Morgunblaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3, APRIL 1969
11
samningur við Bandaríkin. Sá samningur var
gerður af mikilli skyndingu, en með honum
mð segja, að nýtt tímabil hefjist í afstöðu
Islendinga til annarra landa, þvf að samning
urinn sýndi, að vaknaður var skilningur ð
nauðsyn þess að tryggja öryggi landsins
með virkum ákvörðunum. Menn höfðu áttað
sig á að hjáseta ein og innantómar yfir-
lýsingar um hlutleysi stoðuðu lítt.
Eftir styrjöfdina var það von manna, að
stofnun Sameinuðu þjóðanna og aðild
okkar áð þeim, mundi veita okkur-nægiiega
tryggingu, en atburðarásin sýridi, að svo
var ekki.
Með ollum þessufn atburðum háfði ég
fylgzt náið og tekíð meiri og minni þátt i
undirbúningi þeirra ákvarðana, sem teknar
voru.
Á mig hafði það ennfremur mikil áhrif,
að ég var þátttakandi í fundi utanríkisráð-
herra Norðurlanda, þegar endanlega slitn-
aði upp úr samningaviðræðum um stofnun
norræns varnabandalags, og kynntist af
eigin raun því hugarfari sem þar ríkti.
Þá var ég einnig staddur í Osló um það
feyti, sem kommúnistar frömdu valdaránið
í Tékkóslóvakíu 1948 og átti þá ítarlegt sam
tal við þáverandi sendiherra Tékkóslóvakíu
í Noregi og á islandi, Emil Walter, sem vel
var að sér í íslenzkum fornbókmenntum og
þýddi sumt af þeim á móðurmál sitt. Ég
hef aldrei séð mann í meiri sálarneyð en
hann, þegar hann skýrði okkur frá atburð-
unum i heimalandi sinu. Þvílik atvik ráða
auðvitað ekki úrslitum, en þvi er ekki að
neita, að þetta samtal hafði djúp áhrif á
mig.
XXX
Eins og ég sagði, var þingflokkur Sjálf-
stæðisflokksins sammála um málið, en
nokkur ágreiningur var innan hinna stjórn-
arflokkanna, bæði Alþýðuflokksins og Fram-
sóknarflokksins.
Til frekari könnunar allra málavaxta varð
úr, að við færum þrír ráðherrar vestur um
haf, Emil Jónsson, Eysteinn Jónsson og ég,
ásamt Flans G. Andersen, og ættum könn-
unarviðræður við fulltrúa Bandarikjastjórnar.
Thor Thors sendiherra var þá í Washing-
ton og veitti okkur allan þann atbeina, er
hann mátti.
Dean Aoheson var þá nýtekinn við utan-
ríkisráðherraembættinu í ráðuneyti Trumans
og er hann að minu mati einna tilkomu-
mestur þeirra stjórnmálamanna, sem ég hef
kynnzt. Við Finnur heitinn Jónsson höfð-
um hitt hann i Washington 1946 og þóttl
mér þá þegar mikið til hans koma.
Acheson tók okkur mjög vel, þegar við
heimsóttum hann í utanríkisráðuneytinu
1949. Við ræddum málið almennt við hann.
Við óskuðum honum til hamingju með hans
nýja embætti, og sagðist hann þá brosandl
vera nú kominn í þá stöðu, að þeir sem þvi-
líkan vanda tækju að sér yrðu að búast
við því „að vera hengdir, ef þeim heppnast
ekki i starfi sinu."

Viðtal
v/ð
Bjarna
Benediktsson,
forsœtis-
ráðherra
Meðan við fjórmenningamir vorum í
Washington, áttum við ítarlegar viðræður
um einstök atriði við undirmenn Achesons
og hygg ég að Bohien, sem þá var á létt-
asta skeiði, verði okkur minnisstæðastur.
Síðan skipaði hann sumar vandasömustu
sendiherrastöður Bandaríkjanna, var bæði
sendiherra þeirra í Moskvu og París. Þegar
hann hætti störfum nú í vetur var hann al-
mennt talinn færasti „diplomat" Bandaríkj-
anna.
Hann kom hingað til fslands í fylgd með
Dean Rusk fyrir nokkrum árum og rifjuðum
við þá upp viðræður okkar 1949.
Árangurinn af för okkar til Bandarikj-
anna varð sá, að við komum fram þeim
skilyrðum, er við töldum nauðsynleg, og
urðum einhuga um að mæla með aðíld Is-
lands.
Alþingi samþykkti . með yfirgnæfandi
meirihluta atkvæða aðildina að Atlantshafs-
bandalaginu og fylgdr meginhluti Sjálfstæð-
ismanna þingflokknum að málum. þó að
efasemdrr hafi að sjálfsögðu verið í hugum
sumra.
