Morgunblaðið - 23.06.1979, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ1979
UTGERÐIN
20
„Minnka yerður
sóknina um 40 -
— segir Ragnar Arnason, hagfræðingur
65%
„Frjáls nýting sameiginlegrar
náttúruauðlindar eins og fiski-
stofnarnir eru leiðir ávallt til
mikiliar sóunar, eða með öðrum
orðum lítillar arðsemi," sagði
Ragnar Arnason hagfræðingur í
viðtali við Morgunblaðið. „Sem
dæmi til skilningsauka á þessu
atriði má bera saman skipulag á
fiskveiðum og skipulag í landbún-
aði. Hvað myndi gerast ef öllum
væri frjálst að hagnýta sér sauðfé
landsins? Hver sem er gæti farið
upp á hálendið og nýtt að vild
þessa sameiginlegu náttúruauð-
lind. Eðlilegasta afleiðing þess
yrði trúlega sú að sauðfjárstofn-
inn myndi fljótlega deyja út.
Menn myndu ekki bíða fram eftir
öllu sumri eftir því að lömbin
stækkuðu, því ef þeir gerðu það þá
ættu þeir það á hættu að aðrir
yrðu fyrri til. Þetta er augljóslega
óhagkvæmt skipulag. En tíðkaðist
áður fyrr, þegar fámenn veiði-
mannaþjóðfélög voru alls ráðandi.
Nú er skipulagið hins vegar þann-
ig að hver á sína hjörð og elur
hana á sem hagkvæmastan hátt
og slátrar á hagkvæmasta tíma.
Þetta skipulag hefur ekki enn
verið tekið upp í fiskveiðum.
Skipulagningin er sú, enn sem
fyrr, að hver sem vill nýtir fiski-
stofnana að vild. Afleiðing þess er,
að menn eiga það á hættu, að taki
þeir ekki þetta tog eða þetta kast,
þá muni einhver annar gera það.
Þetta veldur því að sóknin er of
mikil og of stór hluti stofnsins er
veiddur. Þessi dæmi ættu að skýra
það, að óheft nýting á sameigin-
legri náttúruauðlind leiðir nær
alltaf til óhagkvæmni, þ.e. sóknin
verður meiri en þjóðhagslega er
hagkvæmt. Þetta felst í lögmálinu
um nýtingu sameiginlegrar nátt-
úruauðlindar, sem er viðurkennd
um allan heirn," sagði Ragnar
Árnason.
— Að því viðurkenndu, að þetta
lögmál eigi við, þá vaknar sú
spurning, hversu víðtækt það er?
„Staðreyndin er sú að lögmálið
á ekki aðeins við í sjávarútvegi,
heldur í nýtingu flestra, ef ekki
allra, sameiginlegra náttúruauð-
linda. Sem dæmi úr heimi endur-
nýjanlegra náttúruauðlinda má
nefna geirfuglinn, sem útrýmt var
á síðustu öld. Ástæðan var ein-
faldlega sú að fuglinn var sam-
eiginleg náttúruauðlind. Ef sá
maður sem tók síðasta fuglinn,
hefði ekki gert það, á hefði vænt-
anlega einhver annar komið í
staðinn. Einnig má geta hinna
miklu skóga sem voru hér á landi
þegar landið var numið, þessum
skógum var eitt vegna þess að þeir
voru sameiginleg náttúruauðlind.
Menn kepptust hver við annan um
nýtingu þessara skóga og þess
vegna var þeim eytt.
Allir helstu fiski-
stofnar ofnýttir
— Hvað kostar það þjóðina að
þetta lögmál ræður hér ríkjum?
„Inn á þetta atriði var komið
mjög ýtarlega á ráðstefnunni.
