Morgunblaðið - 25.06.1964, Qupperneq 13

I
Fimmtuciagur 25. júní 1964
MORCU N BLAÐIÐ
13
Kalk þarf mei „Kjarna"
— segfa Jarðræktartilraunamenn á Hvanneyri
Nakkrir felagar úr Hjálparsveit skáta á æiingu.
30 hjálparbeiðnir
bárust hjálparsveit skáta í
Hafnarfírði sl. ár
BÆNDASKÓLINN á Hvann-
eyri er 75 ára um þessar mundir.
Verður afmælisins minnzt
9. ágúst næstkomandi. Munu þá
gamlir Hvanneyringar og aðrir
velunnarar skólans koma saman
á Hvanneyri. Blaðamaður Morg-
unblaðsins heimsótti Guðmund
Jónsson, skólastjóra, að Hvann-
eyri í fyrradag. Skýrði Guðmund
ur frá því helzta af starfsemi
skólans og öðrum athöfnum á
staðnum.
Um 1500 nemendur hafa út-
skrifast frá Hvanneyri. Fram-
haldsdeild.' var stofnuð við. skól-
ann 1947, sama ár og Guðmund-
ur tók við skólastjórn. Alls hafa
útskrifast 58 kándídatar úr
deildinni. Brautskrást kandídat-
ar annað hvert ár. 1 deildinni
eru nú 5 nemendur. Gamla skóla
húsið að Hvanneyri var byggt
árið 1910, og aðbúnaður nemenda
því ekki sem skyldi. Efnt var til
verðlaunakeppni um teikningu
atiýs skólahúss síðastliðinn vetur
og- bárust 18 tillögur. Verðlaun
hlaut teikni-ng Sigurjóns Sveins-
sonar og Þorvaldar Kristmunds-
sonar. Ekki er ákveðið enn þá
hvenær hafizt verður handa um
bygginguna.
Búfjárræktarsamband Borgar-
íjarðar hefur um nokkurt skeið
starfrækt sæðingarstöð á Hvann-
eyri. Er samtbandið nú að reisa
byggingu í grenndinni fyrir þessa
starfsemi. Verður sennilega flutt
í nýja húsið í haust.
Verkfæranefnd ríkisins hefur
aðsetur sitt að Hvanneyri. Fram
kvæmdastjóri hennar er ólafur
Guðmundsson (Guðmundar skóla
stjóra). Verkefni hennar er að
reyna ýmis landbúnaðartæki.
hefur nefndin gefið út árlega
skýrslu frá því árið 1954, þar sem
skýrt er frá árangri slíkra próf-
ana. Bændur geta orðið áskrifend
ur að skýrslum þessum, sem auk
jþess eru sendar til ráðunauta og
búnaðarfélaga. Flest landbúnaðar
éteki, sem flutt eru inn til ís-
lands eru reynd af nefndinni og
með því hefur verið komið í veg
fyrir innflutning margra tækja,
sem ekki hafa þótt hentug hér.
Slík starfsemi þarfnast mikils
landrýmis, þar sem reyna þarf^
jarðræktarvélar í marga daga, til
að kanna bæði afköst og endingu.
Nú er verið að reyna nýjan
lokræsaplóg, sem húnverskur
piltur, Eggert Hjartarson, hefur
smíðað. Plógur þéssi er ekki ó-
svipaður finnska plógnum, sem
verið hefur í notkun austanfjalls
að undanförnu, en talsvert minni
fyrirferðar og leggur upp báðum
megin. í>á þarf aðeins einn mann
við plóginn, þar sem hann er
tengdur beint við jarðýtuna og
stjómað frá henni. Hægt er að
breýta stefnu plógsins og ská-
skera upp á yfirborðið. Til þess
að draga plóg sinn, notar Eggert
Caterpillar D6c jarðýtu.
Miklar jarðræktartilraunir
hafa verið framkvæmdar á
Hvanneyri á síðustu árum.. Hafa
nokkrir búfræðikandídatar, sem
sumir kenna einnig við skólann,
þessa starfsemi með höndum.
Efnarannsóknarstofa er á staðn-
um, þar sem bæði er rannsakað
efnainnihald uppskerunnar og
jarðvegur. Um 1000 sýnishorn
eru efnagreind á stofu þessari ár-
lega.
