Morgunblaðið - 05.11.1964, Blaðsíða 17

Fimmtudagur 5. nóv. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
17
I vöggunnar landi skal varðinn standa
Ræða Tómasar Guðmundssonar skálds, við
afhjúpun mlnnisvarða Einars Benedlkfssonar skálds
ÞESSI orð Einars Benediktsson-
ar leita sjálfkrafa fram í hugann,
þegar vér í dag, á aldarhátíð
hins mikla skálds, söfnumst að
minnismerki hans nýreistu. Og
vissulega er það sjálfgert mál,
að í höfuðstað íslands skuli hinn
trausti málmur geyma mynd
hans, að því marki sem slíkt er
unnt, sjálfgert mál fyrir það, auk
ails annars, að hér í námunda,
eða svo að segja við túnfót
gömlu Reykjavíkur, er Einar
Benediktsson borinn og barn-
fæddur, hér átti æska hans at-
hvarf, hér lifði hann nokkur sín
beztu manndómsár og einatt síð-
ar, kom á marga lund við sögu
þessa bæjar og ætlaði honum
reyndar stærra hlutverk en nokk
ur annar af samtíðarmönnum
hans, svo sem ljóst verður af
kvæðum hans um Reykjavík.
Það er því af öllum ástæðum
höfuðborg vorri mikill vegsauki
að mega varðveita styttu þessa af
burðamanns og skáldsnillings,
mega ætla henni stað í vöggunn-
ar landi og búa henni það um-
hverfi, er hæfir minningu hans.
Og þó að þessi varði gæti að
sjálfsögðu engu aukið við Einar
Benediktsson, þá er það þjóð vor
öll, þjóð vor og höfuðborg, sem
er stærri orðin fyrir þann vott
virðingar og þakklætis, sem stytt
•n umfram allt táknar.
.. Þvi satt er þáð: Enginn minn
Isvarði, hversu haglega sem hann
er gerður, er þess umkominn að
bæta nokkru við hróður Einars
Benediktssonar, og því síður verð
ur slíku til að dreifa um örfá
orð, sem ég mæli hér, alls óverð-
ugur, i minningu hans. í>að þarf
enginn að halda, að hann geti
unnið sér til stundar dundurs
að henda reiður á Einari Bene-
diktssyni, manninum sjálfum,
hugarheimi hans og skáldverk-
um. Það er og athyglisvert um
skáldlist Einars Benediktssonar,
•ð svo einstæð sem hún er að per
eónulegri reisn og áhrifamagni,
hefur hún aldrei skapað neinn
skóla í venjulegri merkingu. Hún
hefur þvert á móti séð fyrir því
ejálf, að það landrými, sem hún
helgar sér, er látið óskorað, og
þannig mun hún standa um ald-
ir fram, ein sér og óbrotgjörn.
Það er engu líkara en hinn stór-
brotni svipur, sjálft yfirbragð
skáldskaparins hafi haldið mönn-
um í hæfilegri fjarlægð, stugg-
að við þeim, þeir hafa fundið
fyrir því ráðriki ljóðstílsins, sem
merkir sér allt það, er hættir sér
©f nálægt, enda hefur fæstum
hentað að leggja sjálfa sig undir
samanburð við Einar Benedikts-
*on. í lifanda lífi þótti lítt árenni-
legt að troða honum um 'tær,
og þá þekkti ég hann illa, ef þeir
eiginleikar fylgja honum ekki
nokkuð langt út yfir gröf og
dauða.
Samanburður afreksmanna,
*kálda sem annarra, er að sjálf-
sögðu ávallt fánýtur, en þegar
vér virðum fyrir oss skáldlist
Einars Benediktssonar, verður
oss eðlilegt að hugsa í landslagi,
stórbrotnu, hreinu og himingnæfu
Xandslagi, séðu úr fjarlægð. Sé
litið sömu augum til liðinna alda,
getur hæglega virzt sem íslenzk
skáldlist mundi einskis í missa
•f hæð sinni, þó að hún mældist
einvörðungu við þá frændurna
tvo, Egil Skallagrímsson og Ein-
•r Benediktsson. Það er stærri
svipur og stérkara ættarmót með
þessum tvéimur skáldum en
nokkrum öðrum, sem vér þekkj-
um, og í raun eru þeir samarfar
og samtíðarmenn langt aftur í
fyrnsku. Eins og Egill var kyn-
borinn sonur hinnar fornu vik-
ingaaldar með allan metnað
hennar og ævintýraþorsta í blóði
sínu, með allt atgervi hennar,
áræði og djörfung, en einnig með
virðingu hennar fyrir skáldskap,
orðkyngi og andlegum glæsibrag,
svo virðist sem Einar hafi stokk-
ið alskapaður út úr þessari sömu
veröld til að gerast landnáms-
maður nýrrar aldar, leggjast í
víkingu til að sækja þjóð sinni
auð og efni í nýja hámenningu.
