaði dagblaðið Rhein-Neckar
Zeitung, sem nú nýtur mikils
álits í Þýzkalandi og 1945 varð
hann menntamálaráðherra í hér-
aðinu Wúrtemberg-Baden. Hann
var kosinn formaður Frjálslynda
fiokksins þýzka 1948 og átti mik-
inn þátt í samningu lýðræðis-
legrar stjórnarskrár fyrir þýzka
sambandslýðveldið. Við það starf
miðlaði hann oft málum milú
Kristilega lýðræðisflokksins og
Jafnaðarmanna, en einnig urðu
skoðanir hans sjálfs í þjóðfélags
málum þungar á metunum. Hann
átti uppástunga að því, að for-
seti Þýzkalands yrði vaidalaus
þjóðhöfðingi og ópólitískt samem
ingartákn þjóðar sinnar. Getur
forsetinn t. d. hvorki vikið for-
sætisráðherra né rofið þingið, en
það gat hann á dögum Weimar-
lýðveldisins. Lagði Heuss áherzlu
á það að móta stjórnarskrána svo,
að nýr Hitler gæti ekki risið upp
meðai þjóðarinnar. Einnig beitti
hann sér fyrir því að landinu
yrði skipt niður í héruð (Land-
er), sem hafa mikla sjálfstjórn.
★
Þegar stjórnarskrá þýzka sam-
bandslýðveldisins gekk í giidi
þann 12. septeember 1949, var
Thedor Heuss kosinn fyrsti for-
seti. í rauninni var hann kos-
inn vegna hrossakaupa við Kristi
lega flokkinn, sem hafði stjórnar
samstarf við Frjálslynda flokk-
inn. Var þá ákveðið að Adenauer
foringi Kristilega flokksins skyldi
verða hinn valdamikli forsætis-
ráðherra, meðan foringi hins
smærra Frjálslynda flokks
skyldi taka við hinu valdalausa
en virðulega forsetaembætti.
Höfðu margir litla trú á að
skipun þessa manns í forseta-
cmbættxð gæf: góða raun, því að
að hann hafði um langan aldur
verið flæktur í stjórnmálabavátt
una og svo er það óvenjulegt í ð
hámenntamenn og prófessorar
njóti sérlegra vinsælda meðal al-
mennings.
En það fór betur en margir
hugðu. Theodor Heuss reis upp
fyrir alla flokkadrætti. Hann var
áfram frjálslyndur maður, en
ekki neinn fulltrúi Frjálslynda
flokksins. Hann kcm fram sem
góðlátlegur lærifaðir þjóðar sinn
ar, lítt formfastur, gamansamur
og þó virðulegur.
Þegar fyrsta kjörtímabili hans
lauk, var hann að nýju kjörinn
forseti Þýzkalands í júlí 1954 og
að þessu sinni í einu hljóði.
Mynd þessi var tekin 12. september 1949, þegar Theodor
Heuss vann embættiseið sinn sem fyrsti forseti hins
þýzka sambandslýðveldis.
Hergeir Eliasson skipstj.
f DAG er til moldar borinn Her-
geir Elíasson, skipstjóri, Kapla-
skjólSvegi 5, Reykjavík. Hann lézt
í sjúkrahúsinu Sólheimar, föstu-
daginn 23. janúar sl.
Hergeir var fæddur í Haukadal
í Dýrafirði hinn 7. júní 1901 og
var hann því aðeins 58 ára, er
hann lézt. Foreldrar Hergeirs
voru Elías Arnbjörnsson íshús-
stjóri í Haukadal og bústýra hans
Þórkatla Bjarnadóttir, bæði hin-
ar ágætustu manneskjur.
Hergeir ólst upp í foreldrahús-
um fram yfir fermingaraldur, en
þá lá fyrir honum, sem öðrum
unglingum þar í byggð, að fara
á sjóinn. Byrjaði hann fyrst á
hinum svokelluðu skakskútum
þeirra tíma, ag var hann þar á
sumrin, en heima á veturna.
Veturinn 1918—17 og 17—18
stundaði Hergeir nám í Héraðs-
skólanum að Núpi í Dýrafirði.
Að því námi leknu vildi Hergeir
heitinn kynnast öðrum veiðiað-
ferðum, en hann hafði áður
þekkt.
