Morgunblaðið - 20.02.1960, Blaðsíða 9

taugardagur 20 febr. 1960
Moncinsnr.4ÐiÐ
9
Hugmyndasamkeppni um;
Heildarskipulagningu á byggingarsvœði
Reykjavíkur og nágrennis nœstu 50 ár
fyrir300þús íbúa
SKIPULAG bæjarins er
grundvöllur allra fram-
kvæmda í bænum, umgjörð
um líf og starf allra bæjar-
búa, og varðar því velferð
þeirra miklu, að vel sé fyrir
málum þessum séð.
Þó er ekki ýkja langt síðan, að
skipulagsmál borgii komust yfir-
leitt á dagskrá, og enn þá styttra
síðan þessum málum var gaum-
ur gefinn hér á landi. Raunar
má telja það eðlilegt með tilvís-
un til þess, að bæir mynduðust
ekki hér á landi fyrr en rétt um
aldamót og voru þá mjög fámenn-
ir. Vöxtur bæjanna hér á landi
var í byrjun einnig svo hægfara,
byggingar svo litlar og umferð-
artækin svo framstæð, að skipu-
lag skipti ekki neinu máli, og var
ekki vandamál í augum þeirrar
tíðar manna.
En á fyrstu áratugum þessarar
aldar, með auknum fólksflutning
um úr sveitum, myndun bæja og
borgar, stærri byggingarfram-
kvæmdum og fjölbreyttari farar-
tækjum, eru skipulagsmál tekin
til meðferðar.
Skipulagslögin 1921
Eitt fyrsta skrefið til að snú-
ast við kröfum nýja tímans í
þessum málum var setning skipu-
lagslaganna frá 1921, sem enn eru
í gildi. Samkv. þeim lögum var
skipuð skipulagsnefnd ríkisins,
sem fengið var það hlutverk að
fara með stjórn skipulagsmála.
Þessi nefnd hefur haft mikið sam
starf við skipulagsmenn Reykja-
víkurbæjar.
Eitt hið fyrsta, sem skipulags-
nefndin réðst í að gera, var skipu-
lagsuppdráttur af Reykjavík inn-
an Hringbrautar. Nefndin skil-
aði tillögu sinni árið 1927, en sá
uppdráttur hefur ekki verið stað-
festur, þótt eftir honum hafi ver-
ið farið að mestu leyti.
Til marks um hinn öra vöxt
Reykjavíkur á undanförnum ára-
tugum er það, að þá fyrir rúm-
lega 30 árum, er það Hringbraut-
in, sem talin er eðlileg takmörk
bygginga. Og því til áréttingar
er hún ákveðin sem mikil breið-
gata á þeirrar tíðar mælikvarða,
og skyldi umlykja höfuðstaðinn.
En þegar fyrir stríð var mönn-
um ljóst, að fljótlega yrði byggt
mikið utan Hringbrautar, og var
þá hafizt handa um skipulagn-
ingu þeirra svæða. En hin mikla
þróun í byggingarmálum gerði
það að verkum að segja má, að
jafnóðum og svæði var skipulagt,
var það tekið til byggingar.
Heildarskipulag innan
EUiðaánna fullgert
Árum saman hefur markvisst
verið unnið að skipulagi bæjar-
ins hérna megin við Elliðaárnar
og Fossvog. Heildarskipulág á
þessu svæði er fullgert. Og það
sem meira er, nú þegar er fyrir-
sjáanlegt, að byggð nái brátt um
allt þetta svæði. Hér verður þó
að skilja undan flugvallarsvæðið
og ræmu frá því eftir Fossvog-
inum að Elliðaám, sem ekki hefur
verið skipulagt, í einstaka atrið-
um.
