Morgunblaðið - 24.11.1978, Blaðsíða 14

46
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1978
Vaxandi tíðni alkoholisma og þó
sérstaklega það, að mun algengara
er að alkoholismi þróist til efri
stiga á mun skemmri tíma en áður
var, er staðreynd, sem hlýtur að
hvetja menn til að leita einhverra
raunhæfra orsaka. Þegar ung-
menni á þroskaskéiði markast
alkoholisma í sívaxandi mæli er til
lítils að hrópa: „æ, þessi æska ...“
o.s.frv., það hljóta að liggja
orsakir að baki þessari þróun og
þær verðum við að finna.
Mér er Ijóst, að alkoholismi er
byggður upp af samverkandi
hvötum og mér er líka ljóst, að
aukin velmegun, aukið sjálfræði
og sjálfstæði, aukin vinnueftir-
spurn, stytting vinnutíma, breglað
almenningsálit og aukin streita
samfara virðingarleysi fyrir sjálf-
um sér og öðrum, sem byggist á
síharðnandi keppni við að tína upp
molnandi skorpuna utan af vax-
andi verðbólgu — mér er ljóst, að
allt þetta og margt annað hefur
hvetjandi áhrif á vöxt alkohol-
isma. Samt held ég að það sé ekki
þetta sem úrslitum ræður. Því ef
svo væri, mætti ætla, að athafna-
mennirnir í þjóðfélaginu og unga
fólkið, sem er með fjögurra, fimm
eða sex ára heimili og er að byggja
yfir sig eða nýbúið að því,
mynduðu obban af óeðlilegri
aukningu aikoholismans, — en svo
er ekki. Alkoholismi dreifist um
allt þjóðfélagið til allra stétta og á
allan aldur beggja kynja.
Að mjög athuguðu máli slæ ég
því hér fram. að líklegasti or-
sakavaldur hins ört vaxandi
alkoholisma sé hin stóraukna
óeðlilega lyfjanotkun. Það er
vitað mál, a fjöldi manns um allt
þjóðlífið er langtímum saman
meira og minna undir áhrifum
lyfja algjörlega óafvitandi þess, að
strax og þolmyndunartilhneyging
segir til sín vega þeir salt á barmi
fullmótaðs alkoholisma og vöxtur
meinsins byggist þá annaðhvort á
aukinni lyfjaneyslu, aukinni
áfengisneyslu eða samverkun
þessarra tveggja vímuvalda. Hafi
alkoholismi, hinsvégar, fest rætur
með sjúklingi áður en til lyfjameð-
ferðar kemur taka lyfin við
hlutverki áfengisins sem vímu-
gjafi, og þá mætti breyta hinni
klassísku forskrift: „1 pilla 3svar á
dag“ í „1 pilla 3svar á dag til
viðhalds alkóhólisma“.
Hættan af oflyfjun stafar af því,
að menn eru misjafnlega næmir
fyrir deyfilyfjum, þ.e. verkja og
taugal.vfjum, á sama máta og þeir
eru misnæmir fyrir alkóhóli.
Deyfilyf og áfengi lúta sama
lögmáli, enda er áfengi deyfilyf.
Vitað er, að líffærakerfi skepn-
unnar aðlagast eiturgjöfum. Ef
eiturgjafir eru stöðugar grípur
náttúran til þeirrar þrautalend-
ingar að reikna með eitrinu við
efnaskiptin. Þegar afkastageta
lifrar þrýtur og uppsölum sleppur
er ekki um annað að ræða fyrir
varnarlausan líkamann en sætta
sig við eitrið og reyna að aðlagast
því — eða deyja ella. Á þessu
byggist alkoholismi að verulegu
leyti og ættu mönnum því ekki að
koma á óvart þótt svipað gerist
Mj I U* \ I
íÆ
Steinar
Guömundsson:
Víxlölvun
þegar lyf með sömu eiturverkun-
um og áfengið spannar verða
fastur liður daglegs viðurværis.
En hvað um víxlölvun?
I.
Ölvun, sem ýmist nærist á
áfengi eða lyfjum hefir verið nefnd
víxlölvun.
Alkoholismi er stigvaxandi og
stigversnandi sjúkdómur, sem
hægt er að stöva með því að hætta
að næra hann á vímuvaldinum.
