Morgunblaðið - 06.11.1982, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 1982
Að fyrirbyggja hjarta-
og æðasjúkdóma
eftir dr. Jón Úttar
Ragnarsson dósent
Fleiri íslendingar deyja úr
hjarta- og æðasjúkdómum en
nokkrum öðrum sjúkdómum
öðrum. Eru um það bil 40% allra
dauðsfalla í landinu af þessum
sökum (krabbamein er 20—25%
af dánartíðninni).
Tveir af þrem helstu áhættuþátt-
um þessara sjúkdóma eru tengdir
mataræði og má e.t.v. rekja um og
yfir 70% allra hjarta- og æðasjúk-
dóma til þeirra. I'riðji áhættuþátt-
urinn er sígarettureykingar.
Það sem neytendur vilja vita
er hvernig þeir geta komið í veg
fyrir þessa sjúkdóma. í fyrsta
lagi verður það gert með því að
laga mataræðið og í öðru lagi
með því að hætta sígarettureyk-
ingum.
Því miður eru læknar oftast
illa að sér um næringarfræði og
er það geysilega bagalegt. Verð-
ur almenningur því að leita á
önnur mið til þess að fá ráðgjöf í
þeim efnum.
Æðakerfi og umhverfi
Þær æðar sem eru helst ásett-
ar fyrir æðakölkun og stíflu-
myndun eru kransæðarnar við
hjartað (sbr. hjartaslag) og æð-
arnar í heilanum (sbr. heilablóð-
fall).
Langstærstu flokkar hjarta-
og æðasjúkdóma eru kransæða-
sjúkdómar (33% af dánartíðni
karla og 25% af dánartíðni
kvenna) og heilaæðasjúkdómar
(9% af dánartíðni karla, en 13%
hjá konum).
Ilelstu áhættuþættir eru þeir
sömu fyrir báða þessa flokka. Þeg-
ar dæmið er gert upp i heild er
mikilvægasti áhættuþátturinn há
blóðfita, svo hár blóðþrýstingur og
loks sigarettureykingar.
Ekki má heldur gleyma öðrum
þáttum sem geta skipt nokkru
máli þótt enginn þeirra sé eins
mikilvægur og þessir þrír. Má
nefna t.d. streitu, offitu, kyrrset-
ur, getnaðarvarnarpillur o.fl.
I þessari grein verður fyrst og
fremst fjallað um mataræði, en
einnig verður drepið á aðra
áhættuþætti og hvernig þessir
þættir geta spilað saman og
FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
magnað hver annan og aukið
þannig líkur á sjúkdómum.
Mataræði og blóðrásin
Til þess að draga sem mest úr
hættu á blóðrásarsjúkdómum
ættu allir íslenskir neytendur að
hafa eftirfarandi í huga:
1. Minnkið fituneyslu um fjórð-
ung með því að spara viðbit
ofan á brauð, draga úr neyslu á
pylsum og bjúgum og með því
að hætta alveg að djúpsteikja
mat og fitubrasa.
2. Minnkið neyslu á matarsalti.
Verið á verði gegn sterku
saltbragði. Sneiðið að mestu
hjá saltmeti og mikið söltuðum
og pækilsöltuðum mat, jafnt
kjöti, fiski og grænmeti.
3. Aukið stórlega neyslu á mörg-
um dýraafurðum, sérstaklega
mörgu lambakjöti, mögrum
mjólkurafurðum (skyri, létt-
mjólk, kotasælu, mysu, mögr-
um ostum o.fl.), mögrum fiski,
kjúklingum o.fl.
4. Aukið stórlega neyslu á fersk-
um og frystum garðávöxtum,
sérstaklega kartöflum (ekki
frönskum), öllum tegundum
grænmetis, ávöxtum og
ávaxtasöfum.
5. Aukið stórlega neyslu á grófu
korni, þ.á m. grófum brauðum
(gætið þess að þau séu gróf),
musli (blanda af grófu korni,
hnetum o.fl.) og öðrum bæti-
efna- og trefjaríkum mat.
6. Það feitmeti sem notað er má
ekki vera of hart. Leggið
áherslu á mjúka og fljótandi
feiti, bæði úr jurtaríki og dýra-
ríki (t.d. lýsi).
Samspil áhættuþátta
Helstu áhættuþættir blóðrás-
arsjúkdóma eru há blóðfita, hár
blóðþrýstingur og sígarettureyk-
ingar (í þessari röð). Þeir sem
eru méð fleiri en einn þessaa
þátta þurfa að vera vel á verði.
