Morgunblaðið - 22.12.1964, Blaðsíða 17

Þriftjudagur 22. des. 1964
MORGU NBLADIÐ
17
Kórvilla í höfuðstaðnum
Sigurður A. Magnússon svaiar foraianni Menntamdlaráðs
Leikið á langspil og gítar
HEiLG'I Sæmundsson hefur enn
fundið hjá sér hvöt til að eyða
púðrinu sínu á mig, og er ekki
aldeilis spar á iþað. Nú síðast
gerir hann skothríð sem tekur
yfir hálfa aðra síðu í Alþýðu-
blaðinu 16. desember — og má
það teljast vel að verið í jóia-
önnunum. Grein hans hin síðasta
var ekki myndskreytt að haetti
skrit'sins í Lesbókinni 6. des-
ember, en Alþýðublaðið baetti úr
þvt 19. desember með ágaetri
imynd eftir Ragnar Lárusson og
smákveðju frá honum, sem ég er
tæplega búinn að átta mig á
ennþá. Grein Helga Sæmunds-
Sonar er þvílíkt samsafn af raka-
la usum firrum og rangfærslum,
að þurfa mundi heila Morgun-
blaðsopnu ef ekki meira til að
tína fram þær helztu, og skal ég
«kki þreyta lesendur á slíkri
sparðatínslu nú í jólaösinni, Jteld
ttr einungis drepa á nokkur atriði
«em ég vil siður að liggi í þagn-
•rgildi.
Helgi ber talsverða umhyggju
fyrir taugum mínum og við-
kvæmum tilfinningum, jafnvel
tii þeirra muna að hann ræður
mér frá að stunda blaðamennsku!
Skilst mér að sú vinsamlega á-
bending eigi rætur að rekja til ó-
beitar hans sjálfs á því að nefna
hlutina sínum réttu nöfnum. Ég
er sem sé of stórorður fyrir hans
næma smekk, og er ekkert við
því að segja annað en það. að af
tveim kostum kýs ég heídur
Iþann að segja það sem ég tel rétt
vera með stóryrðum en þjóna
lyginni með hótfyndni, undan-
brögðum, útúrsnúningum og
ísmeygilegri hæversku — en hitt
®kal játað að kostirnir eru vita-
skuld fleiri og kannski betri, þó
sú spurning komi varla til álita
í þessum umræðum.
Helgi Sæmundsson furðar sig
á gremju minni og telur tilefnið
lítilvægt. I>að er matsatriði, en
furða hans stafar fyrst og frernst
af því að hann tekur skakkan
pól í hæðina. Ég hef mér vitan-
lega hvergi reynt að skipa hon-
tim „í flokk með eða móti ung-
um íslenzkum ljóðskáldum", og
mig gildir satt að segja einu
hvar i flokki hann stendur. Ég
fetti fingur út í túlkun hans á
mokkrum bókmenntasögulegum
atriðum, en fann þó fyrri grein
hans það einkum til foráttu að
hún væri þokudrunguð: það sem
hann staðhæfði um vinsældir og
áhrif íslenzkra Ijóðskálda í öðru
orðinu tók hann aftur í hinu.
Ég fékk ekki skilið tilvísun hans
til Fjölnis, sem átti litlu gengi
•ð fagna á íslandi forðum daga,
og til Jónasar Hallgrímssonar,
„sem naut ekki snilldar sinnar í
lifanda lífi“, eins og Helgi orðar
það, öðru vísi en svo, að íslend-
ingar hefðu bæði fyrr og síðar
verið seinteknir þegar um var
»ð ræða nýjungar í menningu og
listum. Enda var niðurstaða
Helga sjálfe þessi: „Vönduðustu
og fegurstu bókmenntirnar eiga
oft erfitt uppdráttar fyrst um
•inn, en venjulega koma þær
•amt í leitirnar.“ Af því ég veit
*ð formanni Menntamálaráðs er
það nokkur fróun, get ég tjáð
honum í fyllstu einlægni, að
Iþessi orð hans tók ég ekki til
mín persónulega.