Magnús Óskarsson sýndi blaða
manni stór nýræktarsvæði, sem
skipt hefur verið í reiti og borin
á mismunandi hlutföll af stein-
efnum. Reitirnir skipta mörgum
hundruðum og er- mismunur
geysilegur. 1 reitum þessum á
mýrlendri nýrækt, þar sem eng-
inn fosfor hefur verið borinn á,
en eðlilegt magn af öðrum áburð
arefnum, spírar fræið, en nær
ekki að vaxa og deyr, þannig að í
reitum þessum er aðeins gróður-
laust moldarflag. Þar sem fosfor
hefur verið borinn á, en of lítið
magn, fæst nokkur uppskera, en
grasið hefur skortseinkenni. Blöð
in verða rauð- eða bláleit, plant
an lágvaxin og gróður gisinn. í
reitunum, þar sem kalí hefur
ekki verið borið á, fæst uppskera
(þetta er nýrækt og talsvert kalí
er fyrir í jarðveginum, svo að
enn hefur ekki fengizt full
reynsla á skortinum), en ber einn
ig skortseinkenni. Grösin eru
ljósgræin, jafnvel gul ef minna
kalí hefur vðrið í jarðvegi. Blað
oddarnir visna og plantan verður
lin
Mikið hefur verið rætt og ritað
að undanförnu um mismun
kjarnaáburðar og kalksaltpéturs.
Um fjögurra ára skeið hafa verið
gerðar tilraunir á Hvanneyri til
að reyna að finna út mismun upp
skeru, þar sem sama magn af
öðrum hvorum áburðinum hefur
verið notað öll fjögur árin.
Tilraunir þessar, sem gerðar
voru í samtals 44 reitum (4x11
liðum, þ.e. 4 reitir hljóta ná-
kvæmlega sömu meðhöndlun, —
samreitir) hafa leitt í ljós, að
sögn Magnúsar, að uppskera af
kalksaltpétursreitunum er 12%
meiri en af kjarnareitunum. Þeir
draga þá ályktuin, að bera þurfi
18% meira á af kjarna til að ná
sömu uppskeru og af kalksalt-
pétri. En þar með er ekki öll
sagan sögð. Efnainnihald upp-
skerunnar hefur verið rannsak-
að á efnarannsóknarstofunni og í
ljós- komið, að af þeim reitum,
þar sem kalksaltpéturinn var bor
inn á, inniheldur uppskeran 70%
meira af kalki en heyið af
kjarnareitunum. Draga Hvann-
eyringar þá niðurstöðu af tilraun
um þessum, að annað hvort þurfi
að bera kalksaltpétur á tún eða
hafa kalk í einhverri mynd með
kjarnanum. Svipaðar tilraunir
hafa verið gerðar annars staðar
á landinu, en gefið misjafna
raun, hvað uppskerumagn snert-
ir, en mismunur á kalkinnihaldi
fóðursins hefur reynzt líkt og á
Hvanneyri.
HJÁLPARSVEIT skáta í Hafnar-
firði hélt aðalfund sinn nýlega.
Formaður flutti þar skýrslu um
starf sveitarinnar síðastliðið ár.
Starf sveitarinnar var með mikl-
um blóma.
Á árinu höfðu borizt um 30
hjálparbeiðnir til sveitarinnar
víðs vegar að af landinu, og var
í flestum tilfellum béðið um að-
stoð að leit að týndú fólki.
Fundir voru reglulega einu
sinni í mánuði og fór fram marg-
vísleg þjálfun í björgunar og
leitarstörfum á þessum fundum.
Sveitin átti á árinu tvo spor-
hunda, Nonna og Bangsa, og hafa
á árinu verið farnar um 200 æf-
ingar með þá til þjálfunar.
Þriðja sporhundinn hefur sveit-
in nýfengið í sínar hendur og
er hafin þjálfun hans.
Tækjaskortur og fjárskortur
hefur háð starfsemi sveitarinn-
ar mikið, en bæði félög og ein-
staklingar hafa stutt starfsemi
sveitarinnar af mikilli rausn og
myndarskap og hefur það orðið
sveitinni að ómetanlegu liði.
Til dæmis úm það má benda
á, að Slysavarnadeildin Hraun-
prýði í Hafnarfirði færði sveit-
inni kr. 10.000.00 og einjjig hefur
sveitin fengið sporhunda þrjá
að gjöf.
Þá hafa Samvinnutrygingar
heitið sveitinni „dúkku“ til æf-
inga með blásturaðferðina og er
hún á leið til landsins.
Heildsali, ónefndur, gaf sveit-
inni nokkur leitarljós, og áheit
hafa boriz-t tií sporhundanna.