Réði haan sig þá á togara frá
Reykjavík *g var hann þar í
nokkur ár, uaz hann haustið 1923
innritaðist 1 stýrimannaskólann í
Reykjavík #g stundaði þar nám
í tvo vetur til vorsins 1925 er
hann útskrifaðist þaðan með
ágætustu einkunn. Eftir það var
Hergeir stýrimaður á ýmsum tog-
urum frá Reykjavík. En þegar
nýsköpunartogararnir komu til
landsins var Hergeir heitinn, sak-
ir dugnaðar sí*s og áhuga í starfi,
sjálfsagður til að taka við skip-
stjórn á eiau af hinum glæstu
skipum. Gerðist hann þá skip-
stjóri á Agli rauða frá Norðfirði,
og var hann *ieð hann, unz heils-
an tók að bila. Hin síðustu ár var
hann starfsmaður hjá áburðar-
verksmiðjunmi í Gufunesi.
Ég, sem þessar fáu línur skrifa,
átti því láni að fagna að alast
upp með Hergeir og dvelja með
honum bæði í leik og starfi. Minn-
ingarnar frá þeim árum eru mér
sérstaklega kærar og minnist ég
hins elskulega leikbróðurs og
skrifar úr
daglegq lífínu
Leikhúsgestir
mega vel við una
NÚ erum við stödd nokkurn
veginn á miðju leikári, og
með því að horfa bæði aftur og
fram á við, getum við gert okkur
nokkra grein fyrir þvi hvernig
okkur fellur leikritaval leikhús-
anna þetta árið. Ég get ekki betur
séð en að leikhúsgestir megi vel
við una.
Á efnisskrá leikhúsanna er áber
andi mikið af leikritum, sem at-
hygli hafa vakið erlendis og er
því forvitnilegt að kynnast, þó
skoðanir leikhúsgesta á hverju
einstöku leikriti séu að sjálfsögðu
oftast skiptar. Úr þeirra hópi er
t. d. enska leikritið Horfðu reiður
um öxl eftir Osborne, reiða unga
manninn, sem margir telja full-
trúa hinnar rótlausu æsku vorra
tíma, og Dómarinn eftir Svíann
Moberg, sem ræðst í heilagri
vandlætingu á átumein, sem hann
telur vera áberandi í þjóðfélagi
okkar. Allir synir mínir er e. t. v.
ekki eins umdeilt leikrit, en mik-
ils metið hvar sem það hefur ver-
ið sýnt, eins og flest leikrit Mill-
ers. Nýrra leikrit eftir hann
Horft af brúnni var enn í gangi.
í haust. Einnig gafst þeim, sem
ekki voru búnir að sjá Dagbók
Önnu Frank, kostur á að bæta úr
því á þessu hausú, en það leikrit
hefir verið sýnt við fáclæma vin-
sældir í flestum borgum austan
hafs og vesta*, sem á ant að borð
hafa leikhus.
Ef litið er fram á við, kemur
í ljós, að væntanleg eru mörg
athyglisverð og þekkt leikrit, sem
fengur er að. f kvöld verður t. d.
frumsýnt í Þjóðleikhúsinu leikrit
Thorntons Wilders, Á ystu nöf,
sem er talið ákaflega nýstárlegt
hvað byggingu snertir, og um
mánaðarmótin byrjar Leikfélag
Reykjavíkur að æfa Túskildings-
óperuna eftir Brecht, ádeilu-
stykki, sem í þrjá áratugi hefur
verið sýnt á fjölum leikhúsa, sem
vilja telja sig framverði leik-
menningar. Þá hefur verið til-
kynnt að seinna í vetur verði tek-
ið fyrir leikrit bandaríska höf-
undarins Eugenes O’ Neils „A
long days journey into the night“,
sem leikhús stórborganna hafa
keppst við að færa upp að undan-
förnu. Þessi upptalning ber vott
um að leikhúsin vilja fylgjast
með og gefa okkur kost á að sjá
það, sem hæst ber og mesta at-
l.ygli vekur.
EitthvaS fyrir aiia
EKKI þarf heldur að kvarta
undan því í þetta sinn, að
íslenzkir leikritahöfundar eigi
ekki upp á pallborðið. f byrjun
leikársins færði Þjóðleikhúsið
upp leikrit Kristjáns Albertsson-
ar, Haust. Og í Iðnó hafa í vetur
verið sýnd tvö léttari leikrit eftir
íslenzka höfunda, Spretthlaupar-
inn eftir Agnar Þórðarson og
Delerium bubonis eftir þá Jón
Múla og Jónas Árnasyni.
Til uppfyllingar er svo eitt-
hvað af þýddu léttsaeti, eins og
gamanleikurinn Sá hlær bezt og
sakamálaleikritið Þegar nóttin
kemur. Sumum kann e. t. v. að
finnast of lítið af slíku, en tæp-
lega er hægt að halla á leikhúsin
fyrir að taka fram yfir leikrit,
sem fyrir einhverra hluta sakir
vekja athygli í erlendum leik-
húsum og flestum hlýtur að leika
forvitni á að kynnast.