En þótt útþenslu bæjarins sé
veitt nokkuð svigrúm með þess-
um auðu svæðum, þá er Ijóst,
að fyrirsjáanlegur skortur verður
á byggingarlandi innan Elliðaár-
vogs og Fossvogs, og verður því
að sjá fyrir byggingarlandi utan
þessarar marka. En jafnframt ber
brýna nauðsyn til þess, að gæta
hins mikilvæga þáttar í skipulags
málum að ákveða aðalumferðar-
brautir til' nágrannabæja og
sveita.
Nauðsyn aukins bygg-
ingarlands og staðsetn-
ing umferðarbrauta
Það er ekki á valdi Reykjavík-
urbæjar að kveða á um legu
þeirra umferðarbrauta, sem
liggja um nálæg sveitarfélög. Þar
verður að leita samvinnu fyrst og
fremst við skipulagsnefnd ríkis-
ins, vegamálastjóra og þau sveit-
arfélög, sem næst liggja. Þar fer
fólksfjöldi nú mjög vaxandi, bygg
ingar rísa upp á hverju ári, og
það getur farið svo, að á næstu
árum verði með byggingum úti-
lokaðir ýmsir heppilegir mögu-
leikar varðandi legu aðalumferð-
arbrauta, ef málin eru ekki tek-
in til meðferðar nú þegar.
Samvinna við nálæg
sveitarfélög
Þegar hvort tveggja þetta er
haft í huga, nauðsyn á auknu
byggingarlandi fyrir Reykjavík
og nágrenni fyrir hinn vaxandi
fólksfjölda og svo hitt, nauðsyn-
in á því að ákveða aðalumferð-
argötur að og frá og innan þessa
svæðis, þá er eðlilegt að Reykja-
Kaflar úr rœðu
Ceirs Hallgrímssonar
borgarstjóra
víkurbær hafi forgöngu um það
að leita nú þegar samvinnu við
skipulagsnefnd ríkisins og hlut-
aðeigandi sveitarstjórnir um
heildarskipulagningu á því svæði
fyrir austan og sunnan Elliðaár-
vog og Fossvog, sem ætla má að
helzt komi til greina og þurfi
til byggingar á næstu áratugum.
Er í þeirri tillögu, sem liggur
fyrir þessum fundi, miðað við
þarfir næstu 50 ára í samræmi
við ákvæði skipulagslaganna þar
að lútandi. — Samkvæmt
mjög varlegri áætlun má gera
ráð fyrir, að íbúafjöldi Reykja-
víkur árið 2010 — eða eftir 50
ár, — verði um 215 þús. manns,
og ef nágrennið, Seltjarnamesið
Kópavogur og Hafnarfjörður er
tekið með, má ætla, að íbúa-
fjöldinn verði 265 þúsund manns.
Heildarskipulagning til
50 ára fyrir 300 þús. íbúa
Að sjálfsögðu yrði það heild-
arskipulag, sem um er fjallað í
tillögunni, að miðast við allt að
300 þús. íbúa borg.
Þótt ekki sé litið nema á reynslu
síðustu 50 ára, þá er ljóst, að
skipulag, er miðast við þarfir 50
ár fram í tímann, verður að vera
þannig, að hægt sé að breyta og
samræma kröfum framtíðarinn-
ar. En í slíkri heildarskipulagn-
ingu verður að gera grein fyrir
aðalumferðaræðum og umferðar-
mannvirkjum, svæðum undir
íbúðarhús, svæðum fyrir verk-
smiðjur, iðnað og annan atvinnu-
rekstur, opnum svæðum, skemmti
görðum og íþróttasvæðum. Mætti
svo taka til skipulagningar í ein-
staka atriðum hluta af þessum
svæðum, hvert hverfi fyrir sig,
eftir því sem þarfir framtíðar-
innar kalla á.
