Morgunblaðið - 02.11.1977, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ. MIÐVIKU'DAGUR 2. NÓVEMBER 1977
Þórir S. Guðber^sson:
Eilítið
um
elliárin
2. grein
Margir kviða þvi að þurfa að hætta
,,að vinna" þegar þeir komast á
ellilifeyrisaldur — og vilja helst ekki
hugsa til þeirra ára. þegar slikt á sér
stað.
Flestir mundu óska þess, að þeir
gætu smám saman minnkað við sig
vinnuna eftir þvi sem heilsa og efni
stæðu til.
Breyttir atvinnuhættir
Eitt af þeim vandaamlum, sem við mæt-
um á efri árum æfi okkar, er tvimælalaust,
þegar við þurfum að kveðja það lífsstarf,
sem við höfum unnið við meiri hluta æfi
okkar, og hefur bæði veitt okkur fjárhagslegt
öryggi, gleði og ánægju í lífinu.
Fyrir marga er þetta kærkomið tækifæri til
þess að sinna nú þeim hugðarefnum, sem
hafa setið á hakanum í langan tíma, oft um
margra ára skeið Bækurnar liggja í hrúgum,
sem lesa þarf. Staðirnir eru ótrúlega margir,
sem eftir er að heimsækja og skoða. Nú er
loks tími til þess að koma frlmerkjasafninu i
lag, rhyndasafninu í gott horf o.s.frv.
Þeir eru ófáir á þessu aldursskeiði, sem
hafa sest niður og byrjað að yrkja, skrifa,
mála, teikna, skera út o.s.frv.
En þeir eru einnig margir, sem kvíða því
samt að þurfa að hætta þeirri vinnu, sem
hefur tekið hug þeirra og krafta um svo langt
árabil. Þá langar til þess að halda áfram
vinnu sinni eftir 67 ára aldurinn, og margir
eru enn svo andlega og líkamlega hressir, að
þeir gætu auðveldlega haldið áfram mun
lengur
Það eru því engin skynsamleg rök fyrir
þvi, að menn „verði" að hætta að vinna,
þegar þeir ná ákveðnum aldri, hvort sem
þeim líkar betur eða verr. Þetta er auðvitað
mismunandi eftir því hvaða vinnu við höfum
lagt stund á, og hversu mikils er af okkur
krafist. En í mörgum tilvikum væri eðlileg-
ast, að hagræða þessu á þann hátt, að unnt
væri að halda áfram vinnu sinni eða að
minnka hana við sig eftir því sem heilsa og
efni stæðu til
Við vitum tiltölulega litið um gamalt fólk á
vinnumarkaðnum Það er erfitt að fullyrða
nokkuð um það, hvort það stenst samkeppni
við unga fólkið, hvernig afköst þeirra eru
o.s.frv. Þó er það ekki alltaf þetta sem mestu
skiptir, þegar um atvínnu er að ræða. Margt
bendir t.d. til þess, að miðaldra og eldra fólk
hafi meiri ábyrgðartilfinningu en þeir, sem
yngri eru. Oft er fullorðið fólk fúsara til
samvinnu á ýmsum sviðum, löghlýðnara, og
stuttar fjarvistir frá vinnu eru oftast sjaldgæf-
ari en hjá ungu fólki, sem aftur á móti er
hraustara, getur unnið hraðar en þeir eldri
og afkastað meiru á skemmri tíma. En það
skiptir oftar um vinnu og þvi erfiðara að
reiða sig á það sem traustan starfskraft.
Aðlögun
í nútírna þjóðfélagi þar sem tækni er orðin
mikil og hraðinn eykst sífellt og afköstin
„verða" að aukast. hverfur sumt af þeim
atvinnuháttum, sem áður tíðkuðust, og
gamalt fólk verður æ meira útundan.
Þetta er ekki nógu gott. Mörgum eru Ijós
þau vandamál, sem fylgja breyttum þjóð-
félagsháttum, nýrri tækni og annars konar
lífsviðhorfum en áður var. Yfirvöld sjá betur
hvar skórinn kreppir og margt er nú gert til
þess að búa í haginn fyrir eldra fólk — en
betur má ef duga skal. Margir verða að
hætta vinnu, þó að þeir gætu e.t.v. komið að
miklu gagni annars staðar, þar sem hraðinn
og afköstin þurfa ekki að vera jafn mikil eða
líkamleg erfiðisvinna er minni. Það þarf að
hjálpa fólki til þess að aðlagast nýjum hátt-
um og jafnvel breyttri vinnuaðstöðu Þetta
þarf að athuga tímanlegar Það er skylda og
siðferðileg ábyrgð bæði atvinnurekanda og
samfélagsins, stjórnvalda, gagnvart þegnum
sínum. Og þeirri ábyrgð og skyldu fylgir
einnig krafa um meiri þekkingu og reynslu á
lífi fólks á því aldursskeiði, sem hér um
ræðir.