Þá hafa nokkrir aðilar veitt
sveitinni ómetanlega hjálp með
því að gefa íæði til hundanna
og veita ókeypis geymslu í frysti-
húsi fyrir hana. Hjón í Borgar-
firði sendu sveitinni 3.000.00 kr.
sem þakklæli fyrir veitta að-
stoð, og þannig mætti lengi telja.
Fyrir þessa og aðra aðstoð er
hjálparsveitin mjög þakklát, pví
að segja má, éð þetta hafi blátt
Framhald á bls. 15
Seinagangur í meðferð dómsmála. — Endurskipuleggja þarf héraðsdómstóla.
— I Reykjavík er nú rétta tækifærið til þess. — Ætti enn að stofna einn
héraðsdómstól í Keykjavík. — Um þetta o. fl. skrifar Sigurður Líndal Vett-
vang í dag.
Á SÍÐASTA þingi var sam-
þy kkt þingsály ktunartillaga,
þar sem dómsmálaráðherra var
falið að -láta rannsaka með
hverjum hætti unnt væri að
hraða rekstri og afgreiðslu
dómsmála hér á landi.
Ekki verður annað sagt en
að tillaga þessi hafi verið tíma
bær, svo alkunnug staðreynd er
það, að dómsmálarekstur á ís-
landi tekur jafnan langan tíma,
oft 2—5 ár, stundum lengri
tíma. Er óþarfi að viðhafa mörg
orð um það, hversu mikið óhag
ræði og tjón getur hlotizt af
langvinnum drætti mála; — má
með réttu segja, að ríki, sem
veitir mönnum ekki úrlausn á-
greiningsmála sinna árum sam-
an, og lætur þannig ólögmætt
éstand haldast, verði varla
talið til réttarríkja.
Lög þau um meðferð einka-
mála í héraði, sem sett voru
érið 1936, höfðu ekki sízt þann
tilgang að ráða bót á seina-
gangi, sem áður hafði tíðkazt
um meðferð einkamála og gera
meðferð þeirra alla greiðari. Á
því leikur þó enginn vafi, að
framkvæmd laga þessara hefur
«ð ýmsu leyti orðið á annan
veg en til stóð, og þau ekki ráð-
ið þá bót á, sem þeim var ætlað.
Fyrsti liður í aðgerðum til að
gera meðferð dómsmála greið-
ari væri því að endurskoða lög
þessi, eða öllu heldur lögtaka
frumvarp til nýrra réttarfars-
laga, seim legið hefur fyrir til-
búið í um það bil 10 ár. Ef brýn
nauðsyn teldist, væri að sjálf-
sögðu hægt að taka tii athug-
unar hugsanlegar breytingar á
því. Einnig gæti komið til álita,
að lögtaka það í áföngum, og
byrja á þeirn þáttum, sem ekki
valda ágreiningi.
□
En samþykkt'nýrra réttarfars
laga er þó engan veginn einhlít,
og þarf raunar að gera annað
á undan, en það er að endur-
skipuleggja dómstólana, og
mætti gjarnan byrja hér í
Reykjavík. Til lítils er að sam-
þykkja ný réttarfarslög, nema
reynt sé að tryggja að þau verði
framkvæmd á tilhlýðilegan
-hátt.
Ég hef starfað að dómsmál-um
síðan 1959 við borgardómara-
embættið í Reykjavík, að visu
ekki óslitið, en ég leyfi mér að
fullyrða, að eins og skipulagi
iþess embættis nú er háttað er
ókleift að framkvæma réttar-
far í einkamálum þannig að lag
geti á talizt, og mundi þá gilda
einu, hvaða réttarfarslög væru
sett, ef skipulag héldist óbreytt.
Hvort þetta á við um hin dóm-
araembœttin skal ósagt látið, —
um það geta væntanlega starfs-
menn þeirra borið. Þetta úrelta
skipulag er höfuðorsök þess,
hversu mikill dráttur er jafnan
á með-ferð einkamála.
Ókleift er að gera í þessum
Vettvangi fullnægjandi greis fyr
ir því hvernig skipulagin-u er
háttað, — hvernig það veldur
'þvi að málin dragast úr
hömlu. Þurfti til þess langt mál
og að áuki er tvísýnt að takast
mundi að útlista það svo að
öllum yrði ljóst. Munu og þeir,
sem falin verður áðurnefnd
ra-nnsókn vafalaust kynna sér
það. Þess skal aðeins getið, að
fjölgun dó-mara, sem ætla má,
að ráðið hefði bót ó, hefur ekki
megnað að vega upp á móti úr-
eltu skipulagi, enda var fjölg-
un dómara aðeins þáttur í lausn
launadeilu og framkvæmd við
hálfgerðar þvingunaraðstæður,
svo að ekkert tóm gafst til að
íhuga réttarfarshlið fnálsins.
