Morgunblaðið - 14.01.1982, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 1982
Beitiskipid Kirov er nýjasta og fullkomnasta herskip Norðurflota Sovétríkjanna.
gætu þær náð til bækistöðva
sprengjuflugvélanna, áður en
nægilegur viðvörunartími gæfist
til að forðast árás.
Þessi eiginleiki kafbátaeldflaug-
anna, veitir þeim verulega sér-
stöðu innan kjarnorkuvopnaher-
aflans.
Greinilegt er að Bandaríkja-
menn álíta þetta vera hlutverk
Yankee-kafbátanna og ekki er
hægt að útiloka, að Delta-kafbát-
unum yrði beitt í þessu skyni eftir
að þeir fyrrnefndu verða teknir úr
flotanum. Þetta þýðir þó aðeins,
að Deita-kafbátum kunni að verða
haldið úti undan austurströnd
Bandaríkjanna til þess að vera
viðbúnir til kjarnorkuárása um
leið og ófriður brytist út, en ekki
að Sovétmenn reyni að brjóta
þeim leið í gegnum GIUK-hliðið
eftir að ófriður er hafinn. Gildi
árásanna felst í minnkuðum við-
vörunartíma sem aðeins er hægt
að ná með Delta kafbátum, sem
væru í skotstöðu þegar að átök
hæfust.
Sjóleiðirnar
Eins og fyrr segir er gengið út
frá því í tilgátunum hér að fram-
an, að hagsmunir Sovétmanna
hvað varðar að brjóta flotanum
leið í gegnum GIUK-hliðið, felist
einnig í því að hindra liðs- og
birgðaflutninga yfir Atlantshafið.
Skoðanir eru skiptar um, hvort
Sovétmenn hyggjast beita flota
sínum til árása á skipalestir á Atl-
antshafi. Ekki mun mikið um
þetta fjallað í skrifum Sovét-
manna en í einu þekktasta riti
þeirra um herfræði sem fyrst kom
út 1963 segir: „eitt af forgangs-
hlutverkum flotans í framtíðar-
ófriði verða árásir á skip óvinar-
ins og lokun flutningaleiða hans.“
Þá er einnig haft eftir áreiðan-
legum sovéskum heimildum, að
eitt af verkefnum beitiskipa sem
byggð voru á sjötta áratugnum
(Sverdlov) hafi verið, þ.e.a.s. ef til
átaka kæmi, að brjóta upp tálm-
anir herskipa, ætluðum til gagn-
kafbátahernaðar, sem settar yrðu
upp á stöðum eins og í GIUK-
hliðinu til að hindra sovéska kaf-
báta í að ná til flutningaleiðanna
yfir Atlantshafið.
Þegar litið er á æfingar flotans
kemur í ljós, að árið 1975 beindust
æfingarnar m.a. að því að hindra
liðs- og birgðaflutninga á Atl-
antshafi. Hins vegar munu æf-
ingar á sjöunda áratugnum al-
mennt hafa miðast bæði við árásir
á flugmóðurskip og gagnkafbáta-
hernað, en í seinni tíð einkum við
gagnkafbátahernað.
Þess var getið í kaflanum um
þróunina í flotauppbyggingu stór-
veldanna eftir 1945, að nokkur
hraði hafi verið í kafbátasmíði
sovéska flotans upp úr 1950. A
Vesturlöndum var gengið út frá
því sem vísu, að þessari kafbáta-
smíð væri beint gegn sjóleiðunum
á Atlantshafi ...
Hér skal þó ekkert fullyrt um
það hverjar eru fyrirætlanir Sov-
étmanna í þessum efnum. A hinn
bóginn er rétt að benda á, að áður
en til aðgerða gegn skipalestum
kæmi, yrði flotinn að takast á við
bandarískar flugmóðurskipasveit-
ir í og við Noregshaf, tryggja ör-
yggi eldflaugakafbátanna gegn
árásarkafbátum Vesturlanda og
koma í veg fyrir aðstöðu NATO í
GIUK-hliðinu og í Noregi.
Einnig er nauðsynlegt að hafa
hugfast, að árásir á siglingaleið-
irnar kæmu vart til greina nema
um langvinna styrjöld væri að
ræða.