Hugmyndasamkeppni i
innanlands og erlendis
I tillögu þeirri um skipulags-
mál, sem fyrir fundinum liggur,
er gert ráð fyrir því, að sérstak-
lega sé athugað, hvort rétt sé að
efna til samkeppni á víðtækum
grundvelli um þessa heildarskipu
lagningu. Það eru margar ástæð-
ur og mörg rök, sem hníga að
því, að æskilegt sé, að samkeppni
verði látin fram fara um slíka
skipulagningu. Þegar um sam-
keppni er að ræða á víðtækum
grundvelli, þá berast oft margar
lausnir, sem fela í sér fjölbreytt-
ari hugmyndir en ella hefðu
komið fram. En einkum og sér í
lagi á samkeppni við í þessu til-
felli, þar sem um er að ræða
svæði, sem snertir mörg sveitar-
félög, auk þess sem verkið heyr-
ir undir skipulagsnefnd ríkisins.
Búast mætti við, að ágreiningur
gæti orðið milli aðila um það,
hvaða meginsjónarmið ætti að
hafá í slíkri skipulagningu, en
samkeppni gæti verið svo
óbundin, að ekkert slíkt kæmi
til. Minni hætta væri á hreppa-
pólitík og áróðri einstakra aðila,
er ættu ríkra hagsmuna að gæta
að tilteknum lausnum. Þá er
hægt að vinna að úrlausn siíks
heildarskipulags án þess að vera
á staðnum, þar sem þar er til-
tölulega lítið fyrir um mannvirki,
sem skoða þyrfti og taka þarf t.ú-
lit til.
En loks er svo þess að gæta,
að skipulagsdeild ríkisins eða
skipulagsdeild bæjarins myndi
tæplega geta annað slíkri skipu-
lagningu með öðrum störfum,
sem fyrir liggja og knýja á. Enda
e. t. v. varla viðeigandi, þar sem
Reykjavík væri einn af mörg-
um aðilum, sem að þessu svæði
standa og hagsmuna hafa þar að
gæta.
Að öllu þessu athuguðu væri
æskilegast, ef hægt væri a'5 koma
á samkeppni. En nauðsynlegt er,
að hún verði á víðtækum grund-
velli og sem flestum gefist kost-
ur á að taka þátt í henni, þ. á. m.
erlendum skipulagsfræðingum, í
það minnsta frá Norðurlöndum.
Skipulagning miðbæj-
arins
I tillögunni hefur verið greint
á milli, annars vegar skipulags-
mála miðbæjarins og þeirra
hverfa, sem að honum liggja, og
endurskipulagningar þarfnast, og
hins vegar skipulagningu í ein-
staka atriðum á sérstökum bygg-
ingareitum utan Hringbrautar, en
þó innan Elliðaárvogs og Foss-
vogs.
Mikil vinna margra ára hefur
verið lögð í endurskipulagningu
miðbæjarins, og segja má, að
þeirri skipulagsvinnu sé svo langt
komið, að ætla megi, að hægt
væri að leggja fram tillögur inn-
an skamms fram um skipulag
þessa svæðis. Það ér grundvöllur
þess, að gamli bærinn byggist
upp og bæjarlandið í heild sé
hagnýtt sem bezt. Ekki er ástæða
til að efna til samkeppni um
skipulag miðbæjarins, þar sem
skipulagningu hans er svo langt
á veg komið. Mundi samkeppni
tefja endanlega niðurstöðu og
valda algeru byggingarbanni um
lengri tíma á þessu svæði.
Skipulagning nýju
byggingarsvæðanna s
Háaleiti
Annar meginþáttur þess verk-
efnis, sem skipulagsdeild Reykja-
víkurbæjar hefur með höndum,
er skipulagning einstakra hverfa
á hinum nýrri byggingarsvæðum,
svo sem í Háaleiti, og er nú ver-
ið að ganga þessa dagana frá
skipulagningu allstórs svæðis,
sem takmarkast af Miklubraut,
Kringlumýrarbraut og Háaleit-
isbraut.
