Morgunblaðið - 11.12.1977, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1977
27
Gfir HallKrimss»n
nemaPSi,
sáttmalaj^a!
eins og aörir stjórnarerindrekar
fyrst og síðast um hagsmuni þjóð-
ar sinnar, en þó var ísland honum
ofarlega í huga og þeir, sem
þekktu hann bezt, voru þeirrar
skoðunar, að vinátta hans við ís-
lendinga væri einlæg og hann
bæri hag þeirra einnig mjög fyrir
brjósti. Þegar bréfritari átti sam-
tal við hann um framtíð íslands
vestur í Bandaríkjunum, sagði
hann allt í einu: En hvers vegna
gerizt þið ekki fylki í Bandaríkj-
unum, það myndi spara ykkur
stórfé? Bréfritari leit á hann
undrunaraugum og spurði: Hvað
áttu við? — Ja, þá yrði stjórnin í
Washington að sjá t.a.m. um allt
þjóðvegakerfi ykkar. Við Banda-
hefur augsýnilega aldrei komizt
inn í kviku og kjarna íslendings-
eðlisins.
Stover varð í raun og veru
undrandi á þessum viðbrögðum
og vildi ekki sætta sig við, að
hann þekkti ekki íslendinga jafn
vel og bréfritari. 1 raun og veru
skildi hann ekki ástæðuna eða
rökin fyrir því, að við vildum ekki
fá ókeypis þjóðvegi á íslandi, né
aðra þá hjálp sem sjálfstæðu ríki
er ekki sæmandi. Bréfritari sagði
Stover, að Island yrði aldrei fylki
i Bandarfkjunum. Islendingar
yrðu ávallt sjálfstæð þjóð svo
lengi sem beir sjálfir fengju við
það ráðið. Það væri lán þeirra að
eiga samstöðu með stórveldi, sem
gerði ekki kröfu til þess, að hlut-
skipti þeirra yrði hið sama og
örlög t.a.m. Eistlands.
ur Bjarnason væru upphafsmenn
marxismans. Þjóðvegagjaldið er
einungis einn angi af gömlum
hugmyndum Jónasar Jónssonar
frá Hriflu á sínum tíma og dettur
þó engum manni í hug að efast
um þjóðrækni hans og hann hafi
fyrst og síðast hugsað um framtíð
Islendinga í sjálfstæðu landi, svo
mjög sem hann lagði áherzlu á
islenzkan arf og islenzka menn-
ingu, bæði í ræðu og riti og raun-
ar allri stjórnmálabaráttu sinni.
Hið sama má áreiðanlega segja
um það fólk, sem nú hefur stutt
aronskuna, en það hefur ekki
fram að þessu fengið þau rök, sem-
bita gegn freistingum auðs og
þæginda. Sjálfur er Aron Guð-
brandsson ekki síður en Jónas
gegn Islendingur og góður, þó að
hann hafi viljað setja verðmiða á
til að kaupa af okkur alla útflutn-
ingsframleiðslu okkar á hæsta
verði og skyldi samningur um
þetta verða uppsegjanlegur að 25
árum liðnum en að sjálfsögðu
unnt að framlengja hann. Hann
vildi þó ekki láta Bandaríkja-
menn annast það í framkvæmd-
um innanlands, sem Islendingar
gátu gert sjálfir; hefði þvi að öll-
um líkindum verið andvígur hug-
myndinni um þjóðvegina; hugsað
hærra. En hvað sem þvi liður, þá
megum við ekki gera neina þjón-
ustu eða framleiðslugrein háða
þörfum varnarliðsins.
1 bók sinni um Jónas frá Hriflu,
Samtöl við Jónas, segir Indriði G.
Þorsteinsson m.a.: ,,I ljósi þeirra
viðhorfa, sem hann (Jónas) hafði
aflað sér í Vesturheimsferðinni
og ástandsins í landinu mótaði
hann afstöðu sína til samstöðu
vestrænna rfkja urn stjórnarhætti
og menningu. Þessi samstaða var
efst á baugi árió 1946, þegar Tru-
man Bandaríkjaforseti bauð Is-
, hp-a roiWa P°“.