Augljóst er því, að allt sem nærir
alkoholisma er alkoholistanum
eitur, — og skiptir engu máli hvort
það heitir Vodka eða Valíum,
Vermouth eða verkjalyf, púrtvín
eða pilla. Síðasta áratuginn hefur
æ betur og betur komið í ljós — og
nú orðið borðliggjandi —, að
alkoholisma má bæði vekja og
halda vakandi jafnt með lyfjum
sem áfengi, og virðist engu máli
skipta hvor vímuvaldurinn er
notaður. Svo almenn er þessi
vitneskja nú orðin, að fjöldi fólks
skipuleggur fyllirí sín með hlið-
sjón af því hvort heppilegra sé í
það og það skiptið, að nota lyf eða
áfengi til ölvunarinnar. Augljóst
má vera, að heppilegra er „að rétta
sig af“ með lyfjum ef umhverfi á
vinnustað er þess eðlis að brenni-
vínsþefur gæti komið upp um
afréttinguna. „Afréttari" í formi
lyfja er því mikið notaður, en
alkoholisti, sem þannig „réttir sig
af“ gerir sér yfirleitt ekki ljóst að
hann framlengir ölvunarstig sitt
um þáð tímabil sem lyfjaáhrifin
vara. Og í því má ætla að liggi hin
ofboðslega fjölgun alkoholista á
miðjum aldri. Þannig getur
maður, sem aðeins telur sig drekka
einn dag í viku, veri undir áhrifum
2 eða 3 daga, eða jafnvel lengur,
vikulega, án þess að gera sér þá
staðreynd ljósa, að þannig getur
það, sem kallast „skaðlaust helg-
arfyllirí" verkað sem stöðug þjór,
sem vissulega er hættulegasta
stigið í allri uppistöðu alkoholism-
ans. Þjór er alkoholistanum skað-
legra heldur en snögg afgerandi
fyllirí, jafnvel þótt vond séu.
Vikuleg ofurölvun fer alls ekki
eins illa með alkoholistann og
stöðugt þjór. Ef helgarfyllirí eru
tengd saman með lyfjanotkun
myndast stöðug ölvun, þ.e.a.s. það
stig alkoholismans sem er þróun
hans voðalegast og einstökum
líffærum (t.d. heila) hættulegast.
Það er mikið auðveldara að
stðva alkoholisma en margur
hyggur — en að lækna hann er
útilokað. Alkoholismi er stigversn-
andi sjúkdómur jafn lengi og
honum er haldið virkum, en njóti
Sigurður Gunnarsson fyrrv. skólast jóri:
Vandamál aldraðra
Eins og öllu hugsandi fólki á að
vera kunnugt, hafa málefni aldr-
aðra verið mjög á dagskrá á síðari
árum allmörgum. Er það mjög að
vonum, þar sem svo miklar þjóð-
lífsbreytingar hafa orðið hér hjá
okkur að næsta fágætt mun vera,
þótt leitað sé um víða veröid.
Fjöldi áhugasamra einstaklinga
og félagasamtaka um land allt
hafa lagt þar hönd á plóginn og
víða unnið stórvirki fyrir marga
aldraða. Um það bera vitni glæsi-
leg dvalar- og heilsuhæli, sem
komið hefur verið upp fyrir aldrað
fólk undanfarin ár.
En þótt margt hafi vissulega
verið vel gert til aðstoðar öldruð-
um og margir, sem að þeim málum
hafa unnið, eigi miklar þakkir
skilið, er þó enn margt ógert.
Baráttan til aðstoðar og hagsbóta
hinum öldruðu verður því að halda
hiklaust og markvisst áfram, enda
fer þeim alltaf fjölgandi, þar sem
lífaldur Islendinga er sífellt að
lengjast, eins og skýrslur sanna.
Mörgum er þetta líka vel ljóst og
láta oft til sín heyra ákveðnar
raddir um málefni aldraðra, bæði í
ræðu og riti.
Eg nefni hér aðeins þrjú dæmi
um greinar um þessi mál, sem
birst hafa nýlega í dagblöðum:
1) Allfjölmennur félagsskapur,
sem nefnist Samtök aldraðra. og
vinnur m.a. að því að finna leiðir
til að koma upp hentugu húsnæði
með þjónustumiðstöð fyrir gamalt
fólk, sem lokið hefur löngu ævi-
starfi, börnin farin að heiman og
húsnæðið orðið því ofviða... Rök-
föst og ágæt grein um þessi mál
eftir Hallgrím Th. Björnsson
fyrrv. yfirkennara.
2) Gamla fólkið, — gömlu
heimilin... Ágæt grein eftir séra
Jón Auðuns.
3) Um skattamál aldraðra.
Mjög ákveðin hugvekja eftir séra
Hjalta Guðmundsson. Forystu-
menn Samtaka aldraðra hafa
einnig hreyft þessu máli, bæði í
bréfi til Alþingis og greinum í
dagblöðum.
