Morgunblaðið - 04.02.1971, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLA.ÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. FEBRÚAR 1971
JllttPlltttlflfrftr
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Heraidur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjóifur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100
Auglýsingar Aðalstræti 6, slmi 22-4-80.
Áskriftargjald 196,00 kr. á mánuði innaniands.
I iausasölu 12,00 kr. eintakið.
Undirbúningur að þjóðhátíð 1974
Ef
ERLEND
TÍÐINDll
Friðarhorfur
í Miðausturlöndum
VOPNAHLÉÐ v'ið Súez-sk'urð retniniur út
án þess aið nokkirar verufegar breybimg-
ar haifi orðið i grundvalilar&triöuim á af-
stöðu Araba og ísraieilisimaninia í friöar-
viðræð'um þeion, er ful'ltrúar þeirra
ha/fa átit í New Yorik fyrir miiHigöngu
Gumnars Jarríog, sátitaisemjara Sannieiin-
uiðu þjóðamna. Þrátt fyrir það teliúr
Jarriinig ástæðu tiíL „háflegrar bjart-
sýni“ uim að þoka megi deiiliuimá-liuinium
í samlkomiuliaigsátit, enda hefiur hainin orð-
ið að laggja á það meigimáherzliu að
komia því tliil lieijðar, að vopnahléð verði
íramllienigt. Til þesis þarf hann að saran-
færa Egypta um, að miðað haifi áfram
í þá átt að fá ísraielismiemn til þess að
hörfa á brotit firá svæðum þeim, er þeir
hertóku í stríðimiu 1967, en það setja
Egyptair sem slk-ilyrði fyrir framteng-
ingu vopahléslims.
Það maffkverðasita sem hefiur gerzt í
Jarrinig-Viðræðum-um er, að deilliuaðilar
hafa gert gffeim fyriir þeirrd aifstöðu,
sem þeir fiaka áður en farið er að ræða
mámar í eimistötkuim atriðum um þau
mál, seim miestiu varða. Þes-si afsitaða
hefiu-r komiið f-ram í skýrslium, sem hafa
veffið laigðar fyffir Jarring, og er efm-i
þeirra kum-mtgt í aðaliatbriðum. Þóbt fátt
nýbt korni fram í þeirn er mikilvægt,
að deiiliuaðila-r gera mátefmaíliega greim
fyrir afstöðu simni o-g án þess að vera
ósveiigjamltegir. Á þessum grumdv-eW má
haida því firam, að mægitegt svigrúm
sé tiiil þess að halda vdðræðumium áfram,
hvað svo sem segja má um huigsamiteg-
am árangur þeirma.
Fniðarviðræðumiar grum-dvaMast að
milklu lieytí á álykit'um Öryggisiráðsims
frá nóvember 1967, þar sem kveðið er
á um, að iandvimmdmigar mieð sityrjöld séu
áteyíffliagáff, að Isiraelsmienm hörfa á brobt
með herOið. sirttt frá „bertefcnum svæð-
um“ og að öl ri'ki í Miðau-stuirlönduim
eigi rébt á að lifa í fffiði „imman ör-
uig-gra og viðurkenndra la-ndamæra."
Aðálágreinimigsefniin eru landamæri
Israiels og Arabaríkjamna, framtíð
Palestímu-Araba, try-ggim-g lamdamæra
og friðsamlteg fraimitíðarsamskii pti Isra-
eis og Araibaríkj-amna.
Afstaða Israelsmiainma er sú, á'ðu-r em
aðalágreimiimgsmiálin verða rædd í eim-
sbökum aitriðuim, að tryggja verði að
Arabair skuil-dbindi s'i-g tffl að hailda al-
geram frið, mieðal ammiairs mieð því að a-f-
sala sér öMium pöMitísfcum iamdafcröfum
og kröfum um að patestínskum filóbta-
mönmium verði leyfit að smúa afibur, að
en-dir verði bumdimm á efnahagslegar
refsiaðgerðir Araba, að öBum aðgerðum
skæruiMða verði hætt og að kornið verði
á eðl'iilegu sitjómmáias'amibandi.
