Morgunblaðið - 05.06.1977, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚNt 1977

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthfas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sfmi 10100.
Aðalstræti 6, sfmi 22480
Áskriftargjald 1300.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakið.
Fiskvinnslubæir mynda
keðju verðmætasköp-
unar á gjörvallri strand-
lengju landsins. Þaðan er
sóttur sjórinn og þar er
fiskurinn unninn, sem er
uppistaðan í útflutningi og
gjaldeyristekjum þjóðar-
innar. Fyrir ber að van-
þekking einsýnna frama-
gosa varpar rýrð á menn-
ingarlega stöðu þessara
byggðarlaga. Þá er gjarnan
horft fram hjá hvoru
tveggja, að verðmætasköp-
unin i þjóðfélaginu verður
að bera uppi menningarlíf
þess, fræðslukerfi, listir og
félagslega starfsemi; og að
einmitt í þessum plássum, í
önn og ys hversdagsins,
eru rætur margs þess dýr-
mætasta í menningararf-
leifð okka'r. Minna má á
lagasmíð og þjóðlagasöfn-
un séra Bjarna Þorsteins-
sonar — um áratugaskeió
— í síldarbænum Siglu-
firði, sem var eitt dæmi-
gerðasta sjávarplássið í at-
vinnusögu þjóðarinnar á
fyrri hluta þessarar aldar.
Hér er aðeins nefnt eitt
dæmi af fjölmörgum, sem
tína hefði mátt til með
sama rétti.
Á árinu 1975 var talið, að
5.100 manns stunduðu fisk-
veiðar hér á landi, eöa um
5.4% vinnufærra manna
(mannár, samkvæmt slysa-
tryggðum vinnuvikum). A
sama tíma unnu rúmlega
7.700 manns, eða 8.2% í
fiskiðnaði. Samtals unnu
því í þessari veigamestu at-
vinnugrein þjóðarinnar
tæplega 13.000 manns, eða
um 13.6% af vinnufram-
boói landsmanna. Þetta er
ekki stór hópur, jafnvel
ekki á íslenzkan mæli-
kvarða, en lóð hans á
vogarskál íslenzkrar vel-
megunar og efnahagslegs
sjálfstæðis þjóðarinnar
stendur fyrir sínu. Þessa
mætti þjóðin minnast á sjó-
mannadaginn, hátíðisdegi
fslenzkrar sjómannastétt-
ar, sem jafnframt á að
minna á gildi og þýðingu
starfsstéttarinnar í fslenzk-
um þjóðarbúskap.
Hvert sinn, sem við leið-
um hugann að sjávarút-
vegi, hlýtur hann að
staldra við hættulegasta
vandamál þessarar þjóðar;
ástand fiskstofnanna, eink-
um þorsksins, sem verið
hefur burðarásinn í verð-
mætasköpun okkar um ára-
tugaskeið. Mikilvægir
áfangar hafa að visu náðst í
landhelgismálum, allt frá
því að landgrunnslögin
vóru sett, árið 1948, til þess
að fært vaf út í 200 mílur á
árinu 1975, og íslenzkur
réttur til veiðistjórnunar á
þessu stóra hafsvæði var
viðurkenndur með svoköll-
uðu Óslóarsamkomulagi
1976. Og aldrei í sögu þjóð-
arinnar hefur verið gripið
til víðtækari varnarráð-
stafana til fiskverndar,
með löggjöf og reglugeró-
um um veiðisókn, veiðar-
færi og veiðifriðun, en sl.
tvö til þrjú ár. Engu að
síður er þörf vaxandi var-
úðar að dómi fiskifræðinga
okkar.
Á sjómannadegi ber þó
jafnframt og ekki síður að
hyggja að stöðu sjómanna-
stéttarinnar í þjóófélaginu.