□
Tilgangur greinarkorns þessa
er ekki sá að benda á ákveðnar
tillögur til úrbóta, enda þótt
segja megi, að vissar aðgerðir
liggi nokkurn veginn í augum
uppi, heldur til að vekja at-
hygli ráðamanna og annarra
þeirra, sem mál þessi lóta sig
skipta, hversu mikilvægt það
er, að skipulag héraðsdómstól-
anna, einkum hér í Reykjavík,
verði tekið til gagngerðrar en-d
urskoðunar, þannig að unnt
verði að framkvæma þær um-
bætur á réttarfari, sem segja
má, að ekki þoli bið öllu lengur.
En því er vakið máls á þessu
nú, að núna er tækifæri til þess
að framkvæma slíka endur-
skipulagningu, betra tækifæri
en lengi hefur verið og betra
tækifæri en líklegt er, að komi
í náinni framtíð
Nú vill svo til, að Jaus eru
' embætti yfirborgardómara og
yfirsakadómara. Em-bætti yfir-
borgarfógeta losnar og innan
fárra ára. Alkunnugt er, að all
ar breytingar er auðveldast að
gera, þegar þær snerta ekki
hagsmuni neins, þegar ekki
þarf að taka tillit til neins
ákveðins embættisma-nns. Þá er
hægt að hafa tillögur á allan
hátt málefnalegri, en hitt varð-
ar þó miklu meira, hversu
miklu auðveldara verður að
framkvæma þær breytingar,
sem æskilegar þykja. Eru það
alkunnar staðreyndir, að em-
bættismenn eru stundum til
tálmunar æskilegum eða nauð-
synlegum breytingum, einkum
ef þei-m fi-nnast þær snerta
hagsmuni s-ína eða stöðú á ann-
an hátt. Þetta er aðeins sagt
sem félagsleg og söguleg stað-
reynd, en felur ekki í sér nein
ummæli um að svo sé eða muni
verða í því tilliti, sem hér um
ræðir.
□
Það, sem m.a. mjög virðjst
koma til álita hér í Reykjavík,
þegar ákveðin verður framtíðar
skipan dómsmálanna og beint
snertir það, sem hér er verið að
ræða, er að stafnaður verði einn
héraðsdómstóll i Reykjavík, —
einn borgardómur, borgarréttur
eða bæjarlþing, hvað svo sem
menn vilja nefna dómstólinn,
— með nauðsyniegri deildaskipt
ingu. Starfrækslan yrði um
margt sameiginleg, svo sem um
húsnæði (t.d. dómsali), skrif-
stofuhald, innkaup ýmisskonar,
ganga og dyravörzlu o.s.frv. —
Mætti hér vafalaust koma á
vinnuhagræðingu margskonar,
— fyrihbæri, sem mikið er um
rætt og kemur víða við nú á
dögum, en hefur þó enn sem
komið er að mestu eða alveg
gengið fram hjá garði dómstól-
anna. Þetta væri vissulega vert
að taka til gaumgæfilegrar at-
hugunar, hver svo sem niður-
staðan yrði. En slík athugun
yrði eins og þegar hefur sagt
verið, • auðveldust og vænleg-
ust til árangurs, ef hann mætti
framkvæma óháða öllum hugs-
anlegum hagmunum einstakra
manna. Þegar niðurstaða lægi
fyrir, ætti að skipa em-
bættismennina. Hitt yrði hi-ns
vegar líklegra til að spilla ár-
angri, ef skipulagið yrði miðað
við hagsmuni manna, sem fyrir
væru, þótt vitanlega sé ekki
hægt að fullyrða neitt um það.
Því leyfi ég mér hér með að
gera það að tillögu minni, að
frestað verði skipun manna í
dómaraembætti þau, sem nú
eru laus, unz niðurstaða liggur
fyrir u-m það, hvert eigi að vera
framtíðarskipulag héraðsdóm-
stólanna í Reykjavík, en em-
bættaveitingum síðan hagað í
samræmi við þá skipan, sem
ókveðin verður.
Sigurður Líndal.