Morgunblaðið - 01.11.1973, Qupperneq 17

Morgunblaðið - 01.11.1973, Qupperneq 17
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1973 17 Skáld frá Fœreyjum Rœtt við Jens Pauli Heinesen JENS Pauli Heinesen er skáld f Færeyjum. Þau eru ekki mörg skáldin þar, ekki frekar en á íslandi. Flest eru líka eitthvað annað, — rennismiður, bóndi, sjómaður, skrifstofumaður. En Jens Pauli er „bara“ skáld. Það hefur verið talið nógu erfitt að vera „bara skáld“ á Islandi. En einhvern veginn þrffast þau við erfiðar aðstæður, og jafnvel dafna. Lftiðsvigrúm veitir visst aðhald, sem sumum er nauð- synlegt. Það þarf að kreppa að andanum. En þá verða skáldin að grípa til sinna ráða. „Eg var kennari þar til fyrir þremur árum,“ segir Jens Pauli, „en þá hætti ég því alveg. Sfðan hef ég bara verið ritöfundur. En konan mfn vinnur. Maður getur ekki lifað af því að skrifa f Færeyjum.“ Morgunblaðsmaður hitti Jens Pauli stuttlega að máli fyrir skömmu, er hann var staddur hér á landi til að fylgja úr hlaði fyrstu bók sinni, sem birtist á erlendu máli. Það er Almenna bókafélagið sem gefur út smá- sagnasafnið „Gestur" eftir Jens Pauli, og hún er, þótt undarlegt megi virðast, önnur bókin, sem þýdd hefur verið úr færeysku yfir á íslenzku. William Heine- sen skrifar á dönsku eins og kunnugt er, en þeir Jens Pauli munu vera einu mennirnir í Færeyjum sem kallast geta því ábúðarmikla nafni „atvinnurit- höfundar.“ Og Ijóst er að Jens Pauli Heinesen er smátt og smátt að festa sig í sessi sem slíkur. Það hefur þó engan. veginn gerzt i einu vetfangi. Hann er búinn að vera skrifandi frá því hann var smápatti, að eigin sögn, og hefur gegnum tíðina sent frá sér 10 bækur og eitt leikrit, og enn er hann ungur að árum. Þótt ,,Gestur“ sé fyrsta bókin, sem þýdd er á erlent mál eftir hann, hafa smásögur hans birzt ein og ein á dönsku, sænsku og ensku. Og leikritið hans „Uppi í eini eikilund" var flutt hér á landi ekki alls fyrir löngu af færeyskum leikurum. Hvernig er það þá að vera ,,bara“ skáld núna? „Mjög gott“, segir Jens Pauli, „og bezta starf sem ég get hugsað mér. Raunar það eina.“ Hitt er þó annað mál, hvernig það passar inn i umhverfið að vera rithöfundur. „Færeyingar sýna bókmenntum ekki sama áhuga og íslendingar. Þar er mikill munur á. Af hverju? Ég veit það varla. Þeir hafa ekki ykkar gömlu, sterku bók- menntahefð. En áhugi þeirra vex hins vegar með hverju ári. Ég hef fulla ástæðu til að vera bjartsýnn, og er alveg staðráð- inn í að einbeita mér áfram að ritstörfum." Hann segir, að það vanti einna helzt virka bókmennta- umræðu f Færeyjum, daglega þátttöku og innlifun almenn- ings í það, sem á döfinni er í færeyskum sem erlendum bók- menntum. „Það er til dæmis allt of lítið um bókmenntaleg efni og umræður í blöðum og útvarpi. Fyrir mér er það alveg nýtt, að maður komi og biðji um viðtal við mig. Eða ljósmyndari til að taka mynd. En einnig þetta er að koma. Ég er bjart- sýnn.“ Jens Pauli segir að raunar hafi færeyskir rithöfundar með sér félag, og í því eru um 50 manns. En þarna eru taldir með þýðendur og kennslubókahöf- undar og fleiri, sem ekki starfa beinlínis að listrænni sköpun. Jens Pauli gefur út sinar bækur sjálfur. Hann fær að vísu einhvern styrk frá stjórn- völdum, en það nægir ekki. „Ég borga tapið sjálfur. Þetta ber sig ekki strax, en hins vegar gerir það það smám saman, — t.d. eftir 10 ár.