Morgunblaðið - 15.02.1979, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 1979
Á fundi efri deildar í gær gerði Ragnhildur Helgadóttir grein fyrir
frumvarpi sínu um breytingar á grunnskólalögum. Þar er annars
vegar lagt til, að forráðamenn nemenda hafi rétt til að tryggja að
menntun og fræðsla gangi ekki gegn trúar- og lífsskoðunum þeirra.
Enn fremur sett inn ákvæði, sem hefur þann tilgang að stemma stigu
við einhliða áróðri í grunnskólum.
Hins vegar feiur frumvarpið í sér reglur um fræðilegar rannsóknir í
grunnskólum, þar sem bæði sé tekið tillit til einstaklingshagsmuna og
þjóðfélagshagsmuna.
Fjölskyldan er frum-
eining þjóðfélagsins
Ragnhildur Helgadóttir (S) sagði
m.a.: Meginhugsunin, sem liggur á
bak við þetta frumvarp, er sú lífs-
skoðun, að fjölskyldan sé grund-
vallarhópeining þjóðfélagsins og sú
félagseining, sem börnum er hollast
að alast upp í. í öðru lagi er heimilið
sé hollasti uppeldisstaðurinn og
foreldrarnir beri höfuðábyrgð á
uppeldinu. Dagvistunarstofnanir og
skólar séu hjálparstofnanir heimila
og forráðamanna, en eigi ekki að
koma í stað þeirra og í þriðja lagi að
börnin séu frá fæðingu sjálfstæðir
einstaklingar og eigi að njóta atlætis
og aðbúnaðar í uppvextinum í sam-
ræmi við þarfir hvers og eins.
Þessi atriði hafa verið grund-
vallarsjónarmið í þessum önnum og
grundvallarlífsskoðanir einnig í
okkar þjóðfélagi og mörgum öðrum
um langan aldur.
Þingmaðurinn vék síðan að því, að
lögum samkvæmt væri skylt að vera.
— Það er svo, að allt athafnafrelsi í
þjóðfélaginu takmarkast af sams
konar frelsi annarra borgara. Við
höfum ekki leyfi til þess að beita
athafnafrelsinu svo, að það skaði
annan. Og við höfum heldur ekki
leyfi til þess að beita fjölmiðlun eða
öðrum áhrifum svo, að það skaði
annan. Þetta er meginatriðið á bak
við hugsunina um friðhelgi einkalífs.
Sameiginlegt uppeldis-
markmið skóla og foreldra
Ragnhildur Helgadóttir undir-
strikaði, að frumvarpið fjallaði um
eitt tiltekið atriði varðandi friðhelgi
einkalífs, — það fjallaði um friðhelgi
einstaklinganna á heimilum þeirra, í
fjölskyldum þeirra, friðhelgi barna
og friðhelgi foreldra. A því margum-
rædda barnaári væri tímabært að
fjalla um málefni sem þetta.
Þótt tilgangur Sameinuðu þjóð-
anna með því að helga þetta ár
sérstaklega börnum sé fyrst og
Ragnhildur Helgadóttir:
ar. Nauðsynlegt væri að setja reglur
um slík störf sem væru þess eðlis, að
ekki yrði unnt að tortryggja þau
vinnubrögð, sem viðhöfð væru.
Þingmaðurinn lagði áherzlu á, að
umrædd könnun væri í raun heildar-
könnun, sem væri mjög alvarlegt
mál. Þar sem slík upplýsingavinnsla
væri komin á eitthvert menningar-
stig, miðuðust slíkar kannanir við
úrtök. Á þessu sviði hefði geysilegt
starf verið unnið á vegum alþjóð-
legra stofnana og allst staðar verið
komizt að þeirri niðurstöðu, að þær
upplýsingar, sem fyrir lægju um
persónulega hagi, mættu ekki vera
úr stærri úrtökum en svo, að þær
dygðu til þess að komast að sann-
sögulegri niðurstöðu frá tölfræðilegu
sjónarmiði. — Þegar ekki er um
úrtak að ræða heldur heildarkönnun
er um miklu minna öryggi fyrir
einstaklinginn, sem þátt tekur í
slíkri könnun, að ræða, sagði þing-
maðurinn.