Líkönin sem við notum við þá
útreikninga eru ekki mjög full-
komin, við reynum að nálgast eins
og mögulegt er ýmsar forsendur,
bæði líffræði- og hagfræðilegs
eðlis, en þetta er engu að síður það
besta sem völ er á. Líkönin hafa
verið lengi í deiglunni m.a. það
líkan sem ég nota, en ég hef unnið
að því síðan 1976. Niðurstaðan er
sú að allir helstu fiskistofnarnir,
ef til vill að loðnunni undantek-
99 Efhag-
kvæmt skipulag
kemst verður
efnahagsvandi
sjávarútvegsins
úr sögunni. 99
99 Frjáls
nýting sam-
eiginlegrar
náttúru
auðlindar leiðir
ávallt til mik
illar sóunar 99
99 síðan tekur
við góðæri,
tekjurnar verða
miklu meiri en
þær hafa áður
verið^
99. Best að
veiðileyfin gangi
kaupum og
sölum 99
inni, eru ofnýttir. Það má segja að
sókn í þorsk, ýsu og karfa sé allt of
mikil samkv. þessu líkani. Nýting
á ufsa virðist hins vegar hæfileg,
en það stafar eingöngu af þvi að
V-Þjóðverjar veiddu mikið af ufsa
hér við land, en þeir eru sem
kunnugt er nýlega farnir af mið-
unum, og við höfum ekki aukið
sóknina að sama skapi. Erfitt er
að segja til um þær upphæðir sem
hér um ræðir vegna ónákvæmni
líkansins, en óhætt er að fullyrða
að þær eru mjög verulegar, miklu
meiri heldur en nemur þeim efna-
hagsvanda sem sjávarútvegurinn
á í. Ef hagkvæmt skipulag kemst á
er óhætt að fullyrða að þess konar
efnahagsvandi yrði úr sögunni,
arðsemi útvegsins yrði mun meiri
en þessum efnahagsvanda nem-
Minnka verður
sóknina
um 40—65%
— Hvað er þá helst til ráða, að
þínu mati?
„Á grundvelli þessa líkans má
fullyrða að það verður að minnka
sókn mjög verulega, um 40—65%.
Þetta gildir fyrir ýsu, þorsk og
karfa, ufsinn er nálægt því að vera
hæfilega nýttur.
— Nú kostar það þjóðarbúið
væntanlega töluvert að takmarka
sóknina svo mikið, hvað er það
lengi að borga sig upp samkv.
þessu líkani?
„Það fer allt eftir því hvernig á
málum er haldið. Það má fara
hægt í sakirnar, bíða lengi eftir
því að arðurinn komi fram, eða
fara hratt af stað og fá arðinn
fyrr. Ef eingöngu er hugsað um að
hámarka það sem kallað er nú-
virði arsöins, þá bendir líkanið til
þess að það borgi sig að draga
mjög hratt úr sókninni strax í
upphafi, en auka hana síðan smátt
og smátt uns jafnvægi er náð milli
sóknar og nýtingar. Sé þannig
farið að verður tekjurýrnun í
sjávarútveginum, fyrstu þrjú árin,
en síðan tekur við góðæri, tekjurn-
ar verða miklu meiri en þær hafa
áður verið. Sé hins vegar farið
hægar í sakirnar þá er ekki
umtalsverð tekjurýrnun á fyrstu
árunum en þá eru það 5—6 ár sem
verða svipuð því sem nú er, áður
en hinn góði árangur fer að segja
til sín.“
Sala veiðileyfa
æskileg lausn
— Hvor þessara leiða er æski-
legri að þínu mati?
„Það er erfitt um það að segja,
en það eru viss félagsleg sjónar-
mið sem mæla með þvi að hér
verði notuð hæg aðlögun, svo ekki
verði miklar sviptingar á vinnu-
markaði okkar og einnig verður að
hugsa um erlenda fiskmarkaði. Ef
dregið er verulega úr sókn þá
minnkar aflinn mjög mikið, og þá
myndi mörkuðum vera hætt. Eg
hallast helst að því að það sé betra
að fara hægt í sakirnar. Núvirðið
myndi ekki lækka mjög mikið við
það, ef aflinn færi aldrei niður
fyrir 270—280 þús. tonn á ári.
Þetta er hægt og það myndi ekki
glatast mjög mikill arður við það.
Hins vegar má geta þess að and-
virði þeirra verðmæta sem í súg-
inn fara miðað við núverandi
fiskveiðistefnu annars vegar og
Ragnar Árnason hagfræðingur
skynsamlegrar fiskveiðistefnu
hins vegar, er u.þ.b. 10 milljarðar
á ári og er þá eingöngu miðað við
þorsk. Þess ber að geta að þetta á
við þegar búið er að byggja fiski-
stofnana upp á ný, en það tekur
tíma að ná þeim árangri.
— Hvernig má fara að því að
taka upp hagkvæma sókn?
„Það eru margar leiðir sem
koma til greina. Ein leið væri t.d.
sú að ríkið ákvæði sóknina, veldi
útgerðarfyrirtæki og skip til að
annast hana. Hins vegar er þessi
leið ekki í samræmi við þann
hugsunarhátt sem hér ríkir, því
við byggjum fyrst og fremst þjóð-
félag okkar upp á markaðskerfinu.