í Háaleitishverfinu eru enn
fremur nokkur hverfi, sem eftir
er a ðskipuleggja í einstaka atrið
um, og þarf að vinda bráðan bug
að þeirri skipulagningu, svo að
allt svæðið verði byggingarhæft.
Þá fór borgarstjóri nokkrum
orðum um þörf aukins starfsliðs
skipulagsdeildar bæjarins og ráðn
ingu erl. starfskrafta.
Jafnframt benti hann á þann
möguleika að starfandi arkitekt-
um yrði falin skipulagning ein-
stakra byggingarreita.
Setning nýnra skipulags-
laga
í 5. lið tillögunnar felst áskor-
un bæjarstjórnar á Alþingi og
ríkisstjórn, að hlutast til um það,
að sett verði ný skipulagslög, er
greiði fyrir endurskipulagningu
eldri bæjarhverfa. Núgildandi
skipulagslög eru frá árinu 1921,
og eru orðin mjög ófullnægjandi,
og þarf ekki mörgum orðum um
það að fara. Öllum er ijóst, hví-
líkar breytingar hafa átt sér stað
á viðhorfi manna til skipulags-
mála, og enn fremur hvaða breyt-
ingar hafa átt sér stað varðandi
þau viðfangsefni og þau vanda-
mál, sem skipulag bæja er ætlað
að leysa frá því á árinu 1921 og til
þessa dags.
Frumvörp til skipulagslaga
hafa verið flutt á Alþingi 1948,
1949 og 1958, en dagað uppi. —
Frv. 1958 var vísað til ríkisstjórn-
arinnar, aðallega á þeim forsend-
um, að rétt væri að athugun færi
fram á byggingarlöggjöfinni al-
mennt.
Það skal ekki dregið úr því,
að slík athugun fari fram, en of
langur tími myndi líða, þar til
ný skipulagslög fengjust sam-
þykkt, ef slíkri víðtækri athugun
á byggingarlöggjöf yrði að vera
lokið áður.
Þess vegna er mjög tímabært
núna, að bæjarstjórn sendi frá
sér áskorun til Alþingis og ríkis-
stjórnar þess efnis, að ný skipu-
lagslög verði tekin fyrir á Alþingi
og samþykkt.
Þau atriði, sem ný skipulags-
lög þyrftu sérstaklega að fjalla
um, eru í fyrsta lagi stjórn og
framkvæmd skipulagsmála. —
Greina þarf og afmarka sérstak-
lega valdsvið og verkefni sveitar-
stjórna annars vegar og ríkis-
ins hins vegar.
Kostnaður við skipulags-
vinnu
f öðra lagi er þörf á endurskoð-
un þeirra ákvæða, er nú gilda
varðandi kostnað við stjórn og
framkvæmd skipulagsmála. í nú-
gildandi lögum er gert ráð fyiir
því, að skipulagsgjald sé sett á
fasteignir, 3%„ af brunabótavirð-
ingu nýrra fasteigna. Gjald þetta
rennur í skipulagssjóð ríkisins
og hefur um það bil nægt til þess
að inna af hendi kostnað ríkisins
við embætti skipulagsstjóra og
skipulagsnefnd ríkisins. Kins veg
ar hafa sveitarfélög eins og
Reykjavík ekki fengið neitt af
þessu gjaldi, þótt Reykjavík hafi
sett á stofn og starfrækt sérstaka-
skipulagsdeild.
Samskipti lóðaeigenda
og yfirvalda
í þriðja lagi þarf svo í nýjum
skipulagslögum að setja lagaregl-
ur varðandi samskipti lóða- og
húseigenda innbyrðir og sam-
skipti þeirra við bæjarfélögin,
þegar svæði eru tekin til endur-
skipulagningar og uppbyggingar.
Þarf að auðvelda myndun félags-
skapar fasteignaeigenda á til-
teknum reitum í því skyni, að
endurbygging geti gengið greið-
Frh. á bls. 15