“ Nú síðast sendi hann frá sér stóra skáldsögu, „Fræni eitur draumurinn". Hún kom út í vor á hans eigin kostnað, prentuð á íslandi. Hann er ekkert að hafa mikið fyrir því, að stilla sér upp sem einhverjum ákveðnum ista, hefur ekki á hraðbergi neina þaulhugsaða skilgreiningu á stöðu sjálfs sín í hinum og þess- um ismum og hefðum innan bókmenntanna. Hann skrifar eins og honum er eðlilegt. „Ég rita auðvitað með færeyska hefð og færeyskt umhverfi í bakgrunni, en ég lyfti því í al- þjóðlegt, eða öllu heldur f almannlegt samhengi. Færeysk bókmenntahefð er ekki auðgreind sem slík. Innan bændaskáldskapar- ins rúmast nokkurn veginn allra handa rithöfundar, — módernistar, realistar o.s.frv. Hins vegar er ekki það mikið skrifað af óbundnu máli, að það sé tímabært að tala urh isma. Sjálfur skrifa ég um nútímann, en ég er samt ekki módernisti í eiginlegum skilningi. Ég geri ekki tilraunir með stíl og form. Mér finnst ég hafa svo mikið að skrifa um, að ég hef einfaldlega ekki tíma til slíkrar tilrauna- starfsemi. Það er alger lúxus í Færeyjum." Og efniviðinn sækir hann í sitt nánasta umhverfi. „Margar af þeim sögum, sem ég skrifa, Jens Pauli Heinesen, og eigin- kona hans, Maud. (Ljósm. Mbl.: Sv. Þorm.) eru um mig sjálfan. Aðrar eru um allt milli himins og jarðar í færeysku mannlífi, — um það sem ég þekki bezt. Ég skrifa þó ekki mjög mikið um sjómanna- lif. Eg hef aldrei verið sjó- maður. Auðvitað þekkja allir Færeyingar sjómennsku, og bræður mínir og mestöll móðurætt hafa stundað hana. En égþekki hana ekki af eigin reynslu og því skrifa ég ekki mikið um hana. Hins vegar veit ég allt um hvernig það er að vera bóndi. Faðir minn var bóndi. En það eru svo til allar hliðar á lifinu í Færeyjum, sem verða mér að efniviði." Hann kveðst ekki rita bein- línis um Færeyjar utan frá eins og Halldór Laxness gerir titt um ísland. „Laxness er meiri satíristi en ég get orðið. Þó er ekki að efa, að Færeyingar hefðu gott af slíkri meðferð." En nú er Jens Pauli Heinesen með hugann við bókina, sem út er komin á íslenzku, og hann sagðist gleðjast mjög yfir þessu tækifæri. Bókin „Gestur" er úr- val smásagna, bæði eldri og yngri. Hann valdi þær sjálfur úr þremur bókum. Jens Pauli og Maud kona hans segjast bæði vera mest hissa yfir því hversu ólík viðbrögðin við hinum ýmsu sögum eru hjá Færeyingum og Islendingum. „Islendingar virðast veita allt öðrum sögum og allt öðrum atriðum innan hverrar sögu at- hygli en Færeyingar. Þeir virð- ast velta öðrum hlutum fyrir sér. Þetta þótti mér mjög furðu- legt. Ef tslendingur hefði valið sögurnar í bókina hefði það lfk- ast til orðið allt önnur og ger- ólfk bók.“ Og hann ætlar að sjálfsögðu að fylgjast spenntur með við- tökum þeim sem „Gestur" fær hér á landi. „En ég ætla heim á morgun,“ segir Jens Pauli Heinesen og brosir, „— á undan skandalnum.“ — a. þ. BRUGÐIÐ Á LEIK Jón Dan: ATBURÐIRNIR A STAPA. Að mestu skráð eftir frásögn Sigurðar Karelssonar. Skáldsaga. Almenna bókafélagið, september 1973. JÖN DAN kvaddi sér hljóðs árið 1956 með smásagnasafninu Þytur um nótt. Bókin skipaði honum á bekk með listrænustu smásagna- höfundum okkar og enn held ég að óhætt sé að fullyrða að Þytur um nótt sé besta bók hans. Skáld- sögurnar Sjávarföll (1958) og Tvær bandingjasögur (1960) létu ekki nema að litlu leyti þær vonir rætast, sem menn bundu við Jón Dan. En vandvirkni hans var aug- ljós og ekki drógu menn í efa sérkenni hans í íslenskum sagna- skáldskap. Ljóðabókina Berfætt orð sendi Jón Dan frá sér 1967, auk