En hér skilur reyndar á milli
þessara svipmiklu fulltrúa fornr-
ar og nýrrar víkingaaldar. Egill
Skallagrímsson var einnig að því
leyti barn sinnar aldar, að strand
högg hans voru ekki borin uppi
af samfélagslegri köllun, félags-
leg ábyrgðartilfinning hans náði
ekki út fyrir náinn frændgarð.
Hjá Einari Benediktssyni er hún
aftur á móti kveikjan að nýrri
samfélagslegri lífsskoðun, hug-
sjón, sem varðar þjóðina alla,
köllun hennar og hlutverk, og
hvort mun hann ekki hafa orð-
ið fyrstur íslendinga til að setja
henni stefnumark, sem veit ekki
einungis að frelsi hennar, mennt-
un og afkomu, heldur nær langt
út fyrir þetta allt. Að hans skoð-
un eru íslendingar skuldbundnir
af uppruna sínum og tungu til
að rækja fornan menningararf,
gera hann að lifandi þætti heims-
menningar. Hér skyldi heiminum
sýnt, að stærð þjóða og áhrifa-
vald er ekki komið undir mann-
fjölda, heldur undir andlegum
mætti, manndáð og mannviti. f
kvæði sínu Væringjum talar
hann sem oftar um þá „hámenn-
irffe íslands, sem æskuna dreym-
ir“ og segir síðan:
Hún er stjarna vors fólks gegnum
skugga og ský.
Hér skín hún á miðdjúpi Atlas-
hranna.
Já, volduga norrænan vaknar á
ný
af vörum og hjörtum íslenzkra
manna.
Því orðið, sem geymt var í bók
og í brag,
verður borið hér fram upp í
lífsins dag,
skal heimurinn þjóð vora sjá og
sanna.
Auðveldlega skilst, að það er
öðru fremur lotningin fyrir tungu
vorri, sem leitt hefur Einar Bene-
diktsson á vit hinnar íslenzku
heimsköllunar, enda vafasamt,
að nokkur íslendingar hafi bund-
izt tungu sinni jafnástríðufuliri
ást, að maður ekki segi jafndul-
vitlegum átrúnaði. „Fegurra mál
á ei veröldin víð“ að hans dómi,
og
Það ortu guðir lífs við lag.
Ég lifi I því minn ævidag
og dey við auðs þess dýru
brunna.
Þessi djúpstæða virðing Einars
Benediktssonar fyrir mætti orðs-
ins leiðir aftur hugann að Agli
Skallagrímssyni. Og báðir fóru
þeir „vestur um ver“, hlóðu
knerri sína skáldskap, sóttu í
orðhof mærðar timbur máli lífg-
að, báðir áttu þeir öðrum mönn-
um fremur iíf sitt undir tungu-
rótum, og um hvorn þeirra um
sig mátti segja með jafnmiklum
rétti, að
Fróni var merktur svipur hans
sálar —
í sverðanna þröng, við háborðs-
ins skálgr.
Og eins og fjarðarsjórinn í
kvæði Einars Benediktssonar
varpar stórum svip yfir dálítið
hverfi, svo bregður persóna hans
sjálfs stórum svip yfir land hans
allt, hvar sem til hans sést.
Enginn hefur dregið í efa að
skáldlist Einars Benediktssonar
sé sjaldgæflega vammi firrð, og
vitanlega verður hún jafnan sýni
legast tákn hins stórbrotna
manns og mikla anda. En ekkert
mannanna verk, ekkert ævistarf,
hversu frábært sem það er, á
fullnað sinn og algerleik undir
sjálfu sér einvörðungu, og
kannski hefst saga þess þá fyrst,
þegar því er lokið. I reyndinni á
það allt undir trúnaði og ham-
ingju þeirra, sem við verkinu
taka, og fyrir því er þetta spurn-
ing vor í dag: Hver verður saga
Einars Benediktssonar? Hvernig
ræðst lífsstarf hans með vorri
eigin kynslóð og komandi kyn-
slóðum? Hvernig rætist daumur
hans um ísland framtíðarinnar?
Vér vitum þetta ekki. Vér vit-
um það eitt, að enginn hefur
litið framtíð fslands í glæstari
skáldsýn en Einar Benediktsson,
enginn ætlað þjóð sinni virðu-
legri sess við háborð veraldar,
enginn haft á því ríkari skilning,
að auður tekur allt gildi sitt af
þeim markmiðum, sem hann á að
þjóna, að án lifandi meðvitund-
ar um menningarlega köllun er
tilvist þjóðar vorrar fásinna og
barnaskapur, og að einungis í
fullum trúnaði við þjóðerni sitt
og tungu, við uppruna sinn óg
anda, getur hún, hvernig sem til
tekst um örlög mannkyns og
hnattar, bjargað því eina, sem
máli skiptir: Bjargað sál sinni.
Því svo mælir Einar Benedikts-
son:
Einar Benediktssun — eftir málverki Gunnlaugs BlöndaU.
Mást skal lína og litur, steinn
skal eyðast,
listarneistinn í þeim skal ei
deyðast.
