Morgunblaðið - 13.08.1982, Blaðsíða 20

2 0 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. AGUST 1982
Aðstoð við aldraða að mestu
veitt af sjálfboðaliðum
— sjálfum úr hópi hinna öldruðu
Starfsfólk Senior Services og sjálfboóaliðar annast útvarpsþátt einn morgun í viku þar sem kynnt er sú þjónusta sem
öldruðu fólki stendur til boða og félagsstarf aldraðra.
Sjálfsbjargarviðleitni
eða samhjálparkennd?
Til að geta skilið þann mismun
sem er á þjónustu við aldraða í
Bandaríkjunum og á Islandi
þurfa menn að gera sér grein
fyrir þeim mikla mismun, sem er
á ýmsum grundvallaratriðum
þessara tveggja þjóðfélaga. í
augum flestra Bandaríkjamanna
myndi ísland sennilega teljast
vera sósíalistískt þjóðfélag — án
þess að þeir geri sér frekari
grein fyrir þeim mun, sem við
myndum telja vera á okkar þjóð-
félagi og hinum, sem við teljum
vera sósíalistísk eða kommúnist-
ísk.
Frelsi einstaklingsins til að
ráðstafa eigin tekjum er óað-
skiljanlegt kjarna bandarískrar
hugsunar. Það nálgast það að
vera trúaratriði. Því fylgir að
sjálfsögðu mikil andstaða alls
almennings gegn allri viðleitni
til að auka umsvif ríkisváldsins,
jafnvel þótt um sé að ræða sam-
hjálp á sviði heilbrigðisþjónustu
eða félagslegrar þjónustu.
Þessi grundvallaratriði banda-
rískra lífsviðhorfa eru dyggilega
studd margháttuðum þrýstingi
þeirra fyrirtækja, stórra sem
smárra, sem hag hafa af einka-
rekstri á þessum sviðum. Þannig
að vart er að vænta róttækra
breytinga á þessum sviðum á
næstu árum.
Samt er það svo, að þeirri
hreyfingu vex nú fiskur um
hrygg, sem aðhyllist einskonar
ríkisforsjá á þessum tilteknu
sviðum, án þess að þvi fylgi endi-
lega stuðningur við aukin ríkis-
umsvif að öðru leyti. Að sjálf-
sögðu eiga þessi viðhorf sér fyrst
og fremst rætur meðal þess
fólks, sem notið hefur opinberra
styrkja og aðstoðar, svo og þess
fólks sem starfar við félags-
ráðgjöf eða aðra félagslega þjón-
ustu. Og það er efnahagsstefna
Reagans forseta, sem þjappar
þessu fólki saman í dag.
Hin tvö ólíku sjónarmið sem
takast á í Bandaríkjunum eru
þessi:
Sjálfsbjargarviðlcitnin: Félags-
leg aðstoð hins opinbera er kom-
in úr böndunum. Hún hefur ver-
ið misnotuð og fjöldi fólks nenn-
ir ekki að vinna úr því það getur
þegið bætur frá hinu opinbera.
Það eru til aðrar leiðir til að
hjálpa hinum raunverulega
þurfandi. Þróunin er sú að æ
fleiri skorast undan ábyrgð og
reyna ekki að leggja sitt af
mörkum. Það bíður þess að aðrir
(þ.e. ríkið) geri hlutina. Aukin
skattlagning hefði dregið úr
þrótti fyrirtækja og þar með
fækkað störfum. Fyrst aukinn
sósíalismi, síðan framtaksleysi
og loks kreppa.
Samhjálparkenndin: Þjóðfélag
hinnar hörðu samkeppni dæmir
stöðugt fjölda fólks úr leik.
Minnihlutahópar, aldraöir, fatl-
aðir og fátækir hafa ekki sömu
tækifæri til að njóta afraksturs
tækniþróunarinnar. Þeir eru
ekki aflögufærir til að hjálpa.
Þeir þarfnast hjálpar. Til að
minnka skatta hinna ríku dró
Reagan úr brýnni aðstoð við þá
sem orðið höfðu útundan. Hann
er andhverfa Hróa hattar. Hann
rænir hina fátæku til að gefa fé
til hinna ríku. Samfélagið í heild
hefur valdið þeim vanda, sem
það verður nú að leysa í samein-
ingu, og þar verða allir að leggja
hlutfallslega sitt af mörkum.
Samdráttur í bandarísku
efnahagslífi hefur leitt af sér at-
vinnuleysi og þar með aukið á
þann vanda, sem brýnt er að
leysa. Bandaríkjamenn völdu
fyrir tveim árum þann kost að
kjósa til forseta þann frambjóð-
anda, sem skoðanakannanir
töldu vera hinn skárri af tveim-
ur, sem hvorugur taldist nógu
góður kostur. En það er hreint
ekki víst að meirihluti kjósenda
sé óánægður með Reagan sem
forseta. Og slíkt bendir til þess
að þorri bandarísku þjóðarinnar
komist mjög vel af. En ýmsir eru
áhyggjufullir, ekki síst þeir sem
starfa að þjónustu við aldraða.