Hitt þykir mér bæði sóðalegt
og lítilmannlegt að leggja mönn-
«m ævinlega til lægstu hvatir,
eigingirni, öfund, minnimáttar-
kennd, þegar rökrætt er eða deilt
urn almenn mál eins og stöðu
og horfur islenzkrar Ijóðlistar
þessa stundina. Hann segir um
okkur Matthías Johannessen, að
við höfum verið ósparir á að láta
útbreiddasta blað landsins koma
•káldskap okkar á framfæri, ög
á þá væntanlega við, að meira sé
wn okkar ritverk fjallað í Morg-
unblaðinu en annarra íslenzkra
•kriffinna. Þetta er lúaleg að-
dróttun, og ég geri ekki ráð fyrir
•ð háttvirtur formaður Mennta-
tnálaráðs treystist til að færa
•önnur á hana. Ef hann er þeirr-
•r skoðunar, að við eigum að
Cjalda þess, að við vinnum við
þetta tiltekna blað, og alls ekki
layfa nein skrif um bækur okk-
ar þar, þá má hann fyrir mér
halda henni á loft þar sem hon-
um sýnist. Um heiðarleik í skrif-
um um bækur ætla ég hins vegar
ekki að ræða við Helga Sæm-
undsson.
Það er rangt. með farið, að ég
hafi hneykslazt á því, að Helgi
skuli leyfa sér að mótmæla
þeirri gagnrýni sem síðasta Ijóða
bók Jóhannesar úr Kötium saetti.* *
Hann nefndi nýbirta dóma í Al-
þýðublaðinu og Morgunblaðinu
í grein sinni 25. nóv. og hafði
þá auðvitað í huga dóma þeirra
Jóhanns Hjálmarssonar og Ólafs
Jónssonar. (t seinni greininni
nefnir hann einungis dóminn í
Morgunbl.). Ég áfellist hann ekki
fyrir að vera ósamdóma þessum
gagnrýnendum, heldur fyrir hitt,
að segja dóma þeirra runna af
rót minnimáttarkenndar, hroka
og öfundar.
En nú er mál að víkja að hinu
eiginlega tilefni greinar minnar
í Lesbókinni S. desember. I>að
var alls ekki, eins og Helgi
Sæmundsson heldur fram, ágrein
ingur um það, hvort ung ljóð-
skáld njóti æskilegra vinsælda
meðal þjóðarinnar. Tilefnið var
það og það eitt, að formaður
Menntamálaráðs leyfði sér að
birta þá lygi, sem hann hefur
enn ekki getað rennt neinum
sannleiksstoðum undir, að við
Matthías Johannessen höfum full
yrt „svo rækilega á sínum tíma,
hvað Ijóðin í „Þokum“ yrðu að
teljast virðingarverður og per-
sónulegur skáldskapur, þó að
hrekkjalómarnir væru búnir að
játa á sig spottið og spéið, að
harðara verður ekki fram gengið
í bardaga.“ í>etta eru nokkuð
stór orð, og ég fór þess á leit
með eins sterkum orðum og ég
taldi mig hafa efni á (og hef
ekki breytt um skoðun síðan),
að Helgi Sæmundsson færði sönn
ur á þessu staðhæfingu. í>ví mið-
ur fór sem mig hafði raunar grun
að, að hann treysti sér ekki til að
finna orðum sínum stað í neinu
sem við Matthías höfum sagt eða
skrifað um títtnefndan „Jón
Kára“, og verður þvi sá dómur
að standa óhaggaður að formað-
ur Menntamálaráðs hafi borið á
borð fyrir lesendur sína rætnar
og ósvífnar lygar, sennilega í
trausti þess að við létum kyrrt
liggja.