Fremsta varnarlína
í framangreindum tilgátum
kemur fram, að sovéski flotinn
miði fremstu varnarlínu sína við
GIUK-hliðið. Tilgangurinn sé
annars vegar að varna eldflauga-
kafbátum Vesturlanda leið inn á
Noregshaf og hins vegar að koma í
veg fyrir að árásarkafbátar Vest-
urveldanna geti ógnað eldflauga-
kafbátum Sovétríkjanna.
Þó að ekki liggi fyrir um það
opinberar heimildir er ekki
ósennilegt að einhverjum banda-
rískum, breskum og frönskum
eldflaugakafbátum sé haldið úti í
Noregshafi.
Langdrægni kafbátaeldflaug-
anna krefst þess að vísu ekki
nema að skotmörk séu hernað-
armannvirki í Sovétríkjunum.
Astæðan er sú, að eftir því sem
kafbátarnir komast nær ströndum
Sovétríkjanna því meiri verður
marksækni eldflauganna ...
Það er álit margra sérfræðinga,
að eitt meginatriðið í sjóhernað-
arstefnu Sovétmanna sé að gera
Barentshafið að eins konar virki
fyrir eldflaugakafbátana. Sumir
segja jafnframt, að í þessu skyni
stefni þeir að því að geta haldið
yfirráðum yfir Noregshafi eins og
fram kemur í tilgátunum hér að
framan og miði þá við framvarn-
arlínu í GlUK-hliðinu.
Óhætt er að fullyrða, að for-
gangsverkefni sovéska flotans sé
að hindra árásarkafbáta Banda-
ríkjamanna í að athafna sig á
Barents- og Noregshafi og þannig
ógna eldflaugakafbátunum.
Hér kemur því til álita, hvort
Sovétmenn búi yfir nægilegum
hernaðarmætti til að geta í raun
haldið uppi framvörnum í GIUK-
hliðinu.
Það er eitt að brjótast í gegnum
kafbátatálmanir í GIUK-hliðinu
en annað að koma þar upp varn-
arlínu. I hinu fyrra felst skamm-
tíma sgknaraðgerð með mikilli
samþjöppun herafla, en hið seinna
krefst herafla, sem dreift er yfir
varnarlínuna og hefur nægilegan
styrkleika til að hafa möguleika á
að standast alhliða sókn.
Það virðist nokkuð augljóst að
nauðsynlegur herafli til að loka
GIUK-hliðinu yrði að hafa yfir-
burði í lofti, sem á legi. Sovéski
flotinn hefur enn ekki yfir að ráða
flugmóðurskipum, sem veitt geta
verulega flugvernd og venjulegar
orrustuvélar frá Kola-skaga hafa
ekki það flugþol sem til þarf. Sov-
étmenn yrðu því annað hvort að
efla flugvernd sína með aðstöðu
sunnar t.d. í Noregi eða að koma í
veg fyrir notkun NATO af flug-
völlum á Grænlandi, Islandi, Nor-
egi og Skotlandi auk þess að
granda flugmóðurskipum Banda-
ríkjamanna. Allar tilgátur um að
Sovétmenn áætli fremri varnar-
línu i GIUK-hliðinu, hljóta því að
byggjast á aðgerðum sem þessum.
Ef hins vegar er gert ráð fyrir
flugvernd frá Kolaskaga mundi
varnarlínan liggja mun norðar, ef
til vill suður undir Jan-Mayen.
Markmið banda-
ríska flotans
í ársskýrslu bandaríska varn-
armálaráðherrans 1980, er eftir-
farandi lýsing á því, hvernig áætl-
að er að beita flotanum í ófriði.
„í styrjöld þar sem NATO er
beinn þátttakandi mun for-
gangshlutverk flotans og þ.á m.
flugmóðurskipasveitanna, fara
eftir atburðarásinni. En við
myndum miða að því að loka
GIUK-hliðinu og hliðstæðum
sundum í Kyrrahafi og heyja
sóknaraðgerðir og aðgerðir, til að
ná yfirráðum, gegn flota- og
flugherafla utan þessara marka.
Að þessu loknu myndum við halda
opnum þeim möguleika að gera
árás á skotmörk á ströndum Sov-
étríkjanna og styðja hernaðarað-
gerðir á vængjum NATO svæðis-
ins.“
Þegar hefur verið lýst á hvern
hátt GIUK-hliðið yrði lokað, en
sóknaraðgerðir inn á Noregshaf
sem hér um ræðir yrðu fram-
kvæmdar bæði með árásarkafbát-
um og flugmóðurskipasveitum.