Eftir samþykktina 30. marz varð að
ráði, að ég skyldi fara þegar í atað til Was-
hington og fá fyrirvara okkar í allra áheyrn
viðurkennda með þeim hætti, að ég lýstl
þeim efnislega í ræðu minni við undirskrift-
ina, án þess að nokkur athugasemd yrði
gerð við. Nokkurt þóf varð um það, í
hvaða formi það skyldi gert og varð raunin
sú, að ekki veitfti af þeim dögum, sem til
ráðstöfunar voru, til að koma okkar mál-
um fram, en þar var að sjálfsögðu ekki um
neinn efniságreining að ræða. ( þeim við-
ræðum var Hickerson, yfirmaður Evrópu-
deildar bandaríska utanríkisráðuneytisins,
síðar sendiherra í Finnlandi og e. t. v. víðar,
aðalfulltrúi Bandaríkjanna.
Þess má geta að viðræður okkar voru á
þessu stigi eingöngu við fulltrúa Banda-
ríkjastjórnar og hygg ég að það þóf, sem
varð þessa daga í Washington, hafi einmitt
stafað af því, að þeir hafi þá þurft að bera
saman bækur sínar við íulltrúa hinna aðild-
arríkjanna.
Enda lá það í hlutarins eðli, að sumum
hafi þótt mjög dregið úr skuldbindingum
Islands miðað við aðra, með þeim fyrir-
vörum, sem á voru hafðir í ræðu minni og
talið sig setta í vanda með þeim.
Undirskriftin fór svo fram með hátíðleg-
um hætti, þar sem allir utanríkisráðherrarnk
héldu ræðu, en sendiherrar landanna í Was-
hington undirrituðu sáttmálann ásamt ráð-
herrunum.
Vegna óeirðanna, sem hér höfðu orðið og
myndir höfðu birzt af um þetta leyti í
bandarískum blöðum, vakti ræða mín e.t.v.
meiri athygli en ella. Norðmennirnir létu t.d.
uppi sérstaka ánægju með hana. Hér heima
mæftist hún aftur á móti misjafnlega fyrir,
e.t.v. vegna þess að ég taldi óhjákvæmilegt
að minnast á aðfarir andstæðinganna, þegar
umræður fóru fram um málið á Alþingi.
XXX
Meðal þeirra, sem undirskrifuðu samn-
inginn, voru margir ágætismenn. Gustav
Rasmussen og Halvard Lange þekkti ég
áður.
Truman var þá forseti Bandaríkjanna.
Hann var ekki mikill fyrir mann að sjá, en
reyndist, eins og kunnugt er, mjög farsæfl
forseti.
Dean Acheson var honum mikfu sköru-
legri. Hann hafði á stnum tíma verið hand-
genginn Harold Laski, hinum kunna sósíal-
ista við Lóndon School of Economics, og
heyrði Sveinn bróðir minn Laski segja 1931,
að Dean Acheson mundi enda í forsetaem-
bætti Bandarikjanna. Ég minntist á þessi um
mæli Laskis við konu Achesons, en frúin
aftók það með öllu, að hann mundi nokkru
sinni verða forseti Bandaríkjanna. Hún sagði
að til þess væri maður sinn alltof umdeild-
ur, sem og reyndist.
Talið var að Acheson væri of harður í
horn að taka í umgengni, enda var sagt, að
við hann ætti brezka orðtakið, að hann
kynni ekki „to suffer a fool gladly" (væri
óþolinmóður við bjána!)
Acheson hefur sem sagt ætíð verið um-
deildur maður, einnig í heimalandi sínu, en
þegar hann fór frá nokkrum árum síðar,
sagði ég við kunningja mína hér, að Banda-
ríkin hlytu að vera ríkt land, ef þau ættu
marga menn sem jöfnuðust á við hann.
Hafði ég þá fylgzt með honum á allmörgum
fundum í Atlantshafsráðinu og af þeim
kynnum okkar hafði vtrðing mín fyrir hon-
um enn vaxið.
Af öðrum, sem þarna voru, þótti mér
mest koma til þeirra Bevins, utanríkisráð-
herra Bretlands, og Roberts Schumans,
utanríkisráðherra Frakklands, sem varð einn
af höfundum stál- og kolasamvinnu Vestur-
Evrópulanda og síðar Evrópuráðsins.
Ég hitti þá béða alloft síðar, og er ýkju-
laust, að mér hafi virzt Schuman, sem var
mjög hæglátur maður, einna göfugmannleg-
astur þeirra, sem ég hef kynnzt. Spaak, utan
ríkisráðherra Belgíu var tilkomumikill og svo
bráðmælskur, að jafnvel ég skyldi sitthvað
af hans frönsku ræðu.