Aukinn niðurskurður opinberra
styrkja til félagslegrar og heil-
brigðisþjónustu við aldraða á
eftir að gera neyð hinna fátæku
enn brýnni. Og þess eru dæmi í
Kalamazoo, sem er borg á stærð
við Reykjavík, að aldrað fólk
fremur sjálfsmorð til að komast
hjá eymd og niðurlægingu hinn-
ar snauðu elli.
Eftir Bjarna
Sigtryggsson
Ibúar Kalamazoo-sýslu eru um
203.000 talsins. Af þeim eru um
27.<M(0 yfir 60 ára að aldri, og úr
þeim hópi cru liðlcga 6.000 sem
njóla á einn eða annan hátt þjónustu
Senior Scrvices, Þjónustustofnunar
aldraðra, sem er eins konar sjálf-
eignarstofnun. Senior Services er
ekki eina stofnunin sem veitir öldr-
uðum eða fullorðnu fólki þjónustu.
Kins og greint er frá annars staðar
hér á opnunni, er það algengast í
Bandaríkjunum, að einkastofnanir
eða sjálfseignarstofnanir og félög
annist margvíslega þjónustu sem á
Islandi er innt af hendi af hinu
opinbcra. Heilbrigðisstofnanir og
sjúkrahús sjá um velflesta heilbrigð-
isþjónustu, en hlutverk Senior Serv-
ices er að mestu það að veita fuil-
orðnu fólki aðstoð við að geta búið
sem lengst sjálfstæðu lífi á eigin
heimili, utan stofnana.
500 sjálf-
hoðaliöar
Mjög athyglisverður er hinn
mikli þáttur sjálfboðaliða í rekstri
stofnunarinnar. Starfsfólk á laun-
um og í fullu starfi er aðeins um
35 manns — en fjöldi sjálfboðaliða
er nálægt 500. Langmestur fjöldi
þeirra starfar að heimsendingu
matar, sem er veigamestur þáttur
í starfi stofnunarinnar. Framlag
sjálfhoðaliðanna er mismunandi
mikið. Flestir þeirra starfa hálfan
dag einu sinni í viku, svo sem við
símavörslu, aðrir á hverjum degi,
nokkra tíma á dag. Langflestir
sjálfboðaliðarnir eru sjálfir á eft-
irlaunaaldri, jákvætt fólk við góða
heilsu og með nægan tíma.
Eftirfarandi yfirlit yfir þjón-
ustu stofnunarinnar ætti að gefa
nokkuð góða mynd af umfangi
starfsins:
Akstur sjúklinga miðast að því að
gefa því eldra fólki sem ekki ekur
eigin bíl, eða hefur ekki tök á að
ferðast með almenningsvögnum,
kost á að komast til lækna eða
annarra stofnana vegna heilsu-
gæslu. Ekki er um að ræða neyð-
arflutning sjúkra, og viðkomandi
þurfa að vera sjúkiingur, og ósk
um flutning þarf að koma með
tveggja daga fyrirvara.
Athvarf er í húsnæði, sem rekið
er af borgarsjóði, og þangað geta
eldri borgarar komið og notið
þjónustu eða tekið þátt í félags-
starfi. Þar er upplýsingaþjónusta,
handavinna og mötuneyti, þar
halda ýmsir klúbbar eldra fólks
fundi. I sama húsi er einnig dag-
spítali.
Dagspítali er nokkurs konar
endurhæfingarstöð, þar sem veitt
er þjálfun og endurhæfing, lækn-
isskoðun og eftirlit, næringar-
ráðgjöf, upplýsingar og margvís-
leg fræðsla, í tengslum við Athvarf
aldraóra.
Tengsl við
aðra þjónustu
Kftirlit með þjónustuþörf er
framkvæmt af starfsfólki stofnun-
arinnar. Það innir af hendi upp-
runalegt mat á þörf skjólstæðinga
Senior Services á þjónustu og síð-
an reglulegt eftirlit með andlegu
og líkamlegu ástandi þeirra.
Könnuð er þörf þeirra á stuðningi
og aðstoð og áætlun gerð í samráði
við forstöðumenn hinna ýmsu
deilda. Sé þörf aðstoðar frá öðrum
stofnunum kemur starfsmaður
Senior Services fram sem mál-
svari skjólstæðingsins.
Kndurhæfing geðveikra. Aðstoð
er veitt sjúklingum, sem útskrif-
aðir hafa verið frá geðsjúkrahús-
um þegar þeir hefja að nýju
sjálfstæða þátttöku í samfélaginu.
Þeim er veitt leiðsögn og aðstoð
við leit að vinnu eða afþrey-
ingarstörfum, hjáip við að fylgjast
sjálfir með lyfjanotkun, komið er
á tengslum við aðrar þjónustu-
stofnanir og þeir taka þátt í
stuðningshópum annarra fyrrver-
andi sjúklinga. Einungis er um að
ræða þjónustu við sjúklinga eldri
en 60 ára, og flestir þeirra búa í
svokölluðu vernduðu húsnæði.