Árásarkafbátum yrði beitt til
sóknaraðgerða í upphafi átak-
anna, enda telja Bandaríkjamenn
þá hafa möguleika til að athafna
sig á svæðum þar sem aðstaða
Sovétmanna er sterkari, t.d. þar
sem sovézki flotinn hefur öfluga
flugvernd frá landi.
I skýrslu nefndar þingmanna-
sambands Atlantshafsbandalags-
ins eru sóknaraðgerðir flugmóð-
urskipa skýrðar í tengslum við
hernaðarlegt mikilvægi Noregs og
Islands. I skýrslunni er lögð á það
áhersla að koma verði í veg fyrir,
að Sovétmenn nái að hernema
þessi lönd, því að þá gætu þeir
bætt flugvernd sína verulega og
brotið niður kafbátatálmanir i
GIUK-hliðinu.
Til að koma í veg fyrir að svo
geti orðið yrðu bandarískar land-
gönguliðssveitir að verja Island og
Noreg en þá yrði um leið nauð-
synlegt að vernda sjóleiðirnar í
norðurhöfum.
Þetta hefði í för með sér, að yf-
irstjórn flota Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna teldi sóknaraðgerðir
flugmóðurskipasveita í Noregs-
hafi nauðsynlegar. Þess væri jafn-
framt vænst að flugmóðurskipin
drægju að sér árásarkafbáta Sov-
étmanna sem sendir hefðu verið
inn á Atlantshafið í upphafi
átaka, vegna gildis þerra sem
skotmörk.
I ársskýrslu bandaríska varn-
armálaráðherrans sem vitnað er
til hér að framan, er talað um „að
halda opnum þeim möguleika að
gera árás á skotmörk á ströndum
Sovétríkjanna". Er hér efalítið
m.a. átt við árás á bækistöðvar
sovéska flotans á Kola-skaga. I
öðrum bandarískum heimildum
kemur fram að árás á heimaflug-
velli Backfire-sprengjuflugvéla og
bækistöðvar kjarnorkukafbáta
séu fyrirhugaðar strax í upphafi
átaka. Heimildum ber því ekki
fullkomlega saman hvað þetta
snertir.
En hvað sem því líður má draga
þá ályktun af framangreindum
upplýsingum, að GIUK-hliðið er
greinilega ekki hugsað sem
fremsta varnarlína í Norður-
Atlantshafi. Hlutverk þess er að
stöðva hvers konar sovéska kaf-
báta á leið þeirra inn á Atlants-
hafið og það er aðeins hluti af víð-
tækari áætlunum bandariska flot-
ans í sambandi við átök á svæðinu.
Þegar haft er í huga það hlut-
verk bandaríska flotans að granda
sovéskum eldflaugakafbátum, er
greinilegt, að með tilkomu Delta-
kafbátanna, sem mikilvægari
hluta eldflaugakafbáta Sovét-
manna, hefur þungamiðja hags-
muna Bandaríkjanna færst til í
Norður-Atíantshafi. Á timabili
Yankee-kafbátanna frá 1968 og
fram á miðjan síðasta áratug, hef-
ur GIUK-hliði haft hvað mesta
þýðingu í sambandi við eyðingu
eldflaugakafbáta. í dag má ætla
að þungamiðjan hafi færst til
þannig að Bandaríkjamenn
myndu á ófriðartímum leggja
meiri áherslu á Barentshaf, at-
hafnasvæði Delta-kafbátanna.
Þetta þýðir ekki, að GIUK-
hliðið hafi misst mikilvægi sitt í
sjóhernaðarstefnu bandaríska
flotans og flota annarra Atlants-
hafsbandalagsríkja. Varnir flutn-
ingaleiðanna munu í framtíðinni
sennilega hafa sömu þýðingu og
áður. Hins vegar fara þær líkur
dvínandi með hverju árinu sem
líður, að Sovétmenn ætli Yankee-
kafbátunum stöðu innan hins
langdræga kjarnorkuvopnaher-
afla, þ.e. ef þróunin í smíði eld-
flaugakafbáta heldur áfram á
sömu braut.