Ég sný ekki aftur með það,
að mér blöskrar slík umgengni
við sannleikann af hálfu opin-
bers og ábyrgs menningarfor-
kólfs, og þó kastar fyrst tólf-
unum þegar Helgi Sæmundsson
reynir af veikum burðum að
klóra yfir fyrri ummæli sín með
því að fella niður setninguna,
sem ég hef tilfært hér að ofan
öðru sinni, og kveðst ekki hafa
sagt annað en það „að Sigurður
og Matthías þurfa ekki að hafa
fyrir því að útskýra snilli Jóns
Kára framar“. Við þessa setn-
ingu hef ég í sjálfu sér ekkert
að athuga, því mér vitanlega hef
ur hvorugur okkar gert tilraun
til að útskýra snilii þessa skugga
sveins, né heldur sé ég ástæðu
til að amast við útleggingu Helga
á henni í seinni greininni. í>að
er á almannavitorði, að eitt af
Ijóðum „Jóns Kára“ var á sín-
um tíma birt í Lesbókinni, og
höfum við margoft bæði fyrr og
síðar gert okkur seka um að birta
yrkingar ungs fólks, sem langar
að koma tilraunum sínum í ljóða
gerð á framfæri. I>etta má út-
leggja sem góðmennsku, ístöðu-
leysi, smekkleysi eða dómgreind-
arskot, en það er jafnan gert með
góðri samvizku einfaldlega til
að ■ýta undir viðleitni æskufólks
á þessum vettvangi. Ég kysi
fremur að verða „fórnardýr“
margra þokuskúma á borð við
„Jón Kára“ en eiga þátt í að
draga kjark, úr eða kæfa við-
leitni eins ósvikins skáldefnis.
Ég vit leyfa mér að leggja á
það megináherzlu, að birting
Ijóðsins margnefnda í Leshókinni
er engin mælistika á Ijóðasmekk
minn aða þeirra sem Lesbókinni
stýra af þeirri einföldu ástæðu,
að þar á engin ein stefna eða
„skóli“ í Ijóðlist að vera ríkjandi.
Ég er jafnvel ekki
frá því, að ég hefði tekið til
birtingar eitt Ijóðanna, sem Helgi
Sæmundsson birti í Ijóðakveri
sínu fyrir mörgum árum, ef ég
hefði haft til þess aðsböðu þá og
hann farið þess á leit, áður en
bókin var prentuð.
Nei, formanni Menntamálaráðs
auðnast ekki að fela sig í þeim
moðreyk, sem hann þyrlar upp
út af birtingu þessa eina Ijóð-
korns, né heldur getur hann
vitnað í nein ummæli mín síðar,
sem staðfesti þá fullyrðingu
hans, að ég hafi talið yrkingar
skuggasveinsins „virðingarverð-
an og persónulegan skáldskap“.
Hins vegar benti ég á það og
skal gjarna ítreka, að hrekkja-
bragðið mistókst að verulegu
leyti, sprengjan sprakk ekki, af
því klaufalega var til verka
gengið.
í stað þess að reka af sér
slyðruorðið eða játa hreinlega
framhleypni sína er Helgi Sæm-
undsson hinn roggnasti og
heimtar af mér svör í þremur
liðum við spurningum, sem virð-
ast skipta hann miklu máli. Hin
fyrsta er þess efnis, hvaða þjóð-
félög undir sólinni ég meti for-
pokaðri en það sem íslendingar
búa í, úr því ég telji „að við
munum koma til greina sem met-
hafar í þessari þokkalegu heims-
iþrótt“. Því er þar til að svara,
að ég hef gist um lengri eða
skemmri tíma milli 30 og 40 ríki
og man ekki í svipinn eftir
neinu, þar sem forpokun pen-
ingahyggjunnar sé á jafnháu
stigi og hérlendis, ekki einu sinni
í Nórður-Ameríku. Hins vegar
mætti segja mér að ákveðnir
minnihlutahópar í ríkjum Suður-
Ameríku væru á sama stigi og
við eða lengra komnir í and-
lausri dýrkun velmegunar og
þæginda og forpokun stjórnmál-
anna. En þetta er vitaskuld
smekksatriði eins og annað sem
Helgi innir mig eftir. Hins
vegar get ég bætt því við, að mér
virðast vera ýmsar hræringar í
þjóðfélagi okkar, sem benda til
þess, að þjóðin sé að rumska og
gera sér ljósan þann vanda sem
I því er fólginn að halda uppi
sjálfstæðu menningarríki. En
þær hræringar virðast ekki enn
hafa náð inn fyrir veggi Mennta
málaráðs,
Önnur spurning hans er á þá
leið, hverjir séu þeir „riddarar
lýðræðisins“ sem hafa „nákvæm-
lega sömu viðhorf til lista og
frjálsrar hugsunar eins og svarn-
ir fjandmenn þeirra í austur-
vegi.“ Þessi hópur er eflaust
miklu stærri en ég hef hugmynd
um, en dæmigerðir fulltrúar
hans og ötulir talsmenn eru for-
kólfar gulu pressunnar á íslandi
með sitt mislita lið kakala og
kakalaka.
