Morgunblaðið - 04.10.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. OKTÖBER 196«
1'
Æ
Islenzkt gmsfræ á markað’69
Ætti að hæfa betur ísl.
— Rœtt v/ð cfr. Sturlu Friðriksson
Sturla Friðriksson í snarrótarakri að Þverholtum á Mýrum
Sumarið á íslandi er stutt fyr
ir þann, sem stundar tilraunir
með gróður undir beru lofti.
Það er líka jafnan mikill anna-
tími hjá dr. Sturlu Friðriks-
syni, erfðafræðingi. Nú í sum-
arlok leitaði Mbl. frétta af sum
arstarfinu hjá honum.
— í aðalatriðum hefur sumar
starfið verið fólgið í eftirliti
með tilraunum og rannsóknum,
sem framkvæmdar eru á til-
raunastöðinni að Korpu, sagði
Sturla. Þar fara fram víðtækar
athuganir á ýmsum fóðurjurt-
um og grænmeti. Helztu niður
stöður þaðan hafa verið birtar
í ársskýrslum frá stöðinni, sem
lýtur stjórn Rannsóknarstofn-
unar landbúnaðarins. Niður-
stöður frá liðnu sumri bíða úr
vinnslu og verða birtar á sínum
tíma.
— Hverjar eru helztu til
raunirnar?
— í sumar hafa athuganir
meðal annars beinzt að áfram-
haldandi vali á hentugum gras
stofnum, þar sem ýmsir nýir
stofnar og afbrigði hafa verið
tekin til athugunar. Sérstaklega
hefur verið lögð áherzla á sam-
anburð á íslenzkum grasaein-
staklingum og þeir valdir úr,
sem hæfastir eru. Hefur verið
safnað af þeim fræi, sem ýmist
verður notað til fjölgunar hér
heima eða það verður sent
út til Norðurlanda og Banda-
ríkjanna til frekari fræöflunar.
Sú starfsemi er í framhaldi af
ræktun sem hafin var fyrir
nokkrum árum. íslenzkt fræ
hefur einkum verið í ræktun
hjá Felleskjöped í Noregi, en
þar hefur þeim tekizt að fá
ágæta uppskeru af íslenzku
fræi. Sú fræræktun reyndist
örðug í Danmörku. Er það sér
staklega ánægjulegt að Norð-
menn telja sig nú geta fram-
leitt íslenzkt grasfræ, sem þeir
munu senda á markaðinn 1969.
— Það verður þá sent hing-
að til sölu, er það ekki? Er það
í fyrsta skipti?
— Já, það kemur að notum
fyrir íslenzka bændur vorið
1970. Og það er rétt, að það er
í fyrsta skipti sem íslenzkt fræ,
ræktað erlendis, kemur á mark
aðinn. Ætla má að þetta fræ sé
af harðgerðari og þolnari grös
um, sem hæfa betur íslenzkum
staðháttum en það fræ, sem
hingað til hefur fengizt. Er von
andi að það geti orðið hald-
betra í nýræktunum í héruð-
um, þar sem kalhættan er mest.
— Já, kalið er ofarlega í
hugum allra núna. Hafið þið
verið með tilraunir í sambandi
við það?
— Starfsmenn Rannsóknar-
stofnunar landbúnaðarins hafa
nú í sumar, eins og áður, reynt
að kynna sér ástand í byggðar
lögum, sem hafa orðið fyrir
kali. Þeir hafa reynt að meta
það tjón, sem orðið hefur og
kynna sér þær ástæður, sem
valda kali. Nú í ár veitir vís-
indasjóður 100 þúsund kr. til
kalrannsókna, eins og hann
gerði einnig s'l. ár. Þá notuðum
SUMAR
0G
VÍSINDI
við styrkinn til þess að hefja
marþætta athugun á kölnum
túnum og reyndum að fram-
kalla kal með frystingu. Nú í
vor var Bjarna Guðleifssyni
landbúnaðarkandidati, feng-
inn þessi Styrkur til umráða og
ferðaðist hann um kalhéruðin
og reyndi að kynna sér alla
helztu þætti, sem gætu hafa
verið fyrir hendi og stuðlað að
kalinu.- M.a. athugaöi hann
ástand í kölnum nýræktum bor
ið saman við ókalið land.
Þess má m.a. geta, að í ná-
grannalöndum okkar er mygla
ein orsök kals. Var þessvegna
fenginm hingað sérfróður mað-
ur frá Noregi, sem ferðaðist
nokkuð um kaliin svæði fyrri
hluta sumars og rannsakaði
hvort um myglukai væri að
ræða hér. En hvorki hann né
við á Rannsóknarstofnun land-
búnaðarins höfum orðið varir
við þess háttar kal. En þetta
atriði er þó sjálfsagt að kanna
frekar.
— Nú hefur verið mikið tal-
að um kal í tilraunum á Hvann
eyri. Hefur ekki kals orðið
vart hjá ykkur líka?
— Kal verður stundum á
landi tilraunastöðvanna. Mjög
viðkvæmar grastegundir fyrir-
staðháttum
farast þó að vetur og aðrar
aðstæður þar séu betri en í
meðallagi. Þar sést oft mjög áber
andi mikill munur á harðgerð
grastegunda og kala þá hinar
óþolnustu. Til dæmis verður
káls vart í áxhnotapunti og ry
gresi, en það eru mjög lingerð-
ar tegundir, svo það er varla
við öðru að búast. Rangar
áburðartegundir veikja gróður,
svo að honum verður frekar
kals hætt, svo sem tilraunir á
Hvanneyri og víðar hafa sýnt.