Þingmaðurinn sagði, að enginn
vissi, hversu margar kannanir svip-
aðs eðlis, hefðu verið gerðar upp á
síðkastið. Hann vitnaði í álitsgerð
eins færasta stærðfræðings landsins,
eins og hann komst að orði, þar sem
m.a. er komizt svo að orði: Könnunin
nær til svo margra og sundurgrein-
andi persónuupplýsinga, að ómögu-
legt er að telja, að svarendur séu
tryggir í nafnleysi sínu. Fyrsta
Reglur um kannanir á persónu-
legum högum bama nauðsynlegar
Tímabært að beina
athyglinni að stöðu
þess í velferðamkinu
sömu atriði hefðu verið staðfest í
ýmsum alþjóðlegum mannréttinda-
yfirlýsingum, sem hún rakti, svo sem
í mannréttindayfirlýsingu Samein-
uðu þjóðanna, þar sem segir í 16. gr.,
að fjölskyldan sé í eðli sinu frum-
eining þjóðfélagsins og beri þjóð-
félagi og ríki að vernda hana.
í mannréttindayfirlýsingu
Evrópuráðsins segir: „Engum manni
skal synjað um rétt til menntunar.
Hið opinbera skal í öllum ráðstöfun-
um sínum virða rétt foreldra til þess
að tryggja það, að slík menntun og
fræðsla sé í samræmi við trúar- og
lífsskoðanir þeirra.
í alþjóðasamningi Sameinuðu
þjóðanna um efnahagsleg, félagsleg
og menningarleg réttindi segir, að
mesta mögulega vernd og aðstoð
skuli látinn fjölskyldunni í té, en hún
er hin eðlilega grundvallarhópeining
þjóðfélagsins, sérstaklega við stofn-
un hennar og á meðan hún er ábyrg
fyrir umönnun og menntun fram-
færsluskyldra barna.
Loks segir í mannréttindayfirlýs-
ingu Sameinuðu þjóðanna, að
„foreldrar skulu fremur öðrum ráða,
hverrar menntunar börn þeirra
skulu njóta."
Friðhelgi einkalífs
Ragnhildur Helgadóttir sagði enn-
fremur: Nú um langan aldur hafa
verið miklar og vaxandi umræður
um það í mörgum löndum, hvernig
vernda beri og hvernig unnt sé að
vernda friðhelgi einkalífs ein-
staklinga í heimi, þar sem tækni til
alls kyns fjölmiðlunar fer vaxandi og
æ meiri ásókn er af ýmsum aðilum
til þess að hafa áhrif og grípa inn í
þróun einkalífs einstaklinganna,
fjölskyldnanna og barnanna.
Það hefur mikið starf verið unnið
á vegum margra fjölþjóðlegra Slofn-
ana til þess að samræma lagareglur
um þetta efni. Sérstaklega hafa þessi
mál verið í brennidepli eftir að
tölvunotkun í opinberu kerfi og í
störfum einkastofnana hefur orðið
almennari. Athyglin hefur ekki sízt
beinzt að því, hvernig eigi að sýna
persónuvernd einstaklinga þá virð-
ingu, sem henni ber eftir öllum
grundvallarsjónarmiðum okkar
þjóðfélags, — hvaða lagareglur á því
sviði sé unnt að samræma milli
landanna. Þessi atriði hafa legið
fyrir Alþingi í frumvarpsformi nú á
síðasta ár t.d., en lög um þetta efni
að því er varðar skráningu persónu-
upplýsinga hafa enn ekki verið þekkt
hér á landi.
Þingmaðurinn vék síðan að því, að
þörfin á reglum um þetta efni væri
brýnust, þegar upplýsingasöfnun
færi fram á skólastigum eins og í
grunnskólanum, þar sem börnum
fremst sá, að rétta hlut þeirra barna,
sem við neyð búa og eiga hvergi
höfði sínu að halla, er líka tímabært,
að sérstakri athygli sé beint að stöðu
barna, hvar sem er, í velferðaríkjum
sem annars staðar, sagði þingmaður-
inn. Sú spurning vaknaði, hvernig
nútimaþjóðfélag með sínum fjöl-
breyttu útbreiðslumöguleikum,
tækni og fjölmiðlun, færi með þessa
möguleika og hvaða leiðir væru
farnar til þess að nútímaatvinnuveg-
ir samrýmdust þörfum fjölskyldu og
barna, en í því sambandi þyrfti að
sýna aukinn skilning á þörf barna
fyrir umönnun beggja foreldra
sinna.