Israeismenin villja reym-a a-ð tryggja
þessi aitriði áður em þeir láta uppi þær
kröfiu-r, s-em þeiir gera um framtíðar-
lanjdamæri. Það eima sem þeiir hafa
vMj-að iáta í ljós í viðræðumuim um
land-amærdm er, að þeir miumd hörfa f-rá
sumum en eteki öMium hertefcmum svæð-
uim. Þe-ir haía emmtfremiur viðurkemmt að
leysa verði vandamál patesbínisfcra
flóttamamma tM þess a-ð tryggja frið-
samtega iausm. Þeir teggja anmam sikiln-
ing en Egyptar I ákvæði ályktumar Ör-
yggisráðsiims um brottfliu-tnim-g frá her-
tekniuim svæðum og segja, að það feli
eklki í sér, að þeir sfciuffl hörfa til þeirra
landamæira, sem voru í giidi fy-ritr stríð-
ið 1967, heiduir a-ð „tryggum og örugg-
um liamdamærum."
Lan-dakröflur Israeismanma eru kumm-
ar, þótt þeir hafi eteki gert opimfoertega
greim fyriir þeim, meðal ammars af ótta
við innaniliamdsdeffliur. Raunverutega er
Viiðurkenin-t, að lágmanksikröfiur Is-raelts-
mianma séu þær, að þeir fái að halda
alMiri Jerúsaiiiem, Golain-hæðum á iamda-
mæruim Sýtriamds, vesburbafcfca Jórdan-
áriinmar, Gaza-svæðimiu og viffkisbæmium
Sharm es-Sheiikh við m-ymmi Akaba-
fl'óa.
Grumdvaiilaraiflsbaða Egypta er sú, að
ísrae'lismieinm skuldbimdii sig tM að fliytja
á brott aflit herMð sitt frá ölfllum her-
teknium svæðum tíl þei-rra lamdamæra,
sem voru i gildi fyrir stríðið 1967. Þeir
telj-a engain vafa leiiika á því, aö álykt-
un Örygigffisráðsiims kveði á u-m aligeran
brottfltutn-iinig, þar sem þar sé eimm-ig
kveðið á um, að landvimmiimigar með
stríði séu ðteyfliiteígar. Egyptar krefjast
þess, að öllliutm hertefcmum svæðum
verði sfcflliað, em gætu fail'l-izt á dvöfl al-
þjöðiags gæzl-u-lliðs um takmiarkaðam
tíma í Sharrn es-Sheiik, t'il að tryg-gja
siglin-gar Israeismamma um Aka-ba-filóa.
Afstaða Jórdamáumamna er í aðaflaitrið-
um sú sama og Egypta, en þeir eru
reiðuibú-niir að fiaflllast á, að Israeltememm
haldi yfirráöum símium yfir báðum hfliuit-
um Jerúsalem, gegn þvi að yfirráða-
réttur Jórdamiíiuimamma og 1-sraeflismiamma
yflir heligistöðum Múhamieðstrúa-rmamma
verði h-inm sami að umdansteildu svæði
Við Grátmúrimm, þar sem noktour
múhameðsk bænahús sitamda. Á þetta
neiita ísraeflismiemm að falilaist, þ-a-r sem
Jórdamíiumenm hafi ekkli teyft óhimdrað-
an aðgaing að gamfla borgarhiutamum á
árunium fyrir sitríði'ð 1967.
Egyptar og Jórdamiíumenm eru fúsir
að faM-asit á að svæði við landam-ærin
verði friölýst og að semit verði á vett-
vainig gæzíllufliið á vegum Öryggisráðsins-,
meðal anma-rs skipað hermönmium fjór-
veidanma. Israelismenm geta á hvorugt
þetta falMlizt, mieðail ammars vegna þess
að þe-ir ibelja siiig aðeims g-eta treyst
Bamdaríikjamömmum. Egypter og Jórd-
aníumemm vilja, að paltestímislkum flótta-
m-önmium verði leyfit að veija um, hvort
þeir vilja helduir setjast að í ís-rael eða
fá greiddar skaðabæbur. Israeismenm
telja, að fllóttaimenmi-mir verði að setj-
ast að í Araiba'l-öndumiim og fá eimhverja
alþjóðliaga aðstoö eða skaðabætur.
Loks vMja Arabar, að friðarsammimig-
ur verði umdimriitaður af deiliuaðfflum og
fjórvefldumiu-m, em þanmig mumdu þeir
Skuidbimda siig tíl að bimda enda á styrj-
aidarástand, viðunkenma fiulllvefldi Isra-
elis og forðast valdfo-eiitfagu, em yrðu ekki
skuldbumdnár tiill að teika upp sitjórm-
málasamband Viö Isffael. ísmelsmenm
vill'ja tvihliða friðarsáttmála er flei'ði tii
„eðlfflegra samslkipta."
