Morgunblaðið - 21.04.1982, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1982
Eru skattgreiðendur
réttlaus dráttardýr?
Hugleiðingar í tilefni frumvarps um skyldusparnað
Eftir Svein Jónsson
Boðað hefur verið að störfum
Alþingis að þessu sinni ljúki um
næstu mánaðamót. Á þessum
síðustu dögum þingsins er komið
fram stjórnarfrumvarp um
„verðtryggðan skyldusparnað á
árinu 1982 vegna Byggingarsjóðs
ríkisins". Hér er á ferðinni mjög
umdeilt mál og vekur það vissu-
lega furðu að því skuli skellt inn
á þing hálfum mánuði fyrir ráð-
gerð þingslit og til þess ætlast að
það verði að lögum. Frumvarpið
hefur þegar verið nokkuð rætt í
fjölmiðlum en rík ástæða er til
að vekja frekari athygli skatt-
greiðenda á þessu umdeilda
máli. Eftirfarandi hugleiðingar
eru settar fram í þeim tilgangi.
Er skyldusparnaðurinn
skattur eða nauðsyn-
leg fjárvarsla?
Er nokkur ástæða til að hefja
umræður um þennan ráðgerða
skyldusparnað? Er ríkisvaldið
ekki með þessum hætti að veita
þá nauðsynlegu þjónustu að taka
í örugga vörslu fé þeirra, sem
ekki kunna með það að fara? Á
ekki að skila fénu aftur eftir
rúmlega þrjú ár með fyllstu
vöxtum þegar eigendur þess eru
orðnir þroskaðri og kunna fótum
sínum forráð?"
Lítum á staðreyndir málsins.
í fyrsta lagi er ljóst að skyldu-
sparnaður er þvingunaraðgerð
sem rýrir þann hluta teknanna
sem einstaklingar og atvinnu-
fyrirtæki hafa til frjálsrar
ráðstöfunar. Að því leyti eru
áhrif hans þau sömu og áhrif
skattlagningar.
I öðru lagi leiðir athugun á
frumvarpinu í ljós að þessi
þvingunaraðgerð er þess eðlis að
sá sem fyrir þvingun verður tap-
ar á því að afhenda fé í hendur
ríkisins. Þetta stafar af því að
fyrirhuguð ávöxtunarkjör
skyldusparnaðarins eru ófull-
nægjandi og til dæmis töluvert
verri en boðin eru þeim sem
kaupa spariskírteini ríkisins á
frjálsum markaði. Það er eitt af
mörgum dæmum um réttleysi
þeirra sem verða fyrir fjárþving-
unum af hálfu ríksins að þeim
sem með ríkisvaldið fara detti
ekki í hug að bjóða þolendum
skyldusparnaðar sömu kjör og
boðin eru kaupendum spariskírt-
eina í margendurteknum gylli-
auglýsingum í fjölmiðlum. Þetta
atriði sýnir að skyldusparnaður-
inn veldur umtalsverðri eigna-
upptöku og er því óumdeild
skattheimta sem því nemur.
I þriðja lagi hlýtur það að rifj-
ast upp við lestur á frumvarpinu
að fyrir því eru fleiri dæmi en
upp verða talin að nái ríkisvaldið
í litlafingurinn er höndin öll í
hættu. Tímabundnar og óveru-
legar álögur hafa svo til alltaf
orðið fastar álögur og hafa auk-
ist stig af stigi. Nái fyrirhugaður
skyldusparnaður samþykki Al-
þingis dettur engum annað í hug
en að hann verði framlengdur að
ári liðnu og lögfestur til fram-
búðar innan tíðar. Þegar svo
væri komið, og búið væri að
venja skattgreiðendur við þessa
innheimtu, væru yfirgnæfandi
líkur á að skyldusparnaðinum
Sveinn Jónsson
yrði formlega breytt í skatt á
„hátekjumenn".
Af þessum þremur ástæðum
hljóta skattgreiðendur að gera
lítinn greinarmun á því hvort
þessi fjárþvingunaraðgerð ríkis-
ins er í dag kölluð skyldusparn-
aður eða skattlagning.
Afturvirkar
álögur eru óhæfar
Eitt af meginákvæðum
skyldusparnaðarfrumvarpsins
hljóðar þannig: “Fjárhæð
skyldusparnaðar reiknast af
tekjuskattsstofni tekjuársins
1982." Fyririrhugaðar álögur eru
með öðrum orðum afturvirkar.