Sjómenn eru fjarri heimil-
um sínum langtfmum sam-
an, vinna lengri starfsdag
en flestir aðrir og lúta
öðrum starfsaðstæðum en
gengur og gerist í þjóðfél-
aginu. Af þessum sökum,
sem og vegna gildis sjó-
sóknar fyrir þjóðarbúið, er
ekki óeðlilegt, að þeir búi
að betri kjörum en land-
vinnumenn, þó halda verði
í heiðri vissum launajöfn-
unarsjónarmiðum. En það
þarf að hyggja að fleiri
þáttum, ekki sízt félags-
legri aðstöðu sjómanna,
sem er frábrugðin annarra
starfsstétta.
Á einu sviði, þ.e. að því
er varðar aðbúð eldri sjó-
manna, hafa verið stigin
athyglisverð framfaraspor.
Má þar minna á Hrafnistu í
Reykjavík, sem gegnt
hefur giftudrjúgu hlut-
verki um langt árabil, og
Hrafnistu í Hafnarfirði,
sem nú er á byggingarstigi.
Þeir, sem þessum þætti
hafa sinnt, eiga þakkir skil-
ið fyrir framtak og dugnað,
sem margir hafa notið góðs
af en fleiri eiga eftir að
njóta. Vafamál er hins
vegar, hvort félagslegri að-
stöðu starfandi sjómanna
hefur verið sinnt sem
skyldi, m.a. þeirri, sem
langar fjarverur frá heim-
ilum skapa, t.d. til að njóta
útvarps, sjónvarps, leik-
húsa og ýmiss konar sam-
félagslegrar þjónustu.
Þessar fjarverur kalla og á
margháttaðan aukakostnað
í heimilisrekstri.
Allar starfsstéttir þjóð-
félagsins vinna því gagn,
hver með sínum hætti.
Hátíðisdagar starfsstétta
verða vart betur nýttir til
annars en að kynna störf
þeirra og starfsaðstöðu.
Kynning leiðir af sér þekk-
ingu og þekking á gagn-
kvæmum hagsmunum og
sjónarmiðum er nauðsyn-
legur undanfari skilnings
og samstööu, þegar á heild-
ina er Iitið. Þessa kynningu
mega sjómenn sjálfir ekki
vanrækja, þó að þáttur
þeirra og þýðing í þjóðar-
búskapnum sé auðsærri og
skiljanlegri en margra
annarra starfsstétta. Þjóð-
félagið þróast sífellt til
meiri fjölbreytni, atvinnu-
lega séð, og fjölbreytnin
eykur á þörf vökullar
kynningar.
Morgunblaðið árnar ísl-
enzkum sjómönnum heilla
á hátíösdegi þeirra — og
efni þess í dag er að veru-
legum hluta helgað þessu
kynningarhlutverki á gildi
íslenzks sjávarútvegs og
starfi sjómanna, sem eru í
fremstu víglínu fram-
leiðslu og vermætasköpun-
ar í þjóðfélaginu.
Fremsta víglína fram-
leiðslu í þjóðfélaginu
| Reykjavíkurbréf
Laugardagur 4. júní
Torfi Hjartarson
TORFI Hjartarson, fyrrum
tollstjóri, varð 75 ára f fyrri viku
og stóð þá í stórræðum i miðri
kjaradeilu. Hann tók við embætti
ríkissáttasemjara fyrir rúmum
þremur áratugum og er þjóð-
kunnur af því sem öðru. Það er
rétt, sem blaðamaður Morgun-
blaðsins segir í stuttu afmælis-
spjalli við Torfa, að engum, sem
sér hann, dettur í hug 75 ára
gamall maður, svo léttur sem
hann er i spori og unglegur i öllu
fasi. Þó hafa áreiðanlega fáir
menn á Islandi þurft að vaka jafn
lengi í senn og Torfi Hjartarson
og ráða fram úr jafn erfiðum
vandamálum i jafn langan tima,
þjóðfélaginu til heilla og blessun-
ar og Torfi Hjartarson. Fyrir-
rennarar hans í embætti ríkis-
sáttasemjara voru engir aukvisar,
heldur merkir menn, sem skildu
eftir sig spor, hver á sinu sviði,
þeir Georg Ólafsson, bankastjóri,
Björn Þórðarson, siðar forsætis-
ráðherra, sem gegndi sáttasemj-
arastörfum frá 1926 — ’42, og loks
Jónatan Hallvarðsson, hæstarétt-
ardómari, sem var sáttasemjari til
vors 1945. I þetta mikilvæga starf
hafa því ætíð valizt merkir menn
