Morgunblaðið - 19.12.1965, Blaðsíða 6

6
MORCU N BLAÐIÐ
Sunnudagur 19. des. 1965
Upprennandi Island
Listdómur um sýningu
a íslenzkri list í Bandaríkjunum
EINN af kostunum við það
að eiga heima í mikilli mið-
stöð alþjóðalista er sá, að oss
býðst a.m.k. stöku sinnum
færi á að skoða margbreyti-
legt úrval. Nú er m.a. boðið
upp á íslenzka málverkasýn-
ingu í safni American Federa-
tion of Arts, sýningu lista-
verka úr margs konar efni
eftir unga ameríska Indíána
í Riverside Museum, og loks
sýningu indverskra lista hefð
bundinna í Asia House.
Ég kýs að ræða sérstaklega um
íslendingana —^kki sízt vegna
þess, að þetta e^íyrsta verulega
yfirlitssýningin, sem hér hefur
verið haldin, á verkum frá því
landi, og er það sögulegur eigi
síður en listrænn viðburður.
Þetta skilst, þegar athugaður er
ferill ísl. málaralistar, sem
naumast upphófst fyrr en um
aldamótin (svo sem fram kem-
ur í fjörlegum og fróðlegum for-
mála að myndaskránni). Þá voru
einungis tveir starfandi málarar
í landinu og allt fram til 1912
urðu þeir ekki nema hálf tylft
manna. Smátt og smátt hættu
brautryðjendurnir sér utan —
fyrst til Danmerkur „móður-
landsins", sem sjálf hafði í list-
um dregizt aftur úr — síðan til
Berlínar til þess að læra hand-
brögð Evrópuskólanna.
Þegar athugað er, hversu selnt
er til starfa tekið og hversu nær
alger einangrunin var til þess
tíma, er ekki að undra að hríf-
andi upprunaleika gætir mjög í
verkum þessara manna. En með
honum fer talsverður ofsi í mikl-
um hluta verkanna, og kynni að
mega rekja hann til þess, að ís-
lenzk menning hafði nær ein-
göngu beinzt að bókmenntum, —
sem birzt hafa í Eddunum,
Heimskringlu og öðrum norræn-
um sögum — en myndlistinni
hafði verið markaður þrengri
bás, svo sem tréskurður, þannig
að hinir nýju menn urðu að
sækja á til þess að brjóta hug-
myndum sínum braut. Og sýn-
ingin sannar þennan sóknarhug.
Þegar íslendingar breyttu um
stefnu, brugðu þeir stýrinu
skjótt eins og forfeður þeirra
víkingarnir og létu vaða á súð-
um. Ljóst er af sýningunni, að
í myndlist fslands er fjör, afl og
athafnasemi, þótt í henni gæti
nokkurrar óvissu. Nú er sýning-
in sjálf, líkt og sýningarskráin,
full-samandregin til þess að til
fullnustu sé hægt að átta sig á
því tímabili, er hún tekur til,
en það er h.u.b. frá upphafi þess-
arar aldar til nútímans. Hér er
úr æði miklu að velja, og þó að
misjafn svipur sé yfir sýningunni
verður að hafa það hugfast, að
það er ekki nóg með að ísland
kæmi seint inn í Evrópulistina og
það á þeim tíma, er hún var á
hverfanda hveli — impressjónist-
ar að taka við af realistum 19.
aldar, síðan post-impressjónistar,
fauvistar, kúbistar og allir hinir
— heldur hefur list þess lifað
tvær heimsstyrjaldir, en í báð-
um mátti ugga um örlög ey-
landsins.
Fimmtán verk listamanna eru
sýnd og ná yfir þrjá „ættliði",
frá Þórarni B. Þorlákssyni (1867
—1920) sem árið 1900 var fyrst-
ur íslendinga til þess að halda
einkasýningu og að eldheitum
fylgjendum nútímastefnu eins
og Þorvaldi Skúlasyni, Nínu
Tryggvadóttur og Jóni Engil-
berts, sem öll hafa háþróuð við-
horf. Eldri listamennimir, sem
notað hafa þykka áferð (imp-
asto) og breiða myndbyggingu til
þess að sýna hrikaleik norrænn-
ar náttúru, munu nú á tímum
þykja full-þunghendir, ekki sízt
vegna þess að sum málverkanna,
sem máluð eru með grófri lita-
áferð, þyldu vel að vera betur
hreinsuð, enda vantar flest þeirra
glit (sparkle). En þau eru heið-
arlega unnin, og mörg þeirra —
svo sem „Kvöld í Reykjavík"
með sínum óreglulegu húskumb-
öldum við sjóinn, eftir Ásgrím
Jónsson, og dálítið langsótt og
þokkafull mynd „Stapafell" eftir
Jóhannes S. Kjarval og „Á marg
litum kjól“ eftir sama málara,
báðar landslagsmyndir — eru
heilsteypt og virðingarverð verk.