Víft höfurn auk Pe8S„ ejns og
1 ’totlsiuubauð '„H boriA tott- °E .. aj, stærsta
markaö i ,“w6ve\di beitusius K dve\\i W* levfi
.Sí&w ■
f Og Ameriku. O ^
-J

SSs*- SSSSS.
ITi
x <nrkia á v,m opinn -
fZTað finr ^“^’kefur aðstaðan
e»íí —rr ss.; as
?^«cws«1 sSSSSSi
“oiðslu á «,SnrðTtiðiti<ii um ?)a'ÍI'sfdvarvörur■ ^
ttieðser
hinn urci

heimttó TynLJt 'irn7\-ri trámleiðs

im og i
ounasaga

n\tð sér margskonar óþægindi, bæði
fyrir þá sem í liðinu eru, fyrir þá, sem
það senda, og fyrir okkur sjálfa.
Mikið er talað um, að þjóðerni okk-
ar sé í hættu vegna dvalar þessara
manna hér á landi.
íslenzkt þjóðerni er ekkl sterkt, ef
það þolir ekki slíka raun, og hefur , u>
þjóðernlnu sjaldan eða aldrei verið vtÚvtU
bvi, sem úr ýmsum lllvllJuSum skraf- kowitUUUv tctt" ’ ,, ,,, ís—
skjöðum heyrtst um þetta. ' yni\ðut' ^ \>'‘V' , . ■ .
Hitt er sjálfsagt, aS við verðum gegn ^ jcl'P'U C"
sýnd melri móðirun cn með mörgu af j aí(t»- ’ ’ . að sem’
þessum mönnum sem öðrum, að gæta >
sæmdar okkar og þjóðemis og þurf- 1
um við engra brýninga við um það frá á
þeim, sem' flatir hafa legið og liggja ■
íyrir flestum erlendum' ósóma. i
Um leið og við skulum hafa glöggt
auga á þeim hættum og óþægindum,
sem okkur stafa af dvöl hins erlenda
varnarliðs í landinu og gera allt, sem
við gctum til að cyða þcim, skulum
við þó minnast, hverju aðrar þjóðir
fórna til varna sinna. Allar verja til
þeirra gífurlegum fjármunum boint og
óbeint og fle.star hafa herskyldu fyrir
sína ungu pilta uxn cins eða tveggja
ára skeift. Sumir þessara ungu manna
eru scndir úr landi á annarlega staði,
ícm þeir telja sannarlcga úUc t-ð. Allt
lej’gja mcnn þetta ó sig til að verja
fre’.si sitt og sjálfstæði. Aður en við
bvsnumst um of yfir óþægindum okk-
ar skulum við bera hlutskiptl okkar
an við þessara manna.
;böví cv v ftb aö e'"
Í Y>y>*h * ■ • . V). A
vi'V"-
eioa
io-
"vS'"vj"bc"'
V5""\ílV
. v*V"V v' an \>'iV’
sU"Va' c\"#'" Vevb"v
&*$«*&***..
\\\0
jj\OV^"'
V

ríkjamenn yrðum að greiða lagn-
ingu þjóðvega á íslandi ykkur að
kostnaðarlausu(l) En sjálfstæð-
ið? spurði bréfritari. Þið hafið
alveg jafn mikið sjálfstæði eftir
sem áður, svaraði þessi fyrrver-
, andi starfsmaðúr Bandaríkjanna
hér á landi. Hann vildi koma okk-
ur til hjálpar og honum gekk ekk-
ert annað til en vinátta við okkur
Islendinga. Bréfritari varð furðu
lostinn, horfði um stund á þennan
gamla, útlenda vin sinn og sagði:
Ég hélt þú heföir kynnzt islenzku
þjóðinni nógu vel til að vita að
hún mun og ætlar að sjá um sig
sjálf. Sá, sem heldur, að nokkrum
Islendingi dytti í hug, að land
hans gæti orðið e.k. fylki í Banda-
ríkjunum þekkir ekki þjóðarsáí
Islendinga. Þú ert búinn að vera
lengi á íslandi og hefur kynnzt
mörgum Islendingum, en þú
Er Brynjólfur
upphafsmaður
marxismans?
