Morgunblaðið - 06.09.1974, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sími 10 100.
Aðalstræti 6. sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 35,00 kr eintakið
Þaö orkar ekki tvímælis,
að viðhald og nýfram-
kvæmdir þjóðvegakerfis
landsins eru eitt helzta og
brýnasta hagsmunamál
þjóðarinnar allrar. Sam-
göngur milli staða og lands-
hluta eru ein meginfor-
senda þess, að hægt sé að
halda uppi nútíma þjóð-
félagi.
Allir þeir, sem óku svo-
nefndan hringveg um land-
ið í sumar, eru og sammála
um það, aö viðhaldi þjóð-
vegakerfisins sé mjög
ábótavant, og þeir sem til
þekkja vita, að orsökin er
fyrst og fremst fjárskort-
ur.
Þegar fráfarandi ríkis-
stjórn flutti á sl. vori frum-
varp til fjáröflunar til
vegasjóðs, þ.e. hækkun
bensínskatts, var upplýst,
að fjárvöntun sjóðsins
væri 1900 milljónir króna.
Þá var ennfremur upplýst
að áætlaðar vegafram-
kvæmdir ársins 1974 hefðu
verið skornar niður sem
næmi 1100 milljónum og
ráðgerður niðurskurður á
vegaáætlun 1975 væri 1300
milljónir.
Fjárskortur vegasjóðs
hefur að sjálfsögðu vaxið í
hlutfalli við vinstri stjórn-
ar verðbólguna, enda
lyndra og vinstrimanna,
sem stýrðu þessum mála-
flokki í tíð hennar.
Á yfirstandandi sumar-
þingi var frumvarp fráfar-
andi stjórnar um fjáröflun
til vegagerðar, þ.e. hækk-
un bensínskatts, endur-
flutt, lítið breytt. Það gerði
í upphafi ráð fyrir 7 krónu
hækkun bensínskatts á
hvern lítra.
Það er ekkert leyndar-
mál, að frumvarp þetta
fékk misjafnar undirtektir
í þingliði sjálfstæðis-
manna. í meðförum þings-
ins var því og breytt á þá
lund, að ráðgerð bensín-
hækkun var lækkuð um
eina krónu á lítra, hlut-
fallsleg lækkun gerð á ráð-
gerðri hækkun þunga-
skatts og fellt út úr frum-
laga til varanlegra gatna-
gerðar í þéttbýli, sem að
sjálfsögðu hefði verulega
skert tekjur vegasjóðs og
framkvæmdagetu á sviði
vegaviðhalds. Meirihluti
þings taldi, að vegasjóöur
þyldi ekki þessa tekju-
skerðingu, en leysa þyrfti
fjárþörf sveitarfélaga til
varanlegrar gatnagerðar
með öðrum hætti. Breyt-
ingartillagan var því felld
að viðhöfðu nafnakalli.
Sé vinstristjórnararfur,
sem kemur fram í þessu
frumvarpi, hefur svo aðra
hlið en þá, er snýr að vega-
sjóði. Sú hlið málsins er
greiðslugeta almennings,
rekstrarkostnaður bif-
reiða, sem eru mest notaða
samgöngutæki þjóðarinn-
ar.
TVÆR HLIÐAR
VIÐKVÆMS MÁLS
liggja fyrir tölulegar stað-
reyndir um það, að fram-
kvæmdakostnaður í vega-
gerð hefur hækkað um
hvorki meira né minna en
100% frá því í byrjun árs
1972, er núverandi vega-
áætlun tók gildi. Hlutur
vegasjóðs er skýrasta dæm-
ið um viðskilnað vinstri
stjórnarinnar og Iítt til
sóma fyrir þá þrjá ráð-
herra Samtaka frjáls-
varpinu heimild til ráð-
herra til hækkunar bensín-
skatts í hlutfalli við
hugsanlega hækkun
byggingarvísitölu. Varð
samkomulag milli stjórnar-
flokkanna um þessar breyt-
ingar.
Þá flutti stjórnarand-
staðan breytingartillögu
þess efnis, að hluti bensín-
hækkunar, tvær krónur af
lítra, kæmi í hlut sveitarfé-
Bifreiðaeign getur ekki
talist munaður í strjálbýlu
landi, sem býður fáa aðra
kosti í samgöngum eða
ferðum milli heimila og
vinnustaða. Og það eru
vissulega takmörk fyrir
því, hve langt er hægt að
ganga í skattlagniitgu af
þessu tagi, þó enginn dragi
í efa tekjuþörf vegasjóðs
og allra sízt bifreiðaeigend-
ur.