Það á að koma aftan að þeim
sem afhenda skulu fjármuni
sína. Forsvarsmenn ríkisvalds-
ins haga sér í þessu efni eins og
krakkar sem ekki vilja hlýta
settum leikreglum. Þeir segja
við skattgreiðendur tæpum fjór-
um mánuðum eftir lok tekjuárs-
ins: Gildandi lög á árinu 1981 um
álögur til hins opinbera voru
bara ómark. Valdið er okkar og
við búum til nýjar leikreglur
sem gera okkar hlut í tekjum lið-
ins árs stærri en annars hefði
orðið. þið getið sjálfum ykkur
um kennt ef þið voruð svo ein-
faldir að treysta gildandi löggjöf
og öfluðuð tekna á þeim forsend-
um.
Forsvarsmenn ríkisvaldsins
hafa ekki minnstu áhyggjur af
því að skattgreiðendur eru þegar
búnir að ráðstafa tekjum síðast-
liðins árs með hliðsjón af gild-
andi skattalögum. Sumir hafa
staðið í húsbyggingu og varið til
þess hverri krónu sem þeir áttu
aflögu. Aðrir hafa keypt spari-
skírteini fyrir það sem afgangs
var. Sumir hafa verið að safna fé
til að fara til framhaldsnáms á
þessu ári. Þannig mætti lengi
telja. En höfundar skyldusparn-
aðarfrumvarpsins hafa greini-
lega ekki neinn skilning á
greiðslugetu þessa fólks. Aftur-
virkum skyldusparnaði skal skil-
að í ríkiskassann, með góðu eða
illu.
Síendurteknar afturvirkar
álögur og íþyngjandi breytingar
á skattalögum hafa verið eitt
gleggsta dæmið um réttleysi
skattgreiðenda. Skilningur hefur
þó farið vaxandi á nauðsyn þess
að koma í veg fyrir álögur af
þessu tagi og á síðasta þingi var
lagt fram frumvarp til breytinga
á stjórnarskránni í þessu skyni.
Frumvarpið var endurflutt á yf-
irstandandi þingi en eitthvað
hefur vafist fyrir háttvirtum
þingmönnum að taka afstöðu til
málsins.
Sú afturvirkni sem felst í
fyrirliggjandi frumvarpi um
skyldusparnað ætti ein sér að
nægja til að það verði kolfellt.
En margt fleira dæmir frum-
varpið úr leik eins og nú skal að
vikið.
Eru framtaldar tekjur
nothæfur grundvöliur fyrir
hækkaðar álögur?
Það þarf vissulega mikið hug-
rekki og sérstæða réttlætisvit-
und til að hækka þær álögur sem
miðast við framtaldar tekjur til
skattyfirvalda. Það er opinbert
leyndarmál að umfang skatt-
svika hefur farið stórvaxandi um
allan heim sem afleiðing aukinn-
ar skattheimtu. Furðustór hluti
af efnahagsstarfsemi ýmissa
þjóða er nú kominn „undir jörð-
ina“ í skattalegu tilliti.
Hér á landi hafa helstu
skattapostularnir brugðist við
ábendingum um þessa staðreynd
með tvennum hætti. Annas veg-
ar hafa þeir sakað þá, sem kveð-
ið hafa upp úr með tilvist
skattsvika, um það að hafa sam-
úð með skattsvikurunum! Hins
vegar hafa þeir heimtað fleiri
skattrannsóknarmenn, harðari
eftirlitsaðgerðir og strangari
refsingar.
Þessi viðbrögð helstu boðbera
skattheimtustefnunnar sýna þá
tilhneigingu þeirra að forðast
málefnalegar umræður um
skattamál en grípa í staðinn til
persónuníðs. Einnig sýna þessi
viðbrögð hvert við stefnum með
hinni skefjalausu og vaxandi
skattheimtu sem ofbýður rétt-
lætisvitund almennings. Við
stefnum hægt og sígandi í átt til
lögregluríkisins þar sem allur
réttur og allt vald er í höndum
fárra útvaldra.