En eítir að landsleigumálið
kom upp, hefur bréfritari spurt
sjálfan sig: hvor þekkti íslend-
inga í raun og veru betur, hann
eða vinur hans vestur í Banda-
ríkjunum? Morgunblaðið trúir
því enn að bréfritari hafi þekkt
þjóð sína betur en Stover, innra
þrek hennar og sjálfstæðisvitund;
að hún sé meiri en svo, að hún
meti öryggi sitt til fjár, þó að hún
vilji tryggja það eins og bezt verð-
ur á kosið.
Hitt er svo annað mál, að’svo-
nefnd aronska er ekki fremur ný
af nálinni en t.a.m. ef fullyrt væri
að Einar Olgeirsson eða Brynjólf-
ísland. Hann sér ekki fyrir afleið-
ingarnar, sem það getur haft í för
með sér frekar en Jónas foröum.
Aron Guðbrandsson og samhugs-
uðir hans virðast ekki gera sér
grein fyrir hættunni af herstöðv-
arleigu, sem gæti verkaó eins og
fíknilyf, sem dælt væri inn í æð
— og aö þvi gæti komið að þjóðin
treysti sér ekki til að standa á
eigin fótum eins og hún hefur
gert lrá stofnun lýöveldis. Um
þetta verða Islendingar að hugsa
fyrst og siðast.
Öryggi og
viðskipti
Tillaga Jónasar frá Hriflu fól í
sér aó Bandaríkin skuldbyndu sig
landi hervernd. Um stundarsakir
blossaði hinn gamli kraftur upp í
Jónasi. Þegar ég spurði hann út í
þessi mál, svaraði hann: Rússar
voru að leggja tiu riki undir veldi
sitt. Þá var hafizt handa um varn-
arsamning vestrænna ríkja.
Kommúnistar börðust harðlega
gegn því máli, en borgara-
flokkarnir voru hikandi og tví-
skiptir. Meirihluti Alþingis sanv
þykkti þó, að Bandarikjastjórn
mætti láta flugvélar koma við á
Keflavíkurflugvelli næstu fimm
árin vegna setuliðsins i Þýzka-
landi, eins og það hét á fínu máli.
Jónas beitti sér fyrir því i ræðu
og riti að íslendingar svöruðu til-
boði Trumans um hervernd með
tveimur samningstilboðum. Ann-
ars vegar samningsbundinni her-
vernd næstu tuttugu og fimm ár-
in. hins vegar að Bandaríkin
veittu íslenzku þjóðinni tolla- og
hömlulausan markað fyrir allar
afurðir landsmanna meðan
herverndarsáttmálinn stæöi.
Ég spurði um byr við þessar
hugmyndir.
Þjóðarviljinn kom fram á
tveimur stöðum, sagði Jónas. I
Reykjavík fylgdi öll verzlunar-
stéttin máli mínu með eindregn-
um stuöningi og gleymdi öllum
skoðanamun um verzlunarmálin.
Og í Þingeyjarsýslu stóðu sam-
vinnumenn með stefnu minni.
Á öðrum stað lýsti Jónas undir-
tektum þannig: Ég auglýsti fyrir-
lestur um einokun og viöskipta-
frelsi í næststærsta kvikmynda-
húsi bæjarins, (þ.e. Gamla Bíói)
10. des. 1946. Veður var slæml
þennan dag, hvasst og hált á göt-
um. Fundartimi var fremur
óhentugur, rétt eftir hádegisverð
á sunnudegi, þegar borgarar höf-
uðstaðarins vilja gjarnan halda
helgi hvíldardagsins eftir fyrir-
mælum lögmálsins. Aóstaða min
" var engan veginn auðveld. í ná-
lægan mannsaldur höfðu tvö víð-
lesnustu blöð höfuðstaóarins lýsi
mér, dag eftir dag og ár eftir ár,
sem langhættulegasta og verst
innrætta óvini verzlunarstéttar-
innar og auk þess sem einkavini
bolsjevika.
Þar sem ég varð að selja
aðganginn á fimm krónur til að
hafa tekjur upp i húsaleigu og
augiýsingar, en allur þorri manna
í bænum vanur að fá án endur-
gjalds margháttaðar skemmtanir.
söng, dans, búktal og eftirhermur
með stjórnmálaumræðum flokk-
anna, gat ég auðveldlega búist við
svo að segja tómu húsi. Ég tók
áhættuna og gekk í ovissu en von-
góður inn um hliðardyr inn á leik-
sviðið. Tjald mikið var þvert yfir
sviðið og féllu skarir þess saman
um það mitt. Ég ýtti tjaidinu til
hliðar og gekk fram að ræðustóln-
um. Sá ég þá, mér til óblandinnar
ánægju, að hinn stóri salur fram-
undan var nærri fullskipaður.