Þá vakti Stikker, utanríkisráðherra Hol-
lands, einnig athygli mína. Hann varð síðar
sendiherra í Englandi og hér á íslandi, og
enn síðar framkvæmdastjóri NATO. Hann
kom alloft til íslands og reyndist islending-
um ætíð hinn vinsamlegasti.
Eftir á tel ég mig ekki hafa betra verk
unnið en eiga þátt í aðild fslands að Atlants
hafsbandalaginu", sagði Bjarni Benedikts-
son að lokum. „Svo fór raunar, að við
töldum okkur henta að fá erlent varnarlið
til landsins, og var um það samið í her-
verndarsamningnum 1951 Sá samningur
er innan ramma Atlantshafssáttmálans. En
við getum, efns og oft hefur verið tekið
fram, sagt honum upp og haldið aðild okkar
að Atlantshafsbandalaginu, ef við teljum ör-
yggi landsins nógu tryggt með því móti. Ég
tel að það sé ekki nógu tryggt, meðan jafn
ófriðvænlega horfir i heiminum og raun ben
vitni."
M.
Meiri peningar til Biafra
jpessar tvær litlu stúlkur helta Jónína Björk Sveinsdóttir og
Guðrún Gunnarsdóttir, og eru frá Hafnarfirði. Þær hekluðu eitt
og annað nýtilegt og mömmur þeirra bjuggu til popp korn, og
svo héldu dömumar bazar í bilskúr suður frá (þetta var fyrir
réttri viku), og söfnuðu þrettán hundruð og sextíu krónum, sem
þær afhentu Rauða krossi íslanðs.
Geöverndarfélagið
hefur byggt 3 vistmannahús að Reykjalundi
GEÐVERNDARFÉLAG fs-
lands hélt aðalfuind sinn fimmtu
daginn 27. marz s.l. Formaður
Kjartan J. Jóhannsson læknir
rakti í skýrslu sinni störf félags
ins á árinu, sem voru marg-
þætt. __
Hæst bar þar þó fjáröflun og
byggingu þriggja vistmannahúsa
að Reykjalundi — skv. sérstök
tim samningi við SÍBS, og er fram
kvæmdum nú að ljúka. Er von-
ast til að hægt verið að taka
hús þessi að Reykjalundi í notk
un nú í maí, ef verkföl'l hamla
ekki. Formaður gat þess, að unn
izt hefði mjög vel og fé nýtzt
ákaflega vel, þannig að fram-
kvæmd þessi yrði mjög hagstæð
fjárhagslega. Þá tilkynnti formað
ur um húsgagnagjöf í öll 3 hús-
in, og yrði skýrt frá þeirri gjöf
á næstunni.
Frímerkjanefnd er starfandi í
félaginu og keypti 3 sjónvarps
tæki á starfsárinu í húsin á
Reykjalundi.
Mikið samstarf var haft við
Tengla, bæði í sambandi við kynn
ingu á hægri umferð og við geð-
heilbrigðisviku 1968.
Auk nokkurs styrks frá ríki
og bæ, sem þakkaður var, hlaut
Geðverndarfélagið 2 millj kr af
fjárlögum. Þakkaði formaður sér
staklega skflning á málefnum fé
lagsins á erfiðum tímum.
Oddur Ólafsson, yfirlæknir á
Reykjalundi flutti erindi um fróð
legt samstarf öryrkjafélaga. Fram
kvæmdastjóri þaikkaði þeim Oddi
Ólafssyni, Árna Einarssyni og
byggingameistaranum Ingibjarti
Arnórssyni samstarfið við bygg
ingarnar að Reykjalundi, svo og
öllum öðrum er Lagt höfðu hönd
á plóginn. Og gjaldkeri þakkaði
framlög til félagsins. Nokkrar
lunræður urðu í fundarlok og var
síðan setzt að kaffidrykkju.
í stjóm Geðverndarfélagsins
eru nú Kjartam J. Jóhannessom,
héraðslæknir, formaður, Bene-
dikt Tómasson, skólayfirlæknir,
varaformaður, Áslaug Sivertsen,
gjaldkeri, Tómas Helgason; próf
essor ritari, Grímur Magnússon
læknir, Jóhanna Baldvinsdóttir
og Jón H. Bergs. Framkvæmda-
stjóri félagsins er Ásgeir Bjarna
son forstjóri. Skrifstofa er í Veltu
sundi 3, opin 2—3 virka daga.
Blað allra landsmanna
Bezta auglýsingablaöið