Þekking og reynsla
Erfitt er að gefa nokkra algilda reglu um
það, hvað er best og hentugast að gera.
Sem betur fer eru ellilífeyrisþegar ekki hópur
þar sem allir eru eins, heldur eru þarfir
manna misjafnar, áhugi mismunandi og
það, sem er vandamál fyrir einum, getur
verið leikur einn hjá öðrum o.s.frv., ná-
kvæmlega eins og hjá öllu öðru fólki.
Það er eðlilegt, að það geti verið erfitt að
breyta um stöðu innan sama fyrirtækis, ef
launin lækka, við höfum ekki sömu aðstöðu
og áður — og þurfum auk þess að aðlaga
okkur nýjum og e.t.v. breyttum háttum. Það
er líka erfitt að skipta alveg um vinnu og fara
yfir á nýjan vinnustað, jafnvel enn erfiðara
en hitt.
Sennilega er best, að viðkomandi fengi að
vinna sömu eða svipaða vinnu sem fyrr, en
fengi að minnka hana smám saman. En
hvað sem verður um að ræða að lokum,
verðum við að þekkja til staðhátta, þekkja
mismunandi vinnubrögð og vinnuhætti,
þekkja, hvaða og hvers konar álag er þyngst
og erfiðast fyrir likama okkar og líffæri
o.s.frv. Á þessu sviði verðum við að auka
þekkingu okkar og reynslu, kanna, hvernig
málum er háttað og safna síðan saman þeirri
þekkingu, svo að hún komi að sem bestum
notum fyrir þegna þjóðfélagsins.
Hvað gera einstaklingar til þess að undir-
búa sig fyrir þessi ár? Hvernig hugsa fyrir-
tæki og atvinnurekendur um þá starfskrafta
sína, þar sem aldur og e.t.v. heilsa er farið
að draga úr afköstum? Og hvað gerir þjóð-
félagið, yfirvöld, fyrir þá þegna sína, sem
hafa lagt svo mikið að mörkum á undanförn-
um árum til uppbyggingar og styrktar þessu
samfélagi? Hvernig er hugsað fyrir þeim
árum, sem við eígum í vændum? Það er
nauðsynlegt að gefa þeim gaum og hugsa
um þau — því að elliárin geta veitt okkur
meiri gleði og unað en margan grunar.
(Nafn höfundar, Þóris S. Guðbergssonar, féll
því mióur niður í blaðinu í gær, þegar fyrsta
greinin í þessum greinaflokki var birt.
Dr. Jónas
Bjarnason:
FLESTUM íslendingum er ljóst,
að atvinnumál þjóðarinnar
standa nú á krossgötum. Raett er
um nýjar atvinnugreinar af ýmsu
tagi, og þær síðan bornar saman
við þær atvinnugreina, sem fyrir
hendi eru. Ákaflega mikið ber á
sleggjudómum og vanþekkingu i
þessu sambandi. Það, sem sér-
stakiega hefur á vantað, er mat á
forsendum fyrir atvinnufram-
taki. Með vaxandi styrkja- og
niðurgreiðslufyrirkomulagi I
sjávarútvegi og landbúnaði verð-
ur stöðugt óljósara, hvaða hlutir
raunverulega borga sig og hverjir
ekki. Forsendur fyrir sjávarút-
Dr. Jónas Bjarnason.
Nýting
íslenzkra
matvæla-
auðlinda
og vaxtar-
möguleikar
vegi og landbúnaði eru f raun
ákaflega flóknar, og engin leið er
að gera þeim sómasamleg skil í
einni grein. Hér verður þó leitast
við að gera nokkra grein fyrir
íslenskum matvælaauðlindum.
Þessi grein er m.a. byggð á „Ráð-
stefnu um fóður- og næringarbú-
skap Islendinga" sem haldin var
1975 svo og skýrslu Rannsókna-
ráðs rfkisins „Þróun sjávarút-
vegs“ frá 1975. Síðar verður leit-
ast við að tengja aðrar greinar við
þessa.
Forsaga
ísland hefur löngum verið talið
á mörkum hins byggilega heims.