Maður sem reykir 20 sígarett-
ur á dag tvöfaldar áhættuna. Sé
blóðfitan ögn ofan við meðallag
tvöfaldast áhættan einnig. Sama
gerist, ef hann er með lítið eitt
of háan blóðþrýsting.
Nú er ekki óalgengt að einn og
sami maðurinn sé með alla þessa
þrjá þætti samtímis. Tvöfaldast
þá áhættan? Fjórfaldast? Sex-
faldast? Nei, hún áttfaldast því
áhættuþættirnir margfaldast
saman.
Þessi maður hefur 2 x meiri
áhættu vegna reykinga, 2 x meiri
vegna blóðfitunnar og 2 x meiri
vegna blóðþrýstings. Þar með
verður áhættan í heild áttföld
vegna þess að 2x2x2 = 8.
Þessi mögnun áhættuþáttanna
verður til þess að stærstur hluti
sjúklinganna kemur úr hópi
reykingamanna sem jafnframt
hafa vægan háþrýsting og blóð-
fitu sem er aðeins fyrir ofan
meðallag.
Ráðleggingar til almenn-
ings
Hafir þú áhuga á að sneiða hjá
blóðrásarsjúkdómum skaltu fara
að eftirfarandi ráðum:
a Hættu að reykja, eða byrjaðu
ekki ef þú reykir ekki nú.
b Breyttu mataræðinu smám
saman til samræmis við það
sem að ofan greindi, þ.e. borð-
aðu minna af fitu og salti og
meira af mögrum dýraafurðum
og meira af ferskum garðávöxt-
um og meira af grófu kornmeti.
c Fylgstu vel með því hvort þú
ert með engan, einn, tvo eða
fleiri áhættuþætti blóðrásar-
sjúkdóma (ef þú reykir ertu
með einn o.s.frv.)
d Aðrir áhættuþættir sem eru
veigaminni en geta þó skipt
talsverðu máli eru offita,
streita, óregulegt mataræði,
getnaðarvarnarpillur, kyrrset-
ur og skert sykurþol.
Áskorun til landsmanna
Um endurskinsmerki
Um reiðhjól
Um endurskinsmerki
Umferðarráð mælist mjög ein-
dregið til þess að nú þegar
skammdegið færist yfir taki
menn sig til, allir sem einn, og
beri endurskinsmerki. Við getum
ekki vænst þess að í hvert sinn
er stys verður lendi aðrir í því.
Nær daglega slasast fólk vegna
ónógrar lýsingar í umferðinni.
Sumir vegna lélegra ökuljósa,
aðrir á illa upplýstum vegum, en
flestir eiga það sameiginlegt að
hafa auk þess látið undir höfuð
leggjast að setja á sig endur-
skinsmerki. Næst getur það orðið
þú eða þínir. Þessi litlu merki
hafa stundum verið nefnd „ódýr
líftrygging". Það er nokkuð til í
því.
Rétt staðsetning endurskins-
merkja skiptir miklu máli. Eitt
merki á bakinu kemur ekki að
notum nema bílar komi aftan að
okkur. Við þurfum einnig að
sjást framan frá og á hlið. Ef
umferðinni
18
Allir vita, en sumir
gleyma - //y
að reiðhjól barna eru
best geymd inni að
vetrarlagi. ||u^eroar
slys verður „velur enginn að-
stæður". En umfram allt, notum
endurskinsmerki, hvort sem við
erum gömul eða ung.
Um reiðhjól
Marg oft hefur verið bent á að
á þessum árstíma eiga börn alls
ekki að vera á reiðhjólum í al-
mennri umferð. Hér með eru
foreldrar enn á ný hvattir mjög
ákveðið til þess að fyrirbyggja
það hættulega atriði sem hjól-
andi börn í slæmu skyggni vissu-
lega eru. Þeir skólastjórar og
kennarar, sem enn hafa ekki
bannað að börn komi á reiðhjól-
um í skólann, ættu nú að gera
það hið fyrsta. Það verður for-
eldrum hjálp í þessum efnum.
Eru luktir
og glitmerki
í lagi á hjólinu
þínu?
||XF
IFEROAR
Varðandi hjólreiðar fullorðins
fólks um þetta leyti árs verður
að segjast eins og er að furðan-
lega margir virðast ekki skilja
mikilvægi góðs ljósabúnaðar og
glitmerkja á hjólum. Þið getið
ekki ætlast til að ökumenn sjái
ykkur ætið í tæka tið ef þið sýnið
ekki skilning á þessum málum.
Ljóslaust reiðhjól, og á þeim fólk
án endurskins, er skeytingar-
leysi sem hæfir ekki hugsandi
mönnum. Leggjumst á éitt og
lagfærum þetta atriði.

Frá Umferðarráói