Morgunblaðið - 17.02.1978, Blaðsíða 30

3Q MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. FEBRUAR 1978
Sigurður H. Richter dýrafræðingur:
Ormar í hundum
Talsvert hefur verið rætt og
ritað á undanförnum árum um
orma í hundum og þá hættu er
mönnum stafar af þeim. Ekki
hefur þó verið gert nóg til að
skýra fyrir almenningi í hverju
þessi hætta er fólgin. I þessari
grein er ætlun mín að segja í
stuttu máli frá þessum ormum,
smithættunni af völdum þeirra
og ráðstöfunum gegn þeim.
Sullaveikibandormurinn
Sullaveikibandormurinn
(Echinococcus granulosus) lifir
í þörmum hunda. Hann er að-
eins 3—6 mm á lengd, haus og
2—3 liðir. Vikulega dettur aft-
asti liðurinn af og nýr liður
myndast aftan við hausinn.
Lausi Iiðurinn, 'sem í eru um
500 egg, berst út með saur
hundsins, rifnar og eggin dreif-
ast. Slæðist egg bandormsins
ofan í grasbít eða menn, klekst
Lirfa úr því, borar sér út um
þarmavegginn og berst oftast
til lifrar, stundum til ölung a og
sjaldan til annarra líffæra.
Lirfan breytist nú í hinn svo-
kallaða sull, sem er vökvafyllt
blaðra og tekur að vaxa. Sam-
tímis reynir líkaminn að mynda
bandvefshjúp um sullinn og af-
marka hann þannig. Oftast
tekst þetta og stöðvast þá vöxt-
ur sullsins og verður sá er sull-
inn ber þá sjaldnast var við
hann. En stundum vex sullur-
inn hömlulítið, og getur þrýst á
viðkvæm líffæri og jafnvel
dregið hýsil sinn tií dauða se
ekkert að gert. Inni í suiiinum
myndast mikill fjöldi band-
Sullaveiki-
bandormur
úr hundi.
Lengd hans
er aðeins
3—6 mm.
ormshausa og éti hundur sull
fær hann því oftast i sig mikinn
fjöldabandorma.
Aætlað hefur verið að um
miðju síðustu öld hafi fjórði til
fimmti hver Islendingur haft í
sér sull, en þá áttuðu menn sig
fyrst á eðli sjúkdómsins og
hafnar voru skipulegar ráð-
stafanir gegn honum. Þessar
ráðstafanir urðu brátt svipaðar
og nú tfðkast, þ.e. árleg orma-
hreinsun hunda með band-
ormalyfjum og að þess skyldi
gætt að hundar kæmust ekki í
innyfli búpenings við slátrun.
Einnig var orsök og eðli sjúk-
dómsins skýrð fyrir almenn-
ingi. Ahrif þessara ráðstafana
Spóluormar úr hundi.
komu brátt í ljós. Draga tók úr
tíðni sullaveiki í mönnum og er
nú svo komið að nýir sullir hafa
ekki fundist í mönnum hér á
landi um árabil. Talið var á
tímabili að sullaveikiband-
orminum hefði alveg verið út-
rýmt úr landinu, en nú siðustu
árin hafa nokkrum sinnum
fundist sullir í kindum á
Austurlandi. Eru upptök sýk-
ingarinnar þar enn ókunn.
Hundaspóluormurinn
Hundaspóluorrnurinn
(Toxocara canis) er af öðrum
flokki sníkjuorma. Hann lifir
einnig í þörmum hunda, verður
4—10 cm langur og er talsvert
um hann í hundum hérlendis.
Ormurinn verpir eggjum er
berast út með saur hundsins.
Berist egg ofan í hund, klekjast
úr þeim lirfur er skríða út úr
þörmum hundsins og berast
með blóðrás til lifrar. Þaðan
berast þær aftur með bð s til
lungna, þar sem þær skríða inn
í lungun og upp úr þeim og
aftur niður í þarma þar sem
þær verða að fullorðnum orm-
um. Hvolpum er einkum hætt
við slíku smiti, en fullorðnir
hundar virðast mynda talsvert
ónæmi gegn þessum ormum og
eru fullorðnir spóluormar
miklu sjaldgæfari í þörmum
þeirra. Berist egg ofan í full-
orðna tík, getur það aftur á
móti gerst að lirfurnar bori sér
út úr þörmunum en í stað þess
að fara þá hringrás er áður er
lýst, setjast þær að í ýmsum
vefjum hennar. Þegar tíkin
verður næst hvolpafull, fara
lirfurnar aftur af stað og smita
hvolpana þegar á fósturskeiði.