Verk yngri mannanna eru miklu
fjölbreyttari að stílsmáta, og má
ætla að þar gæti árekstra milli
áhrifa. Meðal þeirra má telja
„Dagur í marz“ og „Ströndin“
eftir Eirík Smith, sem bæði
minna á Hartung, fíngerð og
smágerð verk eins og „Vatnið“,
abstrakt landslag eftir Guð-
mundu Andrésdóttur, og loks
áhrifamikil verk eins og „Hrynj-
andi“ og „Gustur“ eftir Jóhann-
es Jóhannesson, en í báðum
verkum tekst málaranum að gefa
Ásgrímur Jónsson. Dyrfjöll á F ljótsdalshéraði
til kynna raunverulega hreyf-
ingu með hörðum útskornum
formum í rúmi, Minnstum á-
rangri virðast þeir málarar ná,
sem heyra til annarri eða mið-
kynslóðinni, og má vera að það
stafi af því að þeir eru „inn á
milli“ hins hefðbundna og hins
nýja. í hópi þeirar féllu mér ein-
ungis sjávarmyndir Gunnlaugs
Schevings („Morgunn á sjó“. og
„Síldarbáturinn", m.a.) Þó að
þæC myndir séu klunnalega
byggðar og stirðlegar, búa þær
yfir sannleika sem ljær þeim
vissan styrk.
Fáeinar ályktanir má gera, en
þær verða að vera nokkuð af
ihandahófi. Svo sem títt er um
allar upprennandi listhreyfingar,
eru áhrifin víðasthvar augljós —•
frá Múnchen-skólanum meðal
eldri manna og frá Hartung, van
Gogh og Gauguin meðal yngri.
En það er örðugt að benda á
þau með vissu, því að hin alls-
ráðandi áhrif íslenzkrar veðráttu
koma hvarvetna í milli og breyta
því, sem hefði getað orðið Mið-
jarðarhafsblátt, í ískalda jökul-
liti, breyta suðrænum lithrifum í
norræn og þar fram eftir. Að lok
um svo það, sem furðulegast er,
að af sýningunni verða ekki ráð-
in nein víxlhrif milli kynslóða,
éngin merki þess að hinir elztu
hneigist til þeirra í miðið, né
að þeir í miðið heyi sér reynslu
frá hinum yngstu. Vera má, að
íslendingar séu, og alHr Norð-
urlandamenn, of þverlyndir til
þess; má vera að tíminn sé of
stuttur til þess að hugmyndirn-
ar berist á milli. En það er und-
arlegt engu að síður að sjá, að
brautryðjandinn Kjarval málar
1960 nákvæmlega eins og hann
gerði 1937, og flestir hinir fara
eins að. Að öllu samanlögðu er
hér einstætt tækifæri, þó að í
smáu sé, til þess að athuga hina
hæggengu og erfiðu framþróun
þjóðlegrar listar.
Robert M. Coates.
★ Glíman við dauðann
Ágætur kunningi minn,
sem oft hringir í mig eða send-
ir Velvakanda línu, kom hingað
í eigin persónu á dögunum og
færði mér bók, sem hann hafði
sjálfur skrifað og nýlega er
komin á markaðinn.
Þetta var Sveinn Sæmunds-
son og bókin hans nefnist „í
brimgarðinum“, fjöidi frá-
sagna af svaðilförum á só. Dag-
inn, sem ég kom heim með bók-
ina, kom til mín gestur — og
þegar hann kvaddi spurði hann,
hvort ég ætti ekkert að lána sér
til að lesa. Og það varð úr, að
hann fór með Brimgarðinn
heim með sér. •
Tveimur dögum sfðar skilaði
hann bókinni aftur með þeim
orðum, að hún væri mjög
skemmtileg: Hvort ég ætti ekki
aðra eins?