Þriðja spurningin fjallar um
„kellingarnar" sem nú virðast
komnar á hvers manns varir. Ég
hélt satt að segja að bókmennta-
maður á borð við Helga Sæm-
undsson og auk þess í hans stöðu
vissi, hverjar „kellingarnar“
væru, en úr því svo er ekki vil
ég benda honum á ritdóm eftir
Guðmund G. Hagalín í Morgun-
blaðinu 17. desember, þar sem
þær eru kirfilega taldar upp og
verða jafnvel fleiri en ég hafði
ætlað, alls 13 talsins. Hins vegar
eru í þeim hópi nokkrar mætar
skáldkonur, sem ég tel ekki til
„kellinga" í neikvæðri merkingu,
en gæti svo aftur bætt ýmsum
karlmönnum í hópinn, ef þurfa
þætti til að fá fulla bölu. Og
vænti ég að Helgi geri sig á-
nægðan með þessa úrlausn.
Sálgreining Helga Sæmunds-
sonar á mér er athyglisverð,
meðal annars fyrir þá sök að
hún virðist í aðalatriðum koma
heim við þær formúlur sem
reynzt hafa kellingunum nota-
drýgstar við að setja saman per-
sónur í metsöluskáldsögur, en
framsetningin er bæði kjarnyr-t-
arj og fimlegri hjá Heiga, þannig
að hann á sér vísan frama á
Margrét Jónsdóttir: t vökulok.
Valið úr gömlum og nýjum
Ijóðum. Leiftur. Reykjavík.
1964.
í vökulok heitir hún, þessi snotra
en yfirlætislausa bók, sem fiytur
þau kvæði Margrétar Jónsdóttur,
sem hún hefur sjálf valið til
handa íslenzkum lesendum, áður
en vökunni lýkur. Hún segir sjálf
í Ijóði:
Margrét Jónsdóttir
„Nú liðið er á daginn, og kalda
nóttin kallar,
en kvíða skal ei neinu, þótt
byrgist sólarátt.
Að myrkum dyrum Heljar nú
liggja leiðír allar,
Það liður fyrr en varir og tekur
enda brátt“.
Margrét Jónsdóttir hefur unn-
að ljóðum allt frá fyrstu bernsku,
og ung tók hún að fella hugsanir
sínar og tilfinningar í stuðla. Og
hálfþrítug var hún tekin að yrkja
blæfögur og smekkleg Ijóð. Ég
minnist þess, að fyrir meira en
fjörutíu og sex árum var það eitt
Fimm dæmdir í
S-Afríku
Jóhannesarborg 19. des. - NTB.
FIMM menn voru í gær dæmdir
til langrar fangelsisvistar hér,
eftir að þeir voru sekir filndnir
um skemmdarverkastarfsemi og
fyrir að hafa unnið að útbreiðslu
kommúnisma. Einn Afríkusvert-
ingi hlaut lífstíðarfangelsi, tveir
hvítir menn 15 og 20 ára fangelsi
og tveir Indverjar 12 og 18 ára
fangelsi.