Meðal annarra leiða sem koma til
álita er t.d. veiting veiðileyfa,
þ.e.a.s. að vandkvæðunum á nýt-
ingu sameiginlegrar náttúruauð-
lindar verði eytt með því að
afhenda mönnum veiðileyfi sem í
raun eru ekkert annað en eignar-
réttur yfir ákveðnum afla. I þessu
sambandi er besta fyrirkomulagið
það, að þessi veiðileyfi geti gengið
kaupum og sölum á milli útgerðar-
manna. Það mynd leiða til þess,
þegar fram liðu stundir, að hag-
kvæmustu útgerðirnar gerðu út.
Þær einar hefðu ráð á veiðileyfum
og þannig fengjum við hagkvæm-
ustu skipin með hagkvæmustu
sóknina.
Með breyttum
aðferðum má
auka arðsemina
Þess má geta að slíkt fyrir-
komulag hefur verið við lýði í
Kanada síðan 1968 en Kanada-
menn hafa náð all miklum árangri
með stýringu laxveiða í sjó með
þessu móti. Skipulag þessara veiða
er í stuttu máli þannig að í
upphafi fengu næstum allir þeir
bátar sem laxveiðar höfðu stund-
að, veiðileyfi, sem voru framselj-
anleg. Veiðileyfin gátu gengið
kaupum og sölum á milli útgerðar-
manna, að vísu í formi bátanna
sjálfra. Þessi veiðileyfi voru fyrst
seld gegn mjög lágu gjaldi, 5—10$,
af hinu opinbera, en brátt hækk-
aði þetta verð og markaðsverðið
jafnvel enn meira. Nú er talið að
arðsemi þessara veiða nemi um
sex milljörðum króna á ári en hún
var engin áður. Þetta sýnir að með
breyttum aðferðum má auka arð-
semina mikið á fremur stuttum
tíma. í þessu sambandi má geta
þess að nú eru Kanadamenn að
hefja svipaða skipulagningu á
öllum sínum fiskveiðum, en það
getur haft alvarlegar afleiðingar
fyrir okkur íslendinga, vegna þess
að þeir eru okkar skæðustu keppi-
nautar á erlendum mörkuðum,
bæði á bandaríska freðfiskmark-
aðnum og á síldarmörkuðunum.
Ef þeim tekst að koma á skynsam-
legri stjórn á sínum fiskveiðum á
þennan hátt, þá munu þeir geta
undirboðið okkur á þessum mörk-
uðum. Það liggur fyrir að þeir
muni geta stóraukið fiskframboð
sitt á næstunni, því að til skamms
tíma veiddu útlendingar megnið
af þeim fiskafla sem veiddur var
undan kanadískum ströndum, en
nú hafa þeir farið að dæmi ann-
arra og fært út fiskveiðilögsögu
Skattur á
aflann?
Aðrar hugmyndir eru t.d. þær
að leggja skatt á aflann, draga úr
sókninni með því að gera hana
ekki eins arðbæra eins og hún ella
myndi vera, þ.e.a.s. að leggja skatt
á aflann þegar honum er landað
sem þýðir það að fiskverðið sem
kemur til skipta er iægra og þá
myndi sóknin dragast saman.
Meginatriðið er hins vegar það, að
hvaða leið sem farin yrði þá er
engin ástæða til annars en að því
fé sem inn kemur á þennan hátt,
t.d. með sölu veiðileyfa, verði veitt
aftur út í sjávarútveginn. Sé aftur
tekið dæmi frá Kanada, þá hefur
verið farin sú leið þar að ríkið
hefur selt veiðileyfin að nokkru
leyti eins og áður gat og það fé
sem þannig hefur komið inn hefur
ríkið notað til að káupa upp þann
flota sem ekki hefur fengið veiði-
leyfi. Það er margt sem mælir með
því að fara slíka leið, þannig
fækkar skipum og sóknin minnk-
ar.
— Myndi slík ráðstöfun hér á
landi ekki mæta mikilli andstöðu?
„Það þyrfti ekki nauðsynlega að
verða. Sé í upphafi gert ráð fyrir
að allir sem hafa stundað ákveðn-
ar veiðar fái veiðileyfi og þeim
yrði síðan heimilað að versla með