Því miður hef ég ekki fengið
tíma til að lesa bókina til enda,
en ég hef lesið nógu mikið til
þess áð sjá, að viðfangsefni höf-
undar eru vel valin og bókin
lipurlega skrifuð — og fjörlega
á köflum.
Ég geri ráð fyrir að þetta
verði mikið lesin bók. Sannar
frásagnir og glímuna við dauð-
ann á sjónum hafa alltaf verið
mjög eftirsótt lestrarefni hér á
landi.
★ Vinsælt lestrarefni
Þetta er mjög eðlilegt,
því áð líf okkar allra er ná-
tengt sjósókninni: Allir þekkja
einn eða fleiri, sem komist hafa
í hann krappann — og íslend-
ingar hafa mikla ánægju af að
lesa um liðna atburði, einkum
það, sem hægt er að segja, að
sögufrægt sé. — Vel skrifaðar
frásagnir um svaðilfarir eru
líka annáð og meira en lýsing
á því, sem raunverulega hefur
gerzt. Þær eru verulega spenn-
andi — hættulega spennandi,
því að erfitt getur verið að
slíta sig frá bókinni.
En margar góðar sögur af
þessum vettvangi eru enn
óskráðar. Vonandi heldur
Sveinn áfram, því að ég veit,
að honum mundi ekki reynast
erfitt að draga saman efni í
aðra bók. Sjálfur var hann
lengi á sjónum, þekkir mikinn
fjölda sægárpa og kann sögur
þeirra.
í beinu framhaldi af þessu
langar mig til a'ð gera einu
bréfi í bunkanum á borðinu hjá
mér skil. Það er að vísu stílað
til Lesbókar, vitnað til Haga-
lagða í Lesbók 3. okt. Er þar um
að ræða stöku, sem höfundur
bréfsins, Egill Sigurðsson frá
Arnarsöfðum, segir að ekki hafi
verið feðruð. Greinir hann
nánar frá atvikum:
„Eins og allir Breiðfirðingar
vita eru miklir straumar í
' Breiðafirði. (Röstin milli Rif-
girðinga og Arnarbælislanda er
t.d. talinn 16—18 mílur að
straumhraða). Verður sjór því
oft æði úfinn á þessum slóðum.
Snæbjörn Kristjánsson í Her-
gilsey var eitt sinn sem oftar
staddur í Flatey, er veður spillt
ist snögglega. Taldi hann fló-
ann ófæran. Heim þurfti hann
að komast, en ákvað að fresta
förinni vegna ve'ðurs.
Þar hjá stóð mðaur, sem tal-
aði um að flóinn væri fær, þetta
væri ragmennska hjá Snæbirni,
sem hlustaði á oflátunginn.
Þagði Snæbjörn um stund, en
vatt sér síðan að manninum og
sagði:
Ég hef reyn í éljum naúða
jafnvel meira þér.
Á landaihærum lífs og dauða
leikur enginn sér.
Snæbjörn mátti þar trútt um
tala. Þegar hann ungur að ár-
um var formaður undir Jökli
sínum: Fyrir storkunarorð eins
fór hann í róður — gegn vilja
hásetanna. Bátnum barst á
í lendingunni, fyllti fyrst og
hvolfdi síðan. Drukknuð.u há-
setarnir, sem með honum voru.
en sjálfur var hann að hrekjast
í brimgarðinum í fjórar klukku-
stundir, fyrst á bátnum, en síð-
an án hans. Að lokum barst
hann það nærri landi, að hann
náði til botns og fékk haldið sér
móti útsogninu — og annar
maður gat vaðið út með band
um sig og náð honum.
Að velkjast í brimgarðin-
um svona lengi í nærri von-
lausri baráttu við dauðann, má
teljast ofurmannleg þrekrau
teljast ofurmannleg þrekraun,
enda var Snæbjörn aíburöa
hraustmenni“.
Kaupmenn - Kaupféliig
Nú er rétti tíminn til að pánta
rafhlöður fyrir veturinn.
fyrir transistortæki
Bræðurnir Ormsson hf.
Vesturgötu 3, Lágmúla 9.
Sími 38820.