Það hlýtur að vera nauðsynleg að
vekja athygli á því, sagði þingmaður-
inn, að setja reglur í þjóðfélaginu
sem beinast að því að virtur sé réttur
foreldra til að vernda börn sín gegn
óhollum uppeldisáhrifum. Eins og
foreldrar bera ábyrgð á uppeldi
barna sinna, hljóta þeir einnig að
eiga rétt á því börnum sínum til
handa að hjálparstofnanir heimil-
anna, skólar og dagvistunarstofnan-
ir sem og aðrir opinberir aðilar, sem
vinna að málefnum barna, vinni að
sömu aðalmarkmiðum uppeldis og
þeir. Eg tel að þau atriði séu augljós-
ar forsendur fyrir andlegu öryggi
barna. I stuttu máli meginhugsunin
á bak við þetta frumvarp er sú, að
nauðsynlegt sé, að skólinn og
heimilið vinni að sameiginlegu upp-
eldismarkmiði, að samstarf kennar-
anna, starfsmanna skólanna og
foreldra og forráðamanna barnanna
sé virkara með sameiginleg uppeldis-
markmið í huga til þess að auka
andlegt öryggi barnanna og auka
traust þeirra almennt í lífinu.
Könnun á persónu-
legum högum
Ragnhildur Helgadóttir sagði, að
fyrir alllöngu hefði athygli sín verið
vakin á því, að í grunnskólanum
hefði farið fram gífurlega víðtæk
könnun á persónulegum högum nem-
enda í heilum árgangi grunnskólans
í Reykjavík. Áhyggjur foreldra hefðu
vaknað, þegar börn hefðu vikið að
þessari könnun heima hjá sér, en það
hefði verið gjörsamlega ómögulegt
fyrir þá að fá að sjá hvaða spurning-
ar hefðu verið lagðar fyrir börn
þeirra, hvað þá að þeim hefði verið
skýrt frá því fyrirfram.
Þingmaðurinn sagðist hafa snúið
sér til fyrrverandi menntamálaráð-
herra af þessu tilefni og fengið
viðkomandi skjöl sem trúnaðarmál.
En af hverju þau væru trúnaðarmál
kvaðst hann ekki vita um, enda um
að ræða verkefni sem lagt hefði verið
fyrir nemendur í Reykjavík og vörð-
uðu að miklu leyti m.a. hag foreldra,
heimilisháttu ýmiss konar og fl. Við
athugun þessara gagna kvaðst þing-
maðurinn hafa sannfærst um, að
nauðsynlegt væri að setja reglur um
slíka starfsemi. Með því væri ekki
sagt, að ekki gæti verið gagnlegt að
framkvæma ýmsar rannsóknir í
grunnskólanum. En þegar fjallað
væri um málefni, sem vörðuðu per-
sónulegan hag barna og heimila
þeirra, um málefni, sem vörðuðu
foreldra þeirra, samrýmdist ekki
almennu réttaröryggi að gera slíkt
án samþykkis foreldranna.
Skorður við
áróðri í skólum
Ragnhildur Helgadóttir vék síðan
að efnissatriðum frumvarpsins, en
þar væri það nýmæli, sem tekið væri
upp úr mannréttindasáttmála
Evrópuráðsins, að „virða skal rétt
forráðamanna nemenda til þess að
tryggja það, að menntun og fræðsla
gangi ekki gegn trúar- og lífsskoðun-
um þeirra."
Þingmaðurinn sagði lágmarks-
kröfu, að slíkt ákvæði væri í grunn-
skólalögum, en á þessu ákvæði væri
hnykkt í næstu málsgrein frum-
varpsins þar sem stæði: „I skóla-
starfi skal forðast einhliða áróður
um slíkar skoðanir og um álitamál
og ágreiningsmál í þjóðfélaginu."
Þingmaðurinn sagðist hafa haft
það sérstaklega í huga, að einhverjar
skorður yrðu reistar við pólitískum
áróðri í skólum. Sér væri Ijóst, að
fjölmargir aðilar í þjóðfélaginu
segðu: Er þá ekki pólitískt uppeldi
eða pólitískur áróður að haga skóla-
starfinu í samræmi við þær grund-
vallarhugmyndir þjóðfélagsins, sem
ríkjandi eru?
Menn geta haft um það mismun-
andi skoðanir, sagði þingmaðurinn,
en ég er þeirrar skoðunar, að svo sé
ekki. Foreldrar hljóta að ganga út
frá því, að þær hugmyndir hljóti að
vera ríkjandi í skólum hins opinbera,
sem lögverndaðar eru í stjórnarskrá
og öðrum lögum landsins og á ég þá
fyrst og fremst við tvennt: Annars
vegar kristindóminn og hins vegar
friðhelgi heimila.