I^þessum málum öllum, sem
þarna eru reifuð ög rædd, þarf að
vinna af öryggi og festu þar til
sigur vinnst — og það sem fyrst.
Mér er kunnugt um, að þau eiga öll
ágæta málsvara, svo að ég ræði
þau ekki hér frekar að sinni, —
óska aðeins að forvígismenn þeirra
beri gæfu til að koma þeim í
farsæla höfn sem allra fyrst.
Hins vegar ætla ég að leyfa mér
að víkja hér að einu máli, sem að
mínu mati er í eðli sínu mjög stórt
og getur haft örlagarík áhrif fyrir
marga, en hefur þó verið undar-
lega hljótt um. Á ég þar við
atvinnumál aldraðra. — fólksins,
sem dæmt hefur verið úr leik.
orðið að hætta fastri vinnu £7 eða
70 ára.
Ég er viss um, að það eru margir
fleiri en ég, sem þekkja fólk á
þessum aldri, sem segja má.að
hafi fallið saman og horfið af
sjónarsviði miklu fyrr en eðlilegt
var, aðeins vegna þess, að það gat
ekki fengið vinnu við hæfi hluta úr
degi og var ekki í stakk búið, til
þess að fitja upp á einhverju starfi
heima.
Sigurður Gunnarsson
Ég er vel minnugur þess, að
sumir atvinnurekendur leyfa
þessu fólki að virtna áfram hluta
úr degi, og í vissum tilfellum
heilan vinnudag e.t.v. um árabil,
— og þökk sé þeim fyrir það. Þar
er um að ræða atvinnurekendur,
sem hafa glöggan skilning á
málefnum aldraðra og bera hag
þeirra fyrir brjósti. En því miður
er þarna aðeins um að ræða örlítið
brot af hinum öldruðu sem hafa
hliðstætt vinnuþrek.
Hér verður að minna á, þótt
öllum ætti að vera kunnugt, að þar
sem heilsufar þjóðarinnar hefur
sífellt farið batnandi hina síðari
áratugi, og meðalaldur aukist
stórlega, er sá hópur nú orðinn
fjölmennur, bæði karla og kvenna,
sem er við bestu heilsu og lítt
skerta starfskrafta á árabilinu
67—78 ára.
Þetta fólk — og þá hef ég að
sjálfsögðu fyrst og fremst í huga
þá, sem búa á mestu þéttbýlis-
svæðunum, því að þar kreppir
skórinn mest, — þctta fólk, allir
þeir sem þess óska og hafa heilsu
til — þarf að eiga kost á því að fá
vinnu við hæfi hálfan dag eða
hluta úr degi eftir samkomulagi.
Það þarf að eiga kost á því. vegna
þess að það vill halda áfram að
vinna við eitthvað, verður því
hamingjusamara og unir eliinni
hetur.
Ráðamenn þjóðarinnar verða
að gera sér þetta ljóst og þurfa
markvisst að vinna að því sem
allra fyrst, að þetta mikla réttlæt-
is- og nauðsynjamál hinna öldruðu
nái fram að ganga — að sérhver
sá. sem þess óskar og hcilsu
hcfur. fái vinnu við hæfi hálfan
dag eða hluta úr degi.
Að baki þessa mikla nauðsynja-
máls liggia að mínu mati tvær
megin ástæður:
í fyrsta lagi: Með því stuðla
ráðamenn þjóðarinnar að auk-
inni iífshamingju hinna öldruðu,
— þessara öldnu og ágætu þegna,
sem flestir hafa leyst af hendi
giftudrjúg störf í þágu þjóðar
sinnar, — lagt gull í lófa
framtíðarinnar og eiga vissulega
skilið, að þannig sé komið á móti
þejm.
I öðru lagi gera ráðamenn
þjóðarinnar þetta til þess að nýta
þá starfskrafta, sem fyrir hendi
eru og fúsir til að vinna að
einhverjum þeim verkefnum, sem
æskilegt er og nauðsynlcgt að
leyst séu af hendi. Okkar litla
þjóð hefur líka vissulega fulla
þörí fyrir að nýta alla þá
starfskrafta, sem kostur er á.
Ég mælist eindregið til, að sem
allra flestir hugleiði þetta mikil-
væga mál og leggi því lið. Æskileg-
ast væri, að Alþing tæki það strax
til meðferðar á þingi því, er nú
situr, og feli ungum og áhugasöm-
um manni að hefja undirhúning
að framkvæmd þess þegar á
næsta ári.