Hvolpar eru því oft sýktir fyrir
fæðingu og mánaðargamlir
hvolpar geta því haft í þörmum
sínum fullþroskaða spóluorma.
Hættan er mönnum getur
stafað af þessum ormum, er að
Sullir f lifur.
eggin geta slæðst ofan í þá. Þá
klekjast lirfurnar í þörmunum,
bora sér út um þarmavegginn
og berast með blóðinu til lifrar.
En síðan taka lirfurnar stund-
um að flakka um vefi líkamans
og geta haldið því áfram í
nokkra mánuði. Oftast er talið
að menn verði ekki varir við
þetta og lirfurnar valdi litlu
eða engu tjóni. Ef sýkingin er
Spóluormar úr ketti.
mikil eða lendi lirfurnar í við-
kvæmum líffærum, geta þær
valdið sjúkdómi.
Það er fyrst nú að síðari árum
að menn hafa almennt farið að
gera sér grein fyrir þessari
hættu. Mjög erfitt er að greina
sjúkdóminn, því sjúkdómsein-
kenni eru oftast væg og fara
einkum eftir því í hvaða líffær-
um lirfurnar lenda. Einstöku
sinnum getur sýkingin orðið
lífshættuleg, þó ekki séu þekkt
dæmi þess hérlendis. Það eru
einkum ungbörn, sem talin eru
í mestri hættu, vegna þess að
þau geta átt það til að borða
hundaskít með eggjum í.
Náskyld ormategund með
svipuðum lífsferli er í köttum
hér á landi, og er hún af sumum
einnig talin varasöm mönnum.
Varnir gegn ormum
í hundum
Árleg hreinsun bandorma úr
nundum er lögboðin á Islandi
og skal framfylgt allsstaðar
nema þar sem hundahald er
bannað. Hún miðar að eyðingu
sullaveikibandormsins og ann-
arra bandorma í hundum.
Vegna þessara og fleiri ráðstaf-
ana er lítil hætta á að hreinsað-
ir hundar séu með sullaveiki-
bandorma hér á landi, nema
eftilvill á stöku stað á Austur-
landi.
Gegn hundaspóluorminum
eru aftur á móti engar lögboðn-
ar ráðstafanir gerðar. Lyf þau
sem nú eru notuð við lögboðnu
hundahreinsunina, losa hund-
ana ekki við spóluorminn en
veita fólki oftast falska öryggis-
kennd. Með hundahreinsuninni
heldur það oft, að það sé laust
við alla orma úr hundum sin-
um. Til eru ágæt lyf, sem fá má
hjá dýralæknum, og hreinsa
fullorðna spóluorma úr hundin-
um, en ýmsir vankantar eru á
því að gefa þau samtímis band-
ormalyfjunum við hunda-
hreinsunina. Vonir standa til
að innan fárra ára verði hægt
að taka almennt í notkun við
hundahreinsun lyf sem vinna
bæði á bandormum og spólu-
ormum, en jafnvel þótt svo fari,
er hætt við að það dugi eitt sér
skammt gegn spóluormum og
eru 'il þess ýmsar ástæður:
Hundar hér á landi eru yfirleitt
ekki hreinsaðir við lögboðna
hundahreinsun, fyrr en þeir
eru orðnir fullorðnir, og þá eru
þeir yfirleitt að mestu búnir að
losa sig við spóluorma úr melt-
ingarveginum. Fullorðnir kyn-
þroska spóluormar eru algeng-
astir í hvolpum á fyrstu mánuð-
unum, en á þeim aldri er sam-
band hvolpa við börn hvað nán-
ast. Lögboðin árleg hreinsun
fullorðinna hunda kæmi því að
litlu gagni. Nauðsynlegt er að
hreinsa alla hvolpa með spólu-
ormalyfi þegar þeir eru um
mánaða gamlir, síðan aftur eft-
ir u.þ.b. hálfan mánuð og svo
eftilvill einu sinni enn, þegar
þeir eru fárra mánaða gamlir.
Lyf gegn spóluormum eru mjög
mild og valda hundunum eng-
um óþægindum.