Með þessu frumvarpi
virðist skattlagning um-
ferðarinnar komin í há-
mark, svo lengra verði
naumast gengið með góðu
móti. Aðrar leiðir í tekju-
öflun þurfa til að koma, ef
verðbólgan kallar enn á
aukið fjármagn til nauð-
synlegs vegaviðhalds í
landinu.
Enn er á það að líta, að
núverandi fjárhagur hins
opinbera og horfur í efna-
hagsmálum eru með þeim
hætti, að þjóðin verður að
sætta sig við minni fram-
kvæmdahraða, í vegamál-
um sem á öðrum sviðum,
a.m.k. fyrst um sinn, með-
an rétt er úr kútnum. Við-
skilnaður vinstri stjórnar-
innar býður nú þann einan
kost, að fara gætilega með
almannafé, að fara hægar í
ríkisframkvæmdum, a.m.k.
meðan næg eftirspurn er
eftir vinnuafli hjá atvinnu-
vegunum.
Það er svo von og trú alls
almennings, að efnahags-
stefna núverandi ríkis-
stjórnar, fái hún eðlilegan
starfsfrið, sé með þeim
hætti, að efnahagsmál
þjóðarinnar færist smátt
og smátt í eðlilegt og heil-
brigt horf; og að þá skapist
möguleikar til að halda
þann veg á málum, að jafn
þýðingarmiklum þætti í
þjóðlífinu og þjóðvegakerf-
ið er, verði sinnt sem þörf
er á og betur en verið hef-
ur á síðustu þremur vinstri
stjórnar árum.
Franco
Nýleg mynd af Franco tekin í flugvellinum f Madrid. Er hann á
leið til La Coruna á norðvestur Spáni sér tii hvfldar og hressingar.
- og arftaki hans
FRANCO heldur áfram að vera
ráðgáta. Hann, sem er einn af
valdamestu einræðisherrum
sögunnar með einn lengsta
samfeiidan valdaferil að baki
mun áreiðanlega deyja á sóttar
sæng. Þó er hann undarlega
snauður af útlitstöfrum og
hæfileikum tii að öðlast
lýðhylli.
Hann er liklega einn af
lélegustu ræðumönnum heims-
ins, og þá sjaldan hann kemur
fram opinberlega, eru ræður
hans venjulega hrærigrautur af
torráðnum glæsiyrðum, sem
hann flytur með hvellri rödd.
Hann hefur ekkert til að bera
af framkomu Mussolinis né
heldur hinum sefjandi ræðu-
stfl, sem gerði jafnvel Hitler
kleift að dáleiða milljónir Þjóð-
verja með hinum tryllingslegu
ræðum sínum. Það er erfitt að
skilja, hvernig svo kuldalegur
og óaðlaðandi persónuleikihef-
ur getað haldið örlögum Spánar
í hendi sér svo lengi.
Sem ungur maður var hann
vissulega hraustur og hug-
rakkur liðsforingi.
Ekki þarf að efast um
meðfætt hugrekki hans eða
hörku og næstum meinlætalega
hæfni hans til að þola sársauka
og lifa af sjúkdóma. En slíkt er
ekkert einsdæmi um liðs-
foringja í starfi. Þótt starfs-
ferill hans áður í hemum væri
með ágætum, gaf hann ekki til
kynna, að þar væri annar
Napóleon á ferð. Og reyndar
hefur hann hlotið harða gagn-
rýni fyrir herstjórn sina i
borgarastyrjöidinni, sérstak-
lega fyrir það að beina herjum
sínum til Toledo, þegar Madrid
virtist eiga hertöku yfir höfði
sér árið 1936.
Hann er upprunninn úr hinni
litlausu borgarastétt, en er ekki
konungborinn og eykur það
ekki á ljóma hans. Einkalífið
virðist, bæði í kynferðis- og
fjárhagslegu tilliti, vera óað-
finnanlegt. Ef til vill hefði
hann virzt mannlegri, hefði
hann staðið í einhverjum leyni-
legum ástarsamböndum. Hann
er lágvaxinn, fremur óásjáleg-
ur, og er sagður vera mjög góð-
ur afi og langafi, en slíkt á
raunar við meginþorra allra
gamalla Spánverja.