Bar þá svo við, að meginþorri
fundarmanna fagnaði mér með al-
mennu lófataki. Var það nýjung
fyrir mig, sem hef að vísu að baki
þátttöku í mörg hundruð fundum,
oftast meö samherjum.
Erindi mitt stóð í eina klukku-
stund. Voru þar engar nýjungar,
en stílfáerðar kröfur um algjört
viðskiptafrelsi. En svo var áhugi
fundargesta mikill, að þeir not-
uðu flest tækifæri meðan ég flutti
mál mitt, og við ræöulok. til að
sýna með áköfu lófataki, aö þeir
væru mér samhuga. Hér var að
verki verzlunarmannastétt
Reykjavíkur."
Svipaða sögu segir Jónas frá
Hriflu i Öfeigi. Það fer ekki milli
mála, aö Jönas er upphafsmaður
þess aö tryggja viöskiptahags-
muni íslendinga meö hervérndar-
samningi við Bandaríkin. En
hann segir jafnframt í Ófeigi, aö
krafa íslendinga í Gamla sáttmála
um sex skip árlega frá Noregi
hafi eins og á stóð, verið „afsakan-
leg neyðarvörn þjóðar, sem gat átt
á hættu að farast úr hungri sök-
um skipaleysis, en þetta skilyröi
gerði íslendinga raunverulega
miklu háðari Noregi heldur en
þurft hefði að vera. Island á ekki
að blanda annarlegum skilyrðum
inn í bandalagssáttmála, sem
gerður kynni að verða um varnir
landsins móti árásarþjóðum. Ur
þvi ísland vill hvorki vera hluti af
veldi Danakonungs, ekki amt í
heimsveidi Rússa eða 49. ríkið
undir stjörnufánanum (banda-
ríska), þá er íslenzku þjóðinni
aðeins ein leið opin til frelsis og
það er að geta sjálf staðið straum
af öllum tilkostnaði við rekstur
þjóðarbúsins, án þess að leita til
nokkurar erlendrar þjóðar um
gjafir og guðsþakkarverk."
Þó að Jónas frá Hriflu vildi
ganga langt i samningum sínum
við Bandaríkin um hervernd og
viðskipti — eða ,,aö santeina her-
vernd og viðskiptasáttmála", eins
og hann kemst að orði i Ófeigi —
þá var hann raunsærri i þjóð-
verndarmálum en þeir, sem nú
vilja setja verömióa á Island. Þeir
virðast eiga þá hugsjón helzt aö
binda okkur á fjárhagsklafa
mesta stórveldis veraldarsögunn-
ar. En þó skjátlaðist Jónasi hrap-
allega, þegar hann trúði því ekki,
að viö gætum staðið á eigin fótum
án þess ,,að fá tolla- og hömlu-
lausa innflutningsheimild fyrir
islenzka framleiöslu í Bandaríkj-
unum‘‘. Saga síðustu 30—40 ára
hefur sýnt og sannað. að við þurf-
um ekki að vera neinir bónbjarg-
armenn, heldur getum við treyst
sjálfstæði okkar og öryggi með
þeirri reisn, sem fullvalda þjóð
sæmir. Við höfum að vísu við erf-
ið vandamál að glima, en eigum
að geta ráöið fram úr þeini ekki
síður en aðrar þjóðir. Aðild okkar
að varnarsamstarfi vestrænna
þjóða er ekki gróðafyrirtæki,
heldur e.k. trygging, þar sem þátt-
takendur hafa sameiginlega
ábyrgð og koma hver öðrum til
hjálpar eins og islenzkir bændur,
þegar þeír tóku höndum saman á
þjóðveldisöld og hétu þvi að veita
hver öðrum aðstoð, ef iila færi.
Þannig tryggðu þeir öryggi sitt og
framtið án þess að afsala sér á
nokkurn hátt sjálfstæöi sínu — og
glata þannig reisn sinni og stolti.