Eg held að verulegur árangur
í baráttunni gegn spóluormum
náist ekki með lögboði einu
saman. Mín hugmynd er sú, að
við árlegu lögboðnu hunda-
hreinsunina fái hver hundaeig-
andi lítið fjölrit eða bækling
með upplýsingum um orma í
hundum, smithættuna af þeirra
völdum og hvaða ráðstafanir
þurfi að gera. Spóluormalyf
verði seld í lausasölu í lyfja-
verslunum og fylgi glöggar leið-
beiningar um notkun þeirra.
Hundahald er staðreynd á ís-
landi. Hundahaldi fylgir nokk-
ur ormasýkingarhætta, en ef
opinberir aðilar og almenning-
ur gerir sér grein fyrir henni og
gerðar eru viðeigandi ráð-
stafanir, verður hún hverfandi
lítil. I baráttunni gegn sulla-
veikinni á sínum tima var höfð-
að til skilnings og þátttöku al-
mennings, og þá leið verður
einnig að fara nú.
Sigurður H. Richter,
dýrafræðingur.
— Þór Magnús-
son...
Framhald af bls. 14.
En er þetta rétt? Er það rétt að
minnast Jóns Sigurðssonar með
þí að ákveða að rífa gömlu kirkj-
una á fæðingarstað hans, elzta
húsið á staðnum og þann minja-
grip, sem helzt leiðir hugann
aftur til fortíðar? Kirkjan er einu
áberandi minjar á staðnum frá
öld Jóns Sigurðssonar. Eg trúi þv
ekki fýrr en ég tek á, að í Hrafns-
eyrarnefnd hafi valizt menn, sem
telja að þetta sé leiðin til að minn-
ast fyrri tíðar manna, að fjarlægja
söguleg minnismerki í minningar-
skyni.
Það mundi ekki kosta nema
hluta af byggingarkostnaði nýrr-
ar kapellu að gera vandlega við

raöauglýsingar —
Hranfseyrarkirkju þannig að hún
sæmdi sér með prýði á staðnum
um langa framtíð. Það var lengi
viðtekin regla að gamlar timbur-
kirkjur skyldu hverfa fyrir stein-
kirkjum, oft algerlega að ástæðu-
lausu. I seinni tíð hafa þó ýmsar
hlotið vandlega viðgerð fyrir lítið
brot af byggingarkostnaði nýs
húss. Má t.d. benda á Þingvalla-
kirkju. Fyrir nokkrum árum var
skýrt frá því, að byggja ætti stein-
raöauglýsingar
kirkju á þingvöllum í stað þeirr-
ar, sem nú er. Góðu heilli var
gamla kirkjan gerð vandlega upp
í staðinn. Fáir munu andmæla
því, að hin örsmáa og einfalda
kirkja á Þingvöllum sómi staðn-
um betur en stór steinkirkja hefði
gert.
Vel má vera að sjóði þeim, sem
fyrir hendi er, fengist varið til
viðgerðar timburkirkjunnar á
Hrafnseyri í stað nýsmíði stein-
kirkju. Forsætisráðherra sagi á
Alþingi, _að kostnaður við nýsmíð-
ina yrði m.a. greiddur með sam-
skotum einstaklinga og samtaka,
sem Hrafnseyrarnefnd hygðist
beita sér fyrir. Skyldi þá ekki
geta verið að einhverjir fengjust
til þess einnig að skjóta saman fé
til viðgerðar Hrafnseyrarkirkju,
þeirrar sem Hrafnseyrarnefnd
virðist nú vilja feiga?
Þór Magnússon þjóðminjavörður.
— raöauglýsingar
r
Utgerðarmenn
Til sölu útbúnaður til þorskanetaveiða alls
ca 8 trossur
Upplýsingar í síma 35450 eða 36262.
Gufuketill
til sölu er nýr sænskur rafskautagufuket-
ill. Vinnuþrýstingur 1 1 bar, gufumagn
290 kg/tíma, hámarks orkunotkun 225
kw Með katlinum fylgir færivatnstankur,
þrýstijafnari 2 — 7 kg og gufutankur 3
rúmm. Ennfremur til sölu 1 50 stk fiski-
kassar (ómerktir) 70 I Uppl. veitir Gunn-
ar Kjartansson sími 99-1 957 kl. 6
Til sölu er
prjóna- og saumastofa
Um er að ræða vélar og tæki til fram-
leiðslu á nærfatnaði og fleiru. Góð við-
skiptasambönd. Miklir möguleikar fyrir
réttan aðila. Þeir sem áhuga hafa snúi sér
til augld Mbl. merkt: „Léttur iðnaður —
919".