I þessu sambandi skírskotaði þing-
maðurinn m.a. til þess, að í grunn-
skólalögunum væri talað um að búa
nemendur undir líf og starf í lýðræð-
isþjóðfélagi í samvinnu við heimild-
ir.
Engin trygging
fyrir nafnleynd
Þingmaðurinn gerði síðan að um-
talsefni þá víðtæku könnun, sem
veturinn 1975—1976 fór fram á
einkahögum 1427 nemenda eða
93,3% nemenda á 8. námsári grunn-
skólans, en menntamálaráðherra
hefur svarað fyrirspurn frá þing-
manninum um hana skriflega.
Þingmaðurinn kvaðst hafa ýmls-
legt stóralvarlegt að athuga við
þessa könnun, en dró ekki í efa, að
leyfi til hennar hefði verið veitt af
góðum hug og að hún hefði verið
gerð áf góðum hug og fróðleiksfýsn.
Hins vegar hefði verið svo á málum
haldið, að enginn greiði hefði verið
gerður börnum, foreldrum, þjóð-
félaginu yfirleitt né þeirri fræði-
grein, sem notuð var við úrvinnslu
gagnanna.
Þingmaðurinn kvaðst í hópi
þeirra, sem teldu sálfræðilega þjón-
ustu í skólum hafa mikilvægu hlut-
verki að gegna. Hins vegar taldi
hann vinnuaðferðir sem rýrðu traust
á þessari fræðigrein, mjög bagaleg-
spurningin skiptir nemendur þegar í
rösklega 12 hópa. Önnur spurningin í
tvo hópa, þriðja spruningin í þrjá
hópa. Ef unnt væri að fá upplýsingar
um hæð nemenda í skólum Reykja-
víkur, en um það var ein spurningin,
þetta tiltekna ár, ættu þessar þrjár
spruningar einar að nægja til þess að
finna nafn hvers einasta svarenda.
— Auk þess væru 19 spurningar sem
nota mætti á sama hátt og sumar
þeirra væru betur fallnar til sundur-
greiningar en spurning 3 að því leyti,
að ekki þyrfti að leita eftir upplýs-
ingum, sem ekki væru opinberar.
Leynd yfir
könnuninni
Ragnhildur Helgadóttir vék að því,
að í svari menntamálaráðherra væri
dr. phil. Preping, þáverandi
prófessor í uppeldisfræðum við
Árósarháskóla talinn vísindalegur
stjórnandi og ábyrgðarmaður
könnunarinnar, en eftirgrennslanir
foreldra hefðu leitt í ljós, að svo væri
ekki, heldur þeir stúdentar sjálfir,
sem fyrir könnuninni stóðu.
Hún taldi stórathugaverða þá
leynd, sem yfir könnuninni hefði
verið þegar hún var gerð. Skólastjór-
um hefði ekki verið sýndur
spurningalistinn, hvað þá foreldrum,
enda hefðu þeir ekki verið spurðir
leyfis. Erfitt væri að sjá, hvaða
tilgangi slík leynd þjónaði í sam-
bandi við slíkt stórverkefni í grunn-
skólanum, auk þess sem það væru
afskaplega sérkennilegt, að aðilar
utan skólanna skyldu gera könnun-
ina en ekki kennararnir sjálfir.
Ragnhildur gerði það að umals-
efni, að starfsmenn skólans hlytu að
fá ýmsar upplýsingar um einkahagi
nemenda. En hér hefði það gerzt, að
aðilar utan skólans hefðu gengið inn
í skólana, að vísu með leyfi mennta-
málaráðherra að forminu til, og
spurt skólabörnin um hvaðeina, sem
þeim sýndist. — Nú má vel vera, að
það sé mat menntamálaráðherra, að
þarna sé um vísindalega rannsókn að
ræða, sagði þingmaðurinn. Og ég
gæti vel trúað því, að ýmsar deildir
háskólans hafi kannski ekki gert sér
ljósan þennan möguleika, að það
væri hægt að ganga inn í barnaskól-
ana og nota krakkana sem úrvinslu-
efni í ýmsum prófverkefnum.
Ólafur Ragnar Grímsson (Abl)
kvaddi sér hljóðs, en varð að gera hlé
á ræðu sinni, þar sem mjög var liðið
á fundartíma. Hann gerði fundar-
sköp mjög að umræðuefni og mun
frjálshyggju og íhaldsstefnu. M.a.
hefði fallið í hlut íhaldsaflanna á
Vesturlöndum að gerast baráttu-
menn gegn framþróun vísinda í
nafni kristinnar trúar.