Skattsvikin eru því miður
staðreynd og þau lagast ekki
nema tekin verði upp hóflegri
skattheimta en viðgengist hefur
um alllangt skeið. Því skal ekki
trúað að meirihluti Alþingis telji
það verjandi að hækka álögur á
framtaldan tekjuskattsstofn við
núverandi aðstæður.
Ósiðlegur og villandi áróður
Helsta áróðursatriði hörðustu
stuðningsmanna umrædds frum-
varps virðist vera það að skyldu-
sparnaðurinn muni aöeins ná til
um 5% framteljenda (annarra
en lögaðila). Þetta kann að
hljóma vel í eyrum kjósenda en
hvernig er siðferðið sem í þess-
ari fullyrðingu felst. Ef við hugs-
um málið verður ljóst að fram-
angreinda staðhæfingu má um-
orða þannig: Við erum að kaupa
okkur pólitískan stuðning þeirra
mörgu sem á næstu árum eign-
ast sína fyrstu íbúð og þurfa að
leita til hins almenna húsnæðis-
lánakerfis um lán í því sam-
bandi. Þið, kjósendur okkar,
þurfið ekki að óttast að við leggj-
um neinar kvaðir á ykkur í þessu
„Er nokkur ástæða til að
hefja umræður um þennan
ráðgerða skyldusparnað?
Er ríkisvaldið ekki með
þessum hætti að veita þá
nauðsynlegu þjónustu að
taka í örugga vörslu fé
þeirra, sem ekki kunna
með það að fara? Á ekki
að skila fénu aftur eftir
rúmlega þrjú ár með
fyllstu vöxtum þegar eig-
endur þess eru orðnir
þroskaðri og kunna fótum
sínum forráð?“
skyni. Ætlun okkar er að vísu sú
að leggja afturvirkar kvaðir á
um 8000 skattgreiðendur en til-
tölulega fáir þeirra eru úr hópi
okkar stuðningsmanna svo að
þetta er allt í besta lagi.
En það er annað við þetta
áróðursatriði að athuga. Full-
yrðingin segir ekki allt sem
segja þarf og er því villandi.
Framteljendur í landinu eru að
vísu um 160.000 og 8.000 er vissu-
lega 5% af þeirri tölu. En stór
hluti framteljenda vinnur störf
sem ekki eru háð skattskyldu
eða eru tekjuskattsfrjálsir af
öðrum ástæðum. I þessum hópi
eru til dæmis heimavinnandi
húsmæður ásamt miklum fjölda
námsmanna og lífeyrisþega. Við
úrvinnslu skattframtlaa er
framteljendum gjarnan skipt í
fjóra hópa: Kvænta karla, giftar
konur, einstæða foreldra og aðra
einstaklinga. Skyldusparnaður-
inn yrði fyrst og fremst lagður á
framtaldar tekjur kvæntra karla
en í sáralitlum mæli á aðra hópa
framteljenda. Samkvæmt laus-
legri áætlun mundu um 15%
allra kvænta karla greiða fyrir-
hugaðar álögur og þetta hlutfall
yrði að sjálfsögðu mun hærra ef
einungis væri miðað við þá sem
eru í fullu starfi. Upplýsingar
vantar til að unnt sé að áætla þá
hlutfallstölu.
Hvernig á að mæta
lánsfjárþörf
húsbyggjenda?
Reynt hefur verið á blygðun-
arlausan hátt að afla umræddu
ólánsfrumvarpi stuðnings með
því að vísa til lánsfjárvanda hús-
byggjenda. Hér er ekki rúm til
að ræða sem skyldi þessa hlið
málsins og verða fáeinar athuga-
semdir að nægja.
Fjáröflun til Byggingarsjóðs
rikisins og annarra lánasjóða
ætti, þegar stofnframlögum
sleppir, að vera fyrst og fremst í
formi lánsfjáröflunar á frjálsum
lánamarkaði. Skattheimta,
skyldusparnaður og aðrar lög-
þvinganir eru aðferðir sem hefur
verið beitt í allt of ríkum mæli
til að byggja upp eigið fé og út-
lánagetu lánasjóða hérlendis
samhliða því að útlánin hafa
langtímum saman verið veitt
með niðurgreiddum kjörum,
þ.e.a.s. undir markaðsvöxtum.
Flestir hafa nú áttað sig á þeim
stórfelldu ágöllum og misrétti
sem fylgt hefur þessu fyrir-
komulagi og horfið hefur verið
frá því á ýmsum sviðum.