Þannig sfldliur enn miilkið á mfflll d-eilu-
aðila, og um teið Vköisit hafa dregið úr
l'íkuim á því að stórveldíim getl komið
til leiðar friiðsamflegri iausm vegm-a aiuik-
fas ágreiinlimgs þeirra i flestum öðrum
ailþjöðamiáium. Rússar liafa itrekað
stuðnfag sinn vi-ð kröflu Araba um al-
gerain brotbfiliuttmltag Israeflsimamma, og
Israieflismienm Virð-asit hafia femigið Bamda-
ríkjamiemm til þess að le-gigja á hffllluma,
að mfansita kostí að Sinmi, hi-na svo-
kölil-uðu Rogers-áæblium, sem leiddi tM
þeirra viðræðna, er n-ú iia-fa steðið yfir.
Samilívæmt þeim tiMögum skyldi komið
á sömiu Iiamidamæruim Israiel's og Egypta-
flamids og fyrir stríðið 1967 og gera „smá
vægis teiðréttinigar“ á lamdamærum
Isra-eflis og Jórdanfíu, en semja nárnar
uim Jerúsallem, Gaza-svæðið og Sigflimg-
ar um Akabaílóa. Þótt saimkomiufllags-
horfur Virðist þvi liítt hafa baitnað, er
það taMð góðs viti að dregiö hefur tifl
muna úr áhrifum pafliesrtínslkra skæru-
Iliöa, þar sem þed-r hafa orðið að iúte í
iægra hafldli fyrir jórdamsflía hermum.
Möguflieiikar eru þvi emm tíl þess, að frið-
a-ruml'eitumum verði haldið áfiram.
G. H.
jóðhátíðarnefnd 1974 hef-
ur gert það að aðaltil-
lögu sinni, að íslenzka þjóð-
in minnist 1100 ára afmælis
íslandsbyggðar með því að
reisa myndarlega þjóðbók-
hlöðu og hefur sérstök nefnd
unnið að því máli undan-
farið ásamt sérfræðingum.
Er þess að vænta, að fram-
kvæmd þessarar hugmyndar
verði komin á verulegan rek-
spöl á 1100 ára afmælinu. Þá
hefur einnig verið unnið að
gerð líkans af sögualdarbæ,
og er smíði líkansins nú lok-
ið. Er hugmyndin, að bær
þessi verði byggður í tilefni
af 1100 ára afmælinu og má
vænta þess, að unnt verði að
fullgera hann fyrir þjóðhá-
tíðarárið. Sögualdarbærinn
sýnir, að húsakynni forfeðra
okkar voru mun reisulegri
en margur hefur gert sér í
hugarlund, en fátt væri for-
vitnilegra en að geta gengið
inn á heimili með andrúmi
og umgjörð þeirra kynslóða,
sem fyrstar byggðu sér bú-
stað á íslandi, svo að óyggj-
andi sé.
Ýmis önnur mál hafa ver-
ið á döfinni hjá Þjóðhátíðar-
nefnd, eins og kunnugt er.
T.a.m. hefur Alþingi falið
nefndinni að gefa út alþýð-
lega íslandssögu í tilefni af
hátíðarhöldunum. Þótt þar
hafi verið við ramman reip
að draga, svo erfitt verkefni
sem ritun alþýðlegrar Is-
landssögu er, mun málið nú
komið á þann rekspöl, að
vonir standa til, að af út-
gáfu þessari geti orðið. Slík
íslandssaga yrði ekki vís-
indaleg í þeim skilningi, að
í öllum atriðum væri treyst
á niðurstöður undirstöðu-
rannsókna, því að slíkar nið-
urstöður eru sízt af öllu fyr-
ir hendi, þegar rætt er um
íslandssöguna í heild. Hitt
er annað mál, að margvísleg-
ar og merkar rannsóknir
hafa verið gerðar á sögu ís-
lands á ýmsum öldum og
með samstilltu átaki ætti að
vera unnt að gefa út í tilefni
1100 ára afmælisins, alþýð-
Iega lesbók um íslenzka sögu,
enda er þörfin brýn og ekki
vansalaust að slíkt rit skuli
ekki vera til. Enginn skyldi
þó ætla, að endanleg íslands-
saga verði skrifuð á okkar
dögum, svo langt í land sem
vísindalegar rannsóknir eiga
að ýmsu leyti, enda mun sag-
an seint taka á sig fullnaðar-
mynd eins og dæmin sanna.