og mikilhæfir, enda þarf þann
kost helztan til að standa í þessum
stórræðum að horfa af háum sjón-
arhóli, tileinka sér viðsýni og þó
ennfremur fordómaleysi og reyna
aó setja sig i spor þeirra, sem
leiða saman hesta sína í vinnu-
deilum. Helzti aðstoðarmaður
Torfa nú, Guðlaugur Þorvaldsson,
háskólarektor, er einnig þessum
kostum búinn. Oft hefur mikið
mætt á Torfa Hjartarsyni, eins og
alþjóð er kunnugt, og meðan
hann var tollstjóri i Reykjavik,
þurfti hann oft og einatt að sinna
tveimur lýjandi störfum, en þess
sér ekki stað, svo léttur á fæti sem
hann enn er. Um þær breytingar,
sem orðið hafa á samningagerð og
störfum sáttasemjara, sagði Torfi
Hjartarson í samtalinu við Morg-
unblaðió: „Þetta er líka búið að fá
allt annan blæ, hér fyrr rifust
menn meir, en nú eru þetta menn,
sem lengi hafa unnið saman —
eru i sameiginlegum nefndum og
reyna sameiginlega að bera klæði
á vopnin. Þetta eru þvi orðnir
vinir og kunningjar, enda hefur
maður alltaf reynt að kappkosta,
að rétta hliðin á málunum sneri
upp. Það er nauðsynlegt að hafa
húmor í þessu í stað þunga."
Torfi Hjartarson á langt og
heillaríkt starf að baki. Hann á
ættir að rekja til Torfa i Ólafsdal,
og er af merku fólki kominn.
Hann var bæjarfógeti á ísafirði i
og sýslumaður i ísafjarðarsýslu
frá 1934—1943.
Torfi Hjartarson hefur verið
vinsæll maður, þar sem hann hef-
ur komið við sögu, og markað
eftirminnileg spor, svo sérstæður
og svipmikill persónuleiki, sem
hann er. Hann er einarður maður,
en hlýr og ljúfur i fasi og fremur
hlédrægur, enda má ætla, að hann
hefði að öörum kosti tekið þátt í
stjórnmálabaráttú, því ungur
hafði hann afskipti af þeim mál-
um, en minni síðan. Anna, kona
hans, hefur verið manni sínum
sterkur bakhjarl og stundum látið
að sér kveða í umræðum hér í
blaðinu.
Einstaklingurinn
og ríkið
Morgunblaðið hefur stundum
bent á, hve nauðsynlegt er að
stemma stigu við útþenslu bákns-
ins og rikisafskiptum, sem eru
orðin meiri en góðu hófi gegnir.
Það er rétt stefna hjá ungum
sjálfstæðismönnum að hafa leitt
hugann sérstaklega að þessari
þróun, og ættu menn að kynna sér
blað, sem þeir hafa sérstaklega
gefið út I því skyni að opna augu
almennings fyrir þvi, hve umsvif
ríkisins eru orðin mikil.
Morgunblaðið hefur oft hvatt
rikisstjórn Framsóknarflokks og
Sjálfstæðisflokks til að efla reisn
einstaklingsins og styðja við bak-
ið á honum í baráttunni við bákn-
ið eða kerfið, eins og það er kall-
að. Ríkisstjórnin ætti að huga bet-
ur að þörfum og athafnafrelsi ein-
staklingsins og reyna að draga úr
bákninu, án þess það komi niður á
þeim, sem minna mega sín í þjóð-
félaginu. Forysta Alþýðusam-
bands íslands hefur einnig gert
þetta að stefnuskráratriði sínu,
svo að nú ættu þjóðleg framfara-
öfl, sem virða stöðu einstaklings-
ins í velferðarsamfélagi okkar að
taka höndum saman og hefja sókn
á hendur kerfinu, áður en það
verður að þeirri ófreskju, sem við
þekkjum í sósialistískum og
kommúnistiskum ríkjum, ef litið
er á vinstra væng stjórnmála, og
hálfasistískum eða nazistískum
ríkjum, ef við litum á ríki, sem
lúta einræðisstjórnum lengst til
hægri. Um þetta hefur Morg-
unblaðið oft fjallað i forystu-
greinum sínum, m.a. lagt rika
áherzlu á, að einstaklingurinn sé
ekki þjónn ríkisins, heldur eigi
rikið að þjóna einstaklingnum.