Nidurstödur
Hér verða niðurstöður kaflans
dregnar saman í stuttu máli:
Vafasamt er að Sovétmenn
áætli beitingu Yankee-kafbátanna
í upphafi átaka. Þó kynnu þeir að
gera það eftir að hafa höggvið
skarð í kafbátavarnir Vesturlanda
á seinni stigumjæirra.
Engin staðfest vissa er fyrir því
að Sovétmenn muni ekki beita
Delta-kafbátum undan austur-
strönd Bandaríkjanna í framtíð-
inni. Með því hefðu þeir möguleika
á að ná til skotmarka eins og
bækistöðva B-52 sprengjuflugvél-
anna með mjög litlum viðvörun-
artíma og þannig grandað vélun-
um á jörðu niðri.
í þessu skyni gætu Sovétmenn
eingöngu beitt Delta-kafbátum
sem væru í skotstöðu þegar átök
hæfust. Þetta þyrfti því ekki að
hafa breytingar á stöðu GIUK-
hliðsins á tímum ófriðar í för með
sér.
Óvissa er um fyrirætlanir Sov-
étmanna hvað varðar hindrun
liðs- og birgðaflutninga yfir Atl-
antshafið en ljóst er að áður en til
þess kæmi yrðu þeir að takast á
við flugmóðurskipasveitir í Nor-
egshafi og tryggja það að eld-
flaugakafbátunum stafaði ekki
hætta frá árásarkafbátum Vestur-
landa. Einnig yrðu þeir að koma í
veg fyrir aðstöðu NATO í GIUK-
hliðinu.
Telja verður að hagsmunir Sov-
étmanna hvað það snertir að
brjóta flotanum leið í gegnum
GIUK-hliðið í átökum við Atl-
antshafsbandalagið hafi farið
dvínandi á síðustu árum meðan að
það hefur verið forgangsatriði í
stefnu flotans á tímabili Yankee-
kafbátanna.
Sovétmenn hafa mikilla hags-
muna að gæta í Barents- og Nor-
egshafi og er sennilegt að þeir
miði að því að gera Barentshafið
að virki fyrir eldflaugakafbátana.
Einnig er mögulegt að þeir
stefni að yfirráðum yfir Noregs-
hafi á tímum ófriðar. Hernaðar-
styrkur er þó tæplega fyrir hendi
til að setja upp fremstu varnar-
línu í GIUK-hliðinu nema að til
komi aðstaða fyrir flugherinn í
Noregi eða að komið verði í veg
fyrir notkun NATO af flugvöllum
í þeim ríkjum sem liggja að Nor-
egshafi og auk þess háðar árang-
ursríkar aðgerðir gegn bandarísk-
um flugmóðurskipum.
Bandaríkjamenn ráðgera bæði
að loka GIUK-hliðinu og heyja
sóknaraðgerðir með árásarkafbát-
um og flugmóðurskipasveitum
gegn sovéska flotanum í Noregs-
hafi. GIUK-hliðið er því aðeins
hluti af víðtækari áætlunum
bandaríska flotans í átökum í
Norður-Atlantshafi og greinilega
ekki hugsað sem fremsta varnar-
lína.
Telja verður að með tilkomu
Delta-kafbátanna, sem mikilvæg-
ari hluta eldflaugakafbáta Sov-
étmanna, hafi þungamiðja hags-
muna Bandaríkjanna færst til í
Norður-Atlantshafi. Sennilega
mundu þeir í ófriði leggja megin-
áherslu á Barentshafið, athafna-
svæði Delta-kafbátanna.
Síðasta tilgátan sem sett var
fram í upphafi þessa kafla var, að
sennilega yrði GIUK-hliðið
þungmiðja átaka í Norður-
Atlantshafi. Með hiiðsjón af
ofangreindum efnisatriðum er í
það minnsta full ástæða til að
draga það í efa. Tilgátan hlýtur
annað hvort að byggja á því, að
Sovétmönnum takist að setja upp
fermstu varnarlínu í GIUK-hlið-
inu eða að þeir hyggi á sóknarað-
gerðir út á Atlantshafið.
Forsendur þess að Sovét-
mönnum takist að setja upp
fremstu varnarlínu í GIÚK-hlið-
inu hafa þegar verið raktar og
ljóst er að þeir verða að hafa all-
mikla hernaðaryfirburði yfir
NATO til að uppfylla þær. Sama
gildir ætli Sovétmenn að hindra
liðs- og birgðaflutninga yfir Atl-
antshafið.