Hér er ekki vettvangur til
að ræða einstök atriði í störf-
um Þjóðhátíðamefndar 1974.
íslendingar hafa áhuga á
því að minnast 1100 ára af-
rnælis íslandsbyggðar á veg-
legan hátt og með þeim
hætti, að öll íslenzka þjóðin
geti tekið þátt í þeim hátíð-
arhöldum. En undirbúning-
urinn krefst gífurlegs starfs
og þótt sitt sýnist hverjum,
er vonandi, að þjóðin geti
sameinazt um þau verkefni,
sem bíða. íslendimgar hafa á
undanfömum árum átt við
að glíma mörg mál, sem
fremur hafa sundrað þjóð-
inni en sameinað hana. Af
því, sem fram hefur komið
af niðurstöðum Þjóðhátíðar-
nefndar, má sjá, að hún leit-
ar eftir þeim viðfangsefnum,
se.a eflt geta samhug þjóð-
arinnar.
Nú hefur Þjóðhátíðamefnd
1974 auglýst þrenns konar
samkeppni vegna hátíðar-
haldanna. I fyrsta lagi er þar
um að ræða samkeppni um
hátíðarljóð eða ljóðaflokk
til söngs og flutnings og eru
verðlaunin, sem veitt verða
fyrir bezta Ijóðið að mati
dómnefndar, 150.000,00 kr. I
öðm lagi efnir Þjóðhátíðar-
nefnd til samkeppni um tón-
verk til flutnings við hátíð-
arhöldin og skal tónverkið
vera hljómsveitarverk. Verð-
laun fyrir bezta tónverkið
nema 200.000,00 kr. Og í
þriðja lagi efnir Þjóðhátíð-
amefnd til samkeppni um
þjóðhátíðarmerki. Er þar
annars vegar um að ræða
rnerki fyrir þjóðhátíðina
1974 til almennra nota og
hins ve-gar þrjár myndskreyt-
ingar til nota á veggskildi,
sem framleiddir verða sem
minjagripir og ef til vill til
fleiri nota. í þessu sambandi
er rétt að vekja athygli á, að
í dómnefndinni, sem fjallar
um þjóðhátíðarm-erkið, er
fulltrúi frá Seðlabanka Is-
lands og bendir það væntan-
lega til þess, að sérstök
myntslátfca sé fyrirhuguð í
sambandi við þjóðhátíðar-
höldin og þá einnig útgáfa
minnispeninga. Fer því vel
á því, að Seðlabankinn fylg-
ist með þessari samkeppni frá
upphafi.
Hér er um mjög myndar-
lega samkeppni að ræða á
vegum Þjóðhátíðamefndar,
eins og bezt sést á því, að
heildarverðlaun nema sam-
tals nær hálfri milljón kr.
og er þess að vænta, að mik-
il þátttaka verði í þessari
samkeppni og að listamenn
okkar leggi með þeim hætti,
og öðrum, hönd á plóginn,
til þe-ss að hátíðarhöldin 1974
verði sem veglegust. Að öðm
leyti má gera ráð fyrir því,
að 1100 ára afmælis ís-
landsbyggðar verði minnzt
á ýmsan veg. Væntanlega
verður um að ræða mynd-
arlega frímerkjaútgáfu vegna
afmælisins, en frímerkjaút-
gáfa e-r vel til þess fallin að
kynn-a land o-kkar og hátíðar-
höldin af þessu sérstaka til-
efni á erlendum vettvangi,
því að frímerkin fara víða
um heim. Þjóðhátíðin á fyrst
og fremst að beina hugum
landsmanna að sögu okkar og
erfðum, jafnframt því sem
nota ber afmælið til góðrar
og hagnýtrar landkynningar.
Það er ljóst, að störf Þjóð-
hátíðamefndar 1974 eru nú
að komast á verulegan rek-
spöl. Mikilvægar ákvarðanir
hafa þegar verið teknar, og
aðrar verða væntanlega tekn-
ar á næstunni. Miklu skiptir,
að sú reisn, sem hæfir þessu
tilefni, hvíli yfir hátíðarhöld-
unum og þjóðhátíðarárinu
öllu og þarf enginn að efast
um, að þjóðin mun öll standa
einhugia um, að svo megi
verða.