Nauðsynlegt sé að vernda ein-
staklinginn gegn yfirgangi ríkis-
valdsins, og blaðið hefur bent á
hættuna af því, þegar menn tala
jafnvel ósjálfrátt i fjölmiðlum um
það, hvort ekki sé eðlilegra að
„hið opinbera" geri hitt og þetta, í
stað þess að einstaklingar eða
frjáls félagasamtök annist ýmis
þjónustustörf innan þjóðfélags-
ins. Morgunblaðið sagði m.a.. ný-
Iega i foryStugrein: „Þau viðhorf
sem nú skjóta hvarvetna upp koll-
inum í ýmsum myndum, um nauð-
syn þess að hemja báknið og auka
svigrúm einstaklingsins og
vernda hann gegn ágengni kerfis-
ins, viðhorf sem heyrast jafnt frá
vinstri sinnuðum sem hægri sinn-
uðum stjórnmálamönnum, eru í
meginatriðum í samræmi við þá
grundvallarstefnu, sem mörkuð
var á stofnfundi Sjálfstæðis-
flokksins fyrir bráðum hálfri öld.
Vafasamt er, að sjónarmið hins
almenna borgara hafi nokkurn
tíma verið í jafn miklum takt við
meginstefnu Sjálfstæðisflokksins
og einmitt nú...“
Síðan er skorað á Sjálfstæð-
isflokkinn að grípa tækifærið og
hafa forystu um þann niðurskurð
á bákninu, sem vilji almennings
stendur nú til.
I annarri forystugrein hér i
blaðinu var jafnframt bent á, að
„verkalýðshreyfingin, sem er að
meiri hluta til undir stjórn vinstri
sinnaðra verkalýðsforingja og
stjórnmálamanna, hefur krafist
þess, að samneyzla verði minnkuð
og einkaneyzla aukin. í báðum
tilfellum er um að ræða stefnu-
breytingu í grundvallaratriðum
frá vinstri mönnum, sem jafnan
hafa flutt þann boðskap að félags-
hyggjan skuli ráða... að hlutdeild
og forsjá rikisvaldsins í lifi ein-
staklinga skuli stöðugt vera meiri
og svigrúm einstaklingsins þar af
leiðandi minni..“ Og ennfremur:
„Hin síðari ár hefur mönnum
smátt og smátt orðið ljóst, að ein-
staklingurinn stendur sifellt verr
að vígi gagnvart alls kyns kerfis-
valdi, stundum er þetta kerfis-
vald sambland af stjórnmála- og
embáettismannavaldi, í öðrum til-
fellum blanda af embættismanna-
og viðskiptavaldí. Blanda af öllu
þessu er til. Ekki er það alltaf hin
„áhrifalausi almúgumaður“, sem
verður fyrir barðinu á kerfinu.
Engu virðist skipta, hver í for-
svarinu er, einungis ef um er að
ræða hagsmuni einstaklingsins
eða fámenns hóps einstaklinga
gagnvart starfi valdasam-
steypu..."
Loks hefur Morgunblaðið bent
á, að nú séú að verða straumhvörf
i afstöðu almennings til ríkisvalds
og einstaklinga, stefna vaxandi
samneyzlu og rikisforsjár er á
undanhaldi, enda sé mönnum orð-
ið það ljóst, að lengra verður ekki
gengið á þeirri braut. Morgun-
blaðið hefur skorað á rikisstjórn-
ina að taka Alþýðusambandið á
orðinu „og efna til tillögu-
gerðar og samráðs um það,
hvernig unnt er að ná fram niður-
skurði ríkisumsvifa, sem kjara-