Ekki má gleyma Rakaranum
í Sevilla, þessari gömlu, vinsælu
óperu, sem færð var upp á jólum.
Æskilegt væri að sjálfsögðu að
hægt væri að reka óperuhús, sem
byði allan ársins hririg upp á
óperur og söngleiki, en ég hygg
að fáar borgir á stærð við Reykja-
vík hafi efni á að færa upp, því
ekki sé nema ein ópera á ári.
Lengi vel leit út fyrir að vanta
mundi einn mikilvægan lið á
efnisskrá leikhúsanna á þessum
vetri, og á ég þar við barnaleik-
ritin. En nú virðist ætla að rætast
úr því. Hefur Þjóðleikhúsið til-
kynnt væntanlegar sýningar á
barnaleikritinu Undraglerin eftir
Óskar Kjartansson. Barnaleikrit-
ið hefði þurft að koma fyrr á
vetrinum. Um jólaleytið og í jan-
úarmánuði geta börnin minnst
verið úti og er það þeirra helzti
samkvæmistími. En leikritið fyrir
börnin verður vel þegið þó seint
komi. Velvakandi er se» sagt
harla ánægður með leikritavalið
á þessu leikári, og eftir því að
dæma hve fáir óánægðir hafa
haft sig í frammi, virðist aug-
ljóst að flestir eru það líka.
skólafélaga með innilegu þakk-
læti.
Hergeir heitinn var drengur
góður. Dyggð eg skylda voru hans
æðstu boðorð. Dugnaði hans og
ósérhlífni í starfi var viðbrugðið,
enda árangur starfs hans eftir
því.
Giftur var Kergeir Ragnheiði
Þórðardóttur, hinni ágætustu
konu, sem lifir mann sinn ásamt
fjórum mannvænlegum börnum,
sem öll eru uppkomin. Ástvin-
um hins látna vinar míns votta
ég mína inmilegustu samúð og
bið Guð að blessa þeim minning-
una um ástríkan eiginmann og
elskulegan föður.
Vinur, þú ert horfinn yfir landa
mærin. Þín saga er ekki full-
sögð með þessum fátæklegu orð-
um, en hún er annarsstaðar
skráð, þar sem seint mun yfir
fyrnast. Ég kveð þig svo með
þessum orðum sálmaskáldsins.
„Far þú í friði
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt'*.
Blessuð sé minning þín.
Helgi Pálsson.
★
EKKI hefði mig órað fyrir þvf,
í sumar, er vinur og leikfélagi
minn heimsótti mig, að ég ætti
eftir að fylgja honum til grafar,
mikið frekar öfugt. Þetta er nú
samt staðreyad. Hergeir Kr. Elías
son, skipstjóri er látinn, horfinn
sj'ónum okkar, aðeins 58 ára.
Margar endurminningar koma
mér í hug, er ég festi þessi orð
á blaðið. Það var margt, sem við
drengirnir í Haukadal höfðum
okkur til dægradvalar, bæði úti
í náttúrunni og á heimilunum,
hvor hjá öðrum. Allar eru þess-
ar minningar um Geira, eins og
hann var kallaður, ljúfar og
fölskvalausar. Hann var strax í
æsku sérlega góður drengur og
þó forlögin réðust svo að leiðir
skildu um 20 ára aldurinn hefi
ég ávallt haft þær spurnir að þau
einkenni hans, að vera drengur
góður hafi aldrei haggast. Hann
var sama ljúfmennið, hvort held-
ur hann stjórnaði skipi sínu úr
stjórnklefanum eða vann meðal
félaga sinna á þilfarinu. Hann
miklaðist ekki af stöðu sinni, sem
skipstjóri, enda var hún fengin
fyrir dugnað, reglusemi og trú-
mennsku hans sjálfs en ekki fyrir
klíkuskap, seni svo of oft á sér
stað. Fyrir fáum árum hætti Her-
geir skipstjórn, kom í land, heils-
an ekki orðin til stórræða. Eftir
það vann hann við Áburðarverk-
smiðjuna i Gufunesi. Sjómanns-
konur einar geta skilið fögnuð
eftirlifandi eiginkonu og barna
að fá nú að njóta heimilisföður-
ins milli vinnustundanna, slíkt
var fátítt áður. Nú er þeim fögn-
uði í burtu kippt, öllum að ó-
væntu. Eftir lifir góð minning, já
svo góð, að við, æskuvinirnir, sem
bezt þekktum Geira, teljum nú
horfinn einn af beztu sonum Dýra
fjarðar. Það er því mikils að
sakna af hans ástvinum, en því
meir að minnast. Ég flyt ykkur
mínar og minna, beztu samúð.
Farðu vel vinur. Veganesti þitt
var áreiðanlega gott.
Þörleifur Eggertsson.