Ferðaþjónusta. Hvert sumar er
skipuiagður fjöldi ferða, lengri eða
skemmri, sem sérstaklega eru
fyrir eldra fólk. Um er að ræða
vandaðar og tiltölulega ódýrar
ferðir, allt frá þrem dögum upp í
þrjár vikur að lengd. Auk þess
skipuleggur ferðaþjónusta Senior
Services þátttöku aldraðra í ýms-
um sýningum og hátíðum.
Heimilishjálp stendur til boða
öllum þeim, sem orðnir eru 60 ára
og búa á eigin vegum. Markmiðið
er að auðvelda fólki að búa sem
lengst á eigin heimili, þótt líkam-
legur þróttur leyfi því ekki að ann-
ast heimilishald. Heimilishjálp
getur verið mjög mismunandi um-
fangsmikil, aðallega er þó um að
ræða ræstingu og þrif, jafnvel
annast einhver innkaup og erindi,
koma taui í þvott og þvíumlíkt.
Greiðslur fyrir þessa þjónustu eru
litlar, og upphæð greiðslu fer eftir
tekjum og efnahag viðkomandi.
Þegar þakið
fer að leka ...
Heimilisviðgerðir eru meðal þess
sem mest þörf er á fyrir eldra fólk
sem býr í eigin húsnæði. Boðið er
upp á allar minniháttar viðgerðir
á húsnæði, raflögnum, pípulögn-
um og jafnvel húsbúnaði. Einnig
geta þeir starfsmenn sem þessa
þjónustu veita, aðstoðað við flutn-
ing, gefið ráð um minni orkunotk-
un og veitt úrlausn ýmissa vanda-
mála sem upp koma vegna hús-
næðis. Sé um að ræða meiriháttar
viðgerðir er framkvæmt mat,
samið við iðnaðarmenn og kann-
aðir möguieikar á að útvega fjár-
stuðning til framkvæmdanna.
Þjónusta þessi er afar mikilvæg,
og væri óframkvæmanleg ef ekki
kæmi til mikið starf laghentra
sjálfboðaliða.
Heimsending matar er um-
fangsmesti þáttur starfs stofnun-
arinnar. Hundruðir aldraðra fá
dag hvern sendar þrjár máltíðir.
Lögum samkvæmt má ekki taka
gjald fyrir þessa þjónustu, en lögð
er áhersla á að þiggjendur taki
þátt í kostnaði með því að gefa
eftir efnum og ástæðum framlög.
Á tímabilinu milli kl. 11 árdegis
til 12.30 koma sjálfboðaliðar í eig-
in bílum með eina heita máltíð í
álpakkningu og kaldan kvöldmat
og morgunmat fyrir næsta dag í
öðrum pakka, sem geymdur er í
ísskáp viðkomandi. Þess er gætt
að máltíðir þessar fullnægi allri
næringarþörf, og mikill fjöldi
þiggjenda fylgir reglum um sér-
stakt mataræði, svosem vegna
sjúkdóma eða holdarfars.
Einangrunin
rofin
Daglegar heimsóknir til þessa
fólks gefa gott tækifæri til að
fylgjast með almennu heilsufari
þiggjenda, sem flestir eru ein-
mana gamalmenni, og sé ástæða
talin til að kanna nánar ástand
viðkomandi, er fulltrúi sendur
heim. Oft hefur þannig verið hægt
að útvega læknishjálp strax í
byrjun þar sem ella mætti búast
við að viðkomandi myndi liggja
veikur dögum saman án þess að
nokkur hefði af því afskipti. Mikil-
vægur þáttur þessarar þjónustu er
því líka sá að rjúfa einangrun.
Mötuneyti eru staðsett á nokkr-
um stöðum í borginni og í ná-
grannabæjum. Þangað getur eidra
fólk, sem vel er ferðafært, komið
dag hvern og fengið heitan hádeg-
isverð og tekið með sér nestis-
pakka með kvöldverði og morgun-
verði fyrir næsta dag. Þessi mötu-
neyti þjóna auk þess öðrum til-
gangi. Þar er matsalurinn notaður
yfir daginn fyrir bingó, kaffistofu,
handavinnu og sem allsherjar
samkomustaður. Þangað kemur
fólk með fyrirlestra, þar eru
haldnir fræðslufundir og sums
staðar er gefinn kostur á föndri.
Næringarfræðingur stofnunarinn-
ar sér til þess að máltíðirnar full-
nægi öllum þörfum — jafnt heim-
sendar máltíðir sem í mötuneyt-
um.
Hindrunarlaust umhverfi. Eins og
gefur að skilja er margt eldra fólk
á ýmsan hátt hreyfihamlað, ýmist
varanlega eða um stundarsakir
vegna sjúkdóma. Af þeim sökum
4
» ■ I ■ 11 I i " > . I I'