þess fékkst hann við leikritagerð með nokkrum árangri, en sagna- gerðina virtist hann hafa lagt á hilluna. Það er þvf lesendum Jóns Dan fagnaðarefni að fá í hendur nýja skáldsögu eftir hann. Atburðirnir á Stapa heitir sagan og kom út í byrjun hausts. Atburðirnir á Stapa sver sig í ætt við hrekkjasögur, hinar svo- nefndu píkareskur. Slíkar sögur Jón Dan taka ekki mið af veruleikanum nema að vissu marki. Það, sem mestu máli skiptir, er að koma lesandanum á óvart með skemmti- legri uppáfinningasemi, jafnvel skrípalátum. En til þess að halda athygli lesandans vakandi þarf hið ótrúlega að verða trúlegt innan marka sögunnar. Bestu sög- ur af þessu tagi, eins og til að mynda Lazarus frá Tormes, Birtingur og Don Quijote, hafa oft merkilegan boðskap að flytja, siðareglur eða heilræði þrátt fyrir allt skopið. Menn munu sjálfsagt hafa gaman af að ráðatáknmál Atburð- anna á Stapa. Að mínu viti f jallar Jón Dan í sögunni um hið kynlega sambland þjóðtrúar og veruleika, Islendingseðlið, eins og okkur er títt að skilgreina það. Stapajón er það afl sögunnar, sem allt snýst um. Hann er fjölkunnugur, sveipar um sig dularhjúpi, en er fyrst og fremst maður klókinda. Hann er hinn slóttugi einstakl ingur, sem hefur sitt fram með góðu eða illu. Trúverðugur er hann að sjálfsögðu ekki, enda höfundurinn ekki að skrifa raunsanna þjóðlífslýsingu, heldur er það tilgangur hans að leiða lesandann inn í furðuheima ímyndunarinnar. Stapajón á mikla kostakú, Dumbu, sem auðvitað er af sækúakyni. Dag nokkurn er Dumba horfin. Stapajón leggur af stað að leita hennar. Hann lendir í ævintýrum ásamt Jónistrák, syni sínum. Dumbu finnur hann ekki, en í staðinn stúlkuna Kýrunni, sem hann heldur fram, að sé Dumba í álögum. Tilraunir Jóns til að losa stúlkuna úr álögunum er með því kostulegasta í sögunni. Þáttur heimilisfólksins á Stapa, Sigurlaugar húsfreyju, Alfinnu gömlu, vinnumannsins Sigurðar Karelssonar og Jónsstráks, er á margan hátt eftirminnilegur, en sjálfur er Stapajón jafnan mið- punktur sögunnar. Málleysi stúlkunnar á sér eðlilegar orsakir. Við brottför hennar fellur allt í ljúfa löð á Stapa, þeir feðgar fara i mógrafir og Stapajón leikur á als oddi. Margir skemmtilegir kaflar eru í þessari sögu. Til dæmis þeir, sem greina frá hinu óstjórnlega gosdrykkjaþambi Jónsstráks, fundi þeirra Stapajóns og Sigga sögu í öldurhúsi iKyljuvík, hvarfi protúgölsku prinsessunnar, innreið sömu prinsessu, og þannig mætti lengi telja. Atburðirnir á Stapa er fljótlesin bók, þótt hún sé í lengra lagi. Lesandann fýsir að fá botn íþessa kátlegu furðusögu. En því er ekki að neita, að umbúðirnar eru oft í meira lagi hjá höfundinum, söguna hefði mátt stytta töluvert án þess að komið hefði að sök. Sjálfur klæðist höfundurinn gervi sögumanns og fær þar að auki Sigurð nokkurn Karelsson til þess að vitna um kynni sín af Jóni. Þetta gefur höfundinum aukið svigrúm, en er að mínum dómi vafasamur ávinningur. Eins og fram hefur komið í þessari umsögn, las ég Atburðina á Stapa mér til skemmtunar. Jón Dan er kunnáttusamur höfundur, og það kemur vel fram í bestu köflum þessarar skáldsögu. En Atburðirnir á Stapa boða ekki nein tíðindi í skáldsagnagerð Jóns Dan. Hér er um millibók að ræða, glettinn leik þjálfaðs rithöfundar, sem hiýtur að hafa upp á meira að bjóða vilji hann af alvöru leggja eitthvað verulegt af mörkum til skáldsagnagerðar samtímans.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.