Því ræður bæði lega landsins og
eldfjallaeðli. ís og eldar hafa
mörgum búsifjum valdið og
stjórnað því árferði, sem í reynd
setir byggðamörk. Lífsbjörg sína
hefur þjóðin haft af sjávarsókn og
landbúnaði, og svo er enn. Frá
þessum atvinnuvegum fékk hún
bæði næringu sína og þau skipta-
verðmæti, sem gerðu henni kleift
að afla sér allra innflutra fanga.
Ísland var fyrst og fremst land
matvælaframleiðslu.
Náttúra landsins, þekking
landsmanna og tgeknileg geta
hafa sett þjóðinni ákveðin tak-
mörk fyrir fólksfjölda og auðlegð
á mörgum undangengnum öldum.
Þau takmörk settu þjóðinni iðu-
lega skorður og nokkrum sinnum
hélt hungurvofan innreið sína,
eða landflótti átti sér stað. Aukin
tækni og þekking hafa smám sam-
an leitt til þess, að matvælafram-
leiðsla landsins hefur vaxið mikið
og gefið aukið svigrúm til fólks-
fjölgunar og bættrar efnahags-
legrar afkomu einstaklinganna.
Vélbátaútgerð olli straumhvörf-
um í nýtingu fiskstofna, og stór-
aukin tæknivædd túnræktun
skapaði grundvöll f.vrir aukningu
búfjár í landinu. Stóraukning
tækní- og orkuvæddrar fram-
leiðslu hefur síðan smám saman
léitt til þess, að nú er komið að
nýjum takmörkum, þ.e. aukin sjó-
sókn gefur ekki meiri fiskafla og
afréttir landsins eru fullnýttir.
JVýjar takmarkanir hafa myndast
fyrir vöxt og viðgang íslensks
þjóðfélags í núverandi mynd.
Þar sem sjávarútvegur og land-
búnaður eru undirstöðugreinar
atvinnulífsins og afkoma annarra
atvinnugreina þeim mjög háðar,
má ljóst vera, að nýting íslenskra
matvælaauðlinda er samofin ís-
lensku þjóð- og atvinnulífi í heild.
Núverandi ástand
íslandsmið eru vissulega mjög
auðug af plöntusvifi og fisk- og
dýrastofnum, sem á þeim lifa.
Þau eru þó engan veginn ótæm-
andi. Auðlindir sjávar hafa fram
til þessa verið nýttar með hugar-
fari hreinnar veiðimennsku og án
tillits til takmarka þeirra. Kapp
og sóknarharka hefur lengst af
ráðið afla. Heildarafli á islands-
miðum hefur undanfarin ár verið
liðlega 1 milljón tonn, en af því
hafa íslendingar nýtt stærsta
hlutann. Utlendingar veiða enn
hluta af botnfiskstofnum, sem
eru mun verðmeiri en loðna, en
hún er aðaluppistaðan í afla ís-
lendinga að magni. islenskar sjáv-
arafurðir eru að mestu leyti flutt-
ar á erlendan markað, en aðeins
tæp 40% þeirra, miðað við eggja-
hvítu, eru nýttar beint til mann-
eldis. Afgangurinn fer til dýraeld-
is og skilar aðeins litlum hluta
eggjahvítuefnanna til manneldis.
Lauslega áætlað má reikna með,
að eggjahvítuefni íslenska sjávar-
aflans nægi þörfum liðlega 10
milljón manna. í rauninni eru það
eggjahvituefni, sem skapa stærsta
hlutann af gjaldeyristekjum þjóð-
arinnar af útflutningi.
Áreiðanlegar upplýsingar
liggja nú fyrir um að flestir
helstu fiskstofnar við landið séu
ofnýttir og sumir i hættu. Ein-
staka stofnar eru þó vannýttir, en
þá er yfirleitt um aó ræða fiskteg-
undir, sem ekki eru eftirsóttar til
manneldis og því verðlitlar.
islenskur landbúnaður fram-
leiðir allt að 20.000 tonnum af
kjöti og á annað hundrað þúsund
tonn af mjólk árlega. Lang-
stærstur hluti kjötframleiðslunn-
ar er kindakjöt og því næst kemur
nautgripakjöt. Jórturdýraafurðir
eru því i sérflokki. Nokkur þus-
und tonn af dilkakjöti eru flutt út
árlega.
Reikna má með, aó grasspretta
á túnum landsins sé um 50—60
hestburðir af hektara lands að
meðkltali. í reynd eru þó veruleg-
ar sveiflur á grassprettu á hekt-