Hið undarlega er, að ef
algjörlega frjálsar og leyni-
legar kosningar færu fram á
Spáni nú, myndi hinn gamli,
miskunnarlausi einræðisherra,
sennilega hljóta dágóðan meiri-
hluta atkvæða almennings. En
þótt hin mikla tryggð
almennings við Franco sé
rannsóknarefni, er samt
athyglisverðari sú spurning,
sem margir miðstéttar-Spán-
verjar loka augunum fyrir og
vilja ekki einu sinni bera fram:
hvemig verður stjórnarfarið á
Spáni eftir daga Franeos?
Með undirskrift sinni í
sjúkrahúsi i Madrid þahn 19.
júlí sl. lagði Franco — a.m.k.
um stundarsakir — öll ein-
ræðisvöld sín í hendur Don
Juan Carlos, hins 36 ára gamla
prins Spánar, sem hann hefur
útnefnt sem eftirmann sinn og
framtíðarkonung.
Juan Carlos prins er nú þjóð-
höfðingi. Deyi Franco, mun
prinsinn samkvæmt forms-
atriðum verða útnefndur kon-
ungur Spánar, og rfkisráðið,
sem er æðsta ráð Spánar, mun
annast undirbúning krýningar-
innar. Carlos Arias forsætisráð-
herra mun áfram verða i for-
svari fyrir ríkisstjórninni, þó að
hin ruglingslega og nýbreytta
stjórnarskrá Spánar geri hin-
um nýja þjóðhöfðingja fræði-
lega kleift að setja hann af.
Val forsætisráðherra gengur
þannig fyrir sig, að ríkisráðið
velur frambjóðendur í em-
bættið, og þjóðhöfðinginn velur
sfðan mann úr þeim hópi.
Cliklegt er, að prinsinn,
verðandi konungur, muni mæla
á móti skoðunum stjórnmála-
manna nú, þegar hann hefur
fengið völdin í hendur. Franco
annaðist starfsþjálfun hans,
hann telur sjálfan sig tryggan,
spánskan liðsforingja, og þótt
hann elski fjölskyldu sfna,
þ.á m. föður sinn, greifann af
Barcelona, sem er hinn rétti
THE OBSERVER
Eftir William
Cemlyn-Jones
erfingi spönsku krúnunnar, er
hann eflaust trúrri spánska
ríkinu en fjölskyldu sinni.
Eftir að Franco hafði undir-
ritað tilskipunina, sást prinsinn
yfirgefa sjúkrahúsið með tár í
augum. Þau tár voru áreiðan-
lega raunveruleg. Don Juan
Carlos, sem er e.t.v. meiri
íþróttamaður en gáfumaður,
meiri föðuriandsvinur en
stjórnmálamaður, er örugglega
heiðursmaður.
Framtíð^hans virðist þó ekki
sérlega björt. Samkvæmt óstað-
festum fregnum í Madrid hafa
hin marxfsk-sinnuðu þjóðernis-
samtök Baska, ETA, þegar
ákveðið að ræna honum f þeirri
von, að það stuðli að frelsun
hinna mörgu pólitísku fanga í
spönskum fangelsum.
Hin upphaflega neðanjarðar-
hreyfing gegn spönskum ein-
ræðisyfirvöldum er sennilega
ekki búin undir hina miklu at-
burði, sem framundan eru.
Sósíalistar, kommúnistar og
róttækir demókratar eru
annaðhvort f fangelsi, útlegð
eða fara huldu höfði. En mögu-
leikarnir á að koma upp öflugri
alþýðuhreyfingu aukast á sama
tíma og hægri öflin virðast vera
að sundrast.
Hlutlausir áhorfendur á
Spáni gizka á, að hægri öflin
muni enn herða tökin, eftir að
Franco hverfur af sjónar-
sviðinu. En innan mánaða, jafn-
vei ársins, muni hin langbælda
vinstri hreyfing á Spáni geta
endurreist lýðveldið, sem
Franco hershöfðingi koll-
varpaði á blóðugum dögum
Borgarastyrjaldarinnar. (K. Á.
þýddi.)