Verkfalli lokið í
Argentíim
Buenos Aires, 19. des. — NTB
HINU 48 stunda verkfalli Perón-
ista í Argentínu lauk á föstu-
dagskvöld, án þess að til alvar-
legra átaka kæmi í landinu.—
Perónistar fóru í verkfall til þess
að krefjast hærri launa — og
meira frelsis til handa áhangend
um Juan Peróns, fyrrum forseta
landsins.
þeim vettvangi, ef honum skýldi
eiohvern bíma hugkvæmast að
verða virkur aðili að íslenzkri
forpokun og gióðahyggju
• Læt ég svo þessu orðabangi
lokið :af mirtni hálfu.
Sigurður A. Magnússoau
fagurt vorkvöld, að við lásum oll
þrjú ljóð okkar á félagsfundi,
Margrét, Jóhann heitinn Jónsson
og ég. Ég man, að þá stóð Mar-
grét glóhærð og bjarteyg oghorfði
ekki á áheyrendur, heldur í átt-
ina til opins glugga, en inn um
hann barst vorilmur og fugla-
söngur. Hún las um vor og"
drauma og ástir, — vökulok —
þau voru víðsfjarri á þeim árum
— og það á slíkri stund!
Margrét hefur skrifað hug-
þekkar barna- og unglingabæk-
ur, og þýtt hefur hún nokkrar
bækur handa börnum og ungling
um, og hún var ritstjóri hins víð-
lesna barnablaðs Æskunnar í
mörg ár. En hugþekkast mun
henni ævinlega hafa verið að
yrkja ljóð og hefur gefið út tvær
ljóðabækur á undan þessari. Hún
hefur ort sér til yndis og ekki
brotizt nýjar leiðir á vegum
efnis eða forms, en stuðlað að
eldfornum íslenzkum hætti hugs-
anir sínar, þrár sínar og drauma
— oftast af smekkvísi og hagleik
um notkun máls og ríms. Hún
hefur löngum verið fundvís á
það, sem fegra mætti umhverfi
og útsýni þröngs oft þreytandi
verkahrings, hefur hlakkað til
langdegis og vorblíðu í myrkri
og kulda vetrarins:
„Ég draumgullið mitt geymi,
er gleðja í sumar skal
langt frá alfaraleiðum
í lognkyrrum fjalladal.
Þar byggir bláfugl sér hreiður,
þar búa álfar í hól.
Og þar sprettur blóðrauða blómxð
og blikar i aftansól“.
Og jafnvel þá er haustar og
vetur stendur fyrir dyrum, veit
hún sér eyland, þar sem uppfyll-
ing þrár og drauma bíður — og
um þetta hefur hún ef til vill ort
sitt fallegasta og hugþekkasta
Ijóð — aðeins tvær vísur, sem
hún kallar Haust:
„í landi því mig langar til að búa,
er liggur fjarst í bláum vestursæ.
Og fús eg vil og fegin á það trúa,
að finni ég þar lítinn draumabæ,
að ég sé hún, sem gengur létt um
lundinn
í laufi, er hinzti aftangeisli skín,
að ég sé sú, er hraðar för á
fundinn
í faðm þess vinar, sem þar bíður
mín.
En nú er haust og húm á öllum
leiðum
og hjarta mitt berst ótt af duldri
þrá,
og bliknuð laufin falla af flestum
meiðum,
og fölnuð hníga sumarblómin
smá.
En aftanroðans ey í bláum
sænum,
hún er þó meir en vökudrauma-
sýn,
og um það hvíslað er í svölum
blænum,
að eitt sinn þangað liggi sporin
mín“.
.... Hvort heyrir hún enn þetta
hvísl . . Hvað um það, bókinni
sinni lýkur hún með þessari hóg-
væru bæn til þeirrar moldar, sem
hún «r vaxin upp úr:
„Móðurmold,
móðurjörð,
gróðurmold
m«ð grænan svörð.
Mjúkan beð
bú þú mér,
fósturmold
t bimi þér“.
OuðmundHr Gúfawea
tbgnliR.
V