Perlan ódauðlega I hugans hafi
hefjast skal af rústum þjóða og
landa.
Komi hel og kasti mold og grafi,
kvistist lifsins tré á dauðans arin.
Sökkvi jarðarknört í myrkva
marinn,
myndasmíðar anduns skulu
standa.
Megi minning Einars Bene-
diktssonar, hugsjón hans og andi,
blessast þjóð vorri um langa og
gifturíka framtíð.
Minjagripasafn um
vegagerð á Islandi
Mulningsvél frd malbikun d Hellisheiði
1922 bjargað
STARFSM ANN AFÉLAG Vega-
gerðar ríkisins hefur fengið heim
ild hjá borgarráði til afnota af
einum hektara lands í Kolviðar-
hólslandi til vörzlu á vélum og
munum, sem minjagildi hafa í
sambandi við vegagerð á íslandi.
Mbl. leitaði upplýsinga um
þetta hjá Svavari Júlíussyni hjá
Vegagerðinni, en hann er einn
nokkurra áhugamanna hjá Vega-
gerðinni, sem hefur beitt sér fyr-
ir þessu máii. Hann sagði að þeir
50 þús. múl til
Breiðdalsvíkur
Breiðdalsvík, 5. nóv.: —
FRÁ 25. okt. til 1. nóv. lönduðu
eftirtaldir bátar á Breiðdalsvík:
Hannes Hafstein 2330 málum,
Heimir SU 2344, Sigurður Jóns-
son SU 1009, Ólafur Friðbertsson
1292. Alls hefur Síldarijðan tek-
ið á móti 50 þús. málum, og nú
í dag eru 2 bátar á leið til lands,
Sigurður Jónsson og Heimir SU
með 1000 og 1200 mál.
Hér er sérstaklega góð tíð. —
Slátrun lauk í seinna lagi eða
um veturnætur. Var alls slátrað
G200 fjár. — Páil.
félagar ætluðu að safna og bjarga
frá glötun gömlum vélum, sem
hefðu sögulegt gildi varðandi
vegagerð á íslandi og koma upp
nokkurs konar safni og væru
þeir búnir að fá umráðarétt yfir
nokkrum slíkum gripum.
Ástæðan til þess að þeir fóru
af stað var m. a. sú að þeir sáu
á eftir merkilegum bíl, tveggja
drifa frönskum bíl sem flutti allt
efni í Sogsvirkjunina, í brota-
járn, en mikið af vélum hefði
glatazt þannig á undanförnum
árum.
Og því ákváðu þeir að reyna
að bjarga a. m. k. ákveðinni
mulningsvél, sem enn er til og
m. a. notuð við malbikun á
bletti af Hellisheiði árið 1922 og
við fleira eins og Hafnarfjarðar-
veginn.
Þó áhuginn á að bjarga þessari
vél yrði til þess að hafizt var
handa, eru til fleiri vélar sem
þeir félagar ætla að taka til
handargagns, svo sem tveir gaml-
ir vegheflar, sem hengdir voru
aftan í bíla og dregnir og ýmsar
aðrar vélar og handverkfæri.
— Utan úr heimi
Framhald af bls. 16.
Clay 37, en Adams varð for-
seti.
Ef deildin getur ekki kom-
ið sér saman um forseta, þeg
ar svona stendur á, mælir
stjórnarskráin svo fyrir, að
varaforsetinn taki við em-
bættinu en séu bæði em-
bættin þannig í sjálfheldu,
gefur stjórnarskráin þinginu
vald til að ákveða, hvernig
leyst skuli úr henni. En á
meðan situr fráfarandi foc-
seti í embætti.
Aftur og aftur hefur verið
hreyft mótmælum gegn kjör-
mannaskipulaginu, í sögu
Bandaríkjanna. Tillögur hafa
komið fram um að kjósa for-
setann í beinum, almennum
kosningum (og þá hefði Jack-
són sigrað 1824, Tilden 1876
og CleveLamd 1888) og láta
kjósa kjörmenn við forseta-
kosningu hvers einstaiks kjör-
dæmis, að viðbættum tveim
aukakjörmönnum (fyrir hina
tvo öldungadeildiarmenn) í
hverju ríki. Með slíku fyrir
komulagi hefði Nixon sj.gr-
að Kennedy 1960. Yms til-
brigði af þessu tvenna skipu-
lagi hafa komið fram, en ekk
ert þeirra hefur komizt neitt
álejðis í þinginu.
Kosningarathafnir forseta
enda 20. janúar árinu eftir
kosningu. Þann dag kemiur
kjörirtn (eða endurkjörinn)
forseti fram á dyraþrep Capi-
tols og endurtekur embættis-
eið sinn, sem venjulega er
lesinn fyrir af háyfirdómara
Bandarikj anna:
Ég sver (eða lofa) hátáð-
lega, að framkvæma dyggi-
lega embætti fiorseta Banda-
ríkjanna, og vil eftir beztu
getu varðveita, wernda og
verja Stjórnarskrá Banda-
ríkjanna.