Því skal ekki neitað að niður-
greidd útlánastarfsemi, og sér-
stök fjáröflun í því skyni, getur
átt rétt á sér í undantekningar-
tilvikum til tekjujöfnunar að
vissu marki eða til sérstakra
framkvæmda. En slíku er ekki
til að dreifa í því frumvarpi sem
hér er til umræðu. Þeir sem eru
að eignast íbúð í fyrsta sinni eru
vissulega alls góðs maklegir en
lánsfjárþörf þeirra verður að
leysa á frjálsum lánamarkaði og
án þess að ganga frekar en orðið
er á grundvallarréttindi og eign-
ir þeirra sem bera skattbyrðina
hér á landi.
Ætla má að flestir átti sig á
þessum einföldu staðreyndum ef
þeir gefa sér tíma til að hugsa
um þær. En ástæða er þó til að
líta að lokum stuttlega á stöðu
skattgreiðenda í þjóðfélagi nú-
tímans.
Eru skattgreiðendur rétt-
laus dráttardýr?
I þjóðfélagsþróun síðustu ára-
tuga um heim all'an hefur
skattgreiðandinn verið í hlut-
verki þolandans. Á hann hafa
verið lagðar auknar byrðar ár
frá ári án þess að spurt væri um
greiðslugetu hans og gjaldþol.
Hér á landi hefur skattbyrðin til
dæmis næstum tvöfaldast á ein-
ungis þrjátíu árum. Þetta er
ótrúlegt en staðreynd engu að
síður.
Skattgreiðandinn er það
dráttardýr sem látið er draga sí-
fellt þyngra hlass opinberra út-
gjalda. Osanngjörnum kröfum
ýmissa þrýstihópa, margvísleg-
um tilbúnum efnahagsvanda,
vaxandi kostnaði við atkvæða-
veiðar stjórnmálamanna, öllu
þessu og ótalmörgu öðru er hik-
laust bætt á þann vagn sem
skattgreiðendur draga.
En hvers vegna láta skatt-
greiðendur fara svona með sig?
Eru þeir ef til vill ekki aðeins
dráttardýr heldur réttlaus
dráttardýr í nútímaþjóðfélagi
sem hljóta að beygja sig í duftið
fyrir herrum sínum?
Þrátt fyrir alla almenna rétt-
arvernd í vestrænum þjóðfélög-
um er allt of margt sem rennir
stoðum undir þá staðhæfingu að
skattgreiðandanum megi líkja
við réttlaust dráttardýr. Hér á
undan hafa verið nefnd skýr
dæmi um réttleysi hans og um-
komuleysi. Örfá dæmi til viðbót-
ar skulu nefnd. Af nógu er að
taka.
Hvaða hald hafa skattgreið-
endur til dæmis haft í 67. grein
stjórnarskrárinnar sem fjallar
um friðhelgi eignarréttarins?
Hver spyr í alvöru um getu
manna til að greiða þau háu og
sífellt hækkandi gjöld sem lögð
eru á margvíslegar nauðsynja-
vörur almennings (aðflutn-
ingsgjöld, söluskattur o.s.frv.)?
hver spyr um rétt þess sem legg-
ur á sig nætur- og helgidaga-
vinnu þegar bróðurparturinn af
yfirvinnutekjunum er gerður
upptækur í opinbera sjóði? Hver
spyr um rétt eftirlifandi maka
til að búa áfram í íbúð sinni þeg-
ar innheimta eignarskatta og
fasteignagjalda neyða hann til
að selja íbúðina til að geta greitt
þessar álögur. Hver spyr um rétt
þeirra sem atvinnurekstur
stunda og verða að greiða að-
stöðugjald og fleiri opinber gjöld
jafnvel þótt tap sé á rekstrinum?
Þannig mætti lengi spyrja.
í dýraverndarlögum, nr.
21/1957, segir meðal annars:
„Óheimilt er að ofbjóða þoli dýra
við vinnu eða rekstur eða með
öðrum hætti.“ Er ekki kominn
tími til að veita skattgreiðend-
um, dráttardýrum nútímaþjóð-
félagsins, hliðstæða vernd og hér
er kveðið á um, þannig að tryggt
sé að gjaldþoli þeirra sé ekki
ofboðið af herrum þeirra og hús-
bændum?