Að Korpu gætir svipaðra
áhrifa, þar sem um fosfórskort
er að ræða. En viðvíkjandi
bráðabirgða úrlausn á vanda-
máli kalsins, þá höfum við
reyrnt að sýna fram á hvaða
einærar fóðurjurtir séu vænleg
astar til ræktunar fyrir þá
bændur, sem orðið hafa fyrir
tjóni af völdum kals, til þess
að gera þeim kleift að afla fóð
urs samsumars. í því sambandi
höfum við reynt að kanna upp-
skerugetu ýmissa grænfóður-
jurta, svo sem káltegunda og
rýgresis. Eins höfum við leitazt
við að gera endurvinnslutil-
raunir á jarðvegi, sem hefur
kalið. Margþætt tilraun var út-
búin norður í Þistilfirði, en þar
var mikið tjón af völdum kals.
f Svalbarðshreppi var tjónið
metið 72. prs. af gróðurlendi tún
anna. Þar, og víðar annars stað
ar, er því nauðsynlegt að unmt
sé að leiðbeina um hvernig eigi
að endurvinna kalnar sléttur.
En það reynist oft erfiðleikum
bundið að fá slíkan jarðveg í
gott gagn.
— Við athugun á kö'lnum ný
ræktum sést, að mikill munur
er á þoli grastegunda, heldur
Sturla áfram. f mjög ungum
sáðsléttum virðast flestar teg-
undir þola kalið vel, sennilega
vegna þess að mikið loftrými er
þá enn í jarðveginum. En það
er áberandi að háliðagras og
þá sérstaklega snarrót eru þoln
ust grasa í eldri nýræktunum.
Þessvegna er sjálfsagt að bænd
ur leggi sérstaka áherzlu á að
fá háliðagrasið. En auk þess
ættu þeir að reyna að sá snar-
rót í verstu blettina. Að vísu
hefur snarrótin ekki þótt sér-
staklegá ákjósanleg í íslenzk-
um túnum, en hún ætti ekki að
vera eins erfið, þar sem henni
er sáð þétt. Og það er betra
að fá árvisst fóður, þó ekki sé
það fyrsta flokks, heldm^ft að
verða fyrir algjöru fóðurtjóni.
í þessu sambandi er einnig
rétt að minnast á þær tilraunir,
sem við höfum gert með upp-
græðslu á hálendi landsins. Þar
höfum við sáð ýmsum tegund-
um af grösum í mismunandi hæð
yfir sjó. Niðurstöður af þess-
um athugunum eru sérstaklega
fróðlegar. Auk þess sem þær
sýna beinlínis að hylja má ör-
foka svæði með grasi með
sáningu og áburðardreifingu,
þá má með niðurstöðum þeirra
sjá hver munur er á þoli gras-
tegunda, þar sem þær njóta
misjafnra kjara. Niðurstöður
frá Hveravöllum og Kerlinga-
f jöllum sýna hvað íslenzku grös
in eru miklu þolnari he'ldur en
þau erlendu. fslenzkur tún-
vingull lifir í ílestum þessara
reita, enda þótt sá danski deyi
fljótlega út. Snarrótin er einn-
ig sérstaklega harðgerð í þess-
um athugunum, og er hún mjöig
þroskamikil í gróðurreitum á há
lendinu. Þessvegna er hún eirnn
ig ágætlega fal'lin til upp-
græðslu, einmitt sökum þess
að hún er nægjusöm og hefur
víðtækt rótarkerfi. Einnig er
íslenzka língresið mjög þroska
mikið í þessum tilraunum, og
reynisit mun þolnara en erlent
língresi.
— Byggt á þessum niðurstöð
um, höfum við beitt okkur fyrir
því að safnað sé fræi af lín-
gresi og þá sérstaklega snarrót,
til þess að hægt sé að hafa
nokkuð fræ á markaðinum fyr-
ir bændur, sem vilja reyna að
sá íslenzku snarrótarfræi, þó í
litlum mæli sé. En auk þess
mun fræið verða sent utan nú,
sem á undanförnum árum, til
þess að athuga hvernig slíkri
fræræktun vegnar erlendis. Er
sérstaklega ánægjulegt að geta
sagt frá því, að fræræktunar-
stöð í Bandaríkjunum hefur tek
ið að sér að rækta fræ af ís-
lenzkum tegundum í Norður-
ríkjum Bandaríkjanna, og byrj
unarniðurstöður frá tilrauna-
stöðvum sýna, að sumar ís-
lenzkar tegundir þroska ágæt-
lega fræ þar vestra. Þessi rækt
un gæti komið fleirum að not-
um en okkur íslendingum, því
ætla má að okkar harðgerðu
grastegundir gætu einnig orðið
þýðingarmiklar í ræktun í Al-
aska.
— Þessar ti'lraunir allar taka
mjög langan tíma, sagði Sturla
ennfremur. Meðal annars þarf
að bíða lengi eftir því að jurtir
verði fræbærar.
— Hve lengi?
— Til dæmis 3 ár að minnsta
kosti með túnvingulinn. Og und
an því fræi, sem þá fæst, verð-
ur síðan að rækta stofnfræ og
síðan að fjölga því fræi á löngu
árabili, þar til unnt er að fram-
leiða nægt magn til sölu.
— Við töluðum áður um rækt
un í Noregi á fræi, sem nú er
Fr&mh. á bls. 20
Frá tilraunastöðinni á Korpu.
Einstaklingur úr túnvingulsssafni.