Morgunblaðið - 17.11.1982, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1982
55
laginu fylgja þeir yfirleitt verði
þess.“
Tvö sölufélög
„Eg tel að það gæti vel komið til
greina að hafa tvö sölusamtök til
að tryggja aðhald, en er jafn viss
um að ef hver garðyrkjubóndi færi
að selja fyrir sig þá yrði það til
þess að menn træðu skóinn hver
niður af öðrum. Samtök eru nauð-
synleg hvort sem þau eru eitt eða
fleiri."
— Hver er staða garðyrkjunnar
innan landbúnaðarins og hver eru
tengslin við samtök landbúnaðar-
ins?
„Samband garðyrkjubænda hef-
ur náið samstarf við Stéttarsam-
band bænda. Þessi samskipti hafa
aukist verulega á síðustu árum og
hefur það verið mikið til góðs. Ég
tel að hin svokölluðu sérgreinafé-
lög í landbúnaðinum ættu að hafa
sem nánasta samvinnu við Stétt-
arsambandið. Okkur var boðið að
senda fulltrúa á síðasta Stéttar-
sambandsþing og Stéttarsam-
bandið hefur ráðið til sín mann
sem ætlað er það sérstaka verk-
efni að vinna fyrir sérgreinafélög-
in. Sambandið hefur notið þess
alla tíð að garðyrkjuráðunautar
Búnaðarfélags Islands hafa verið
okkur afskaplega hjálplegir og
unnið mikið fyrir okkur í Sam-
bandinu og eins hefur samstarf
okkar við Garðyrkjuskólann,
skólastjóra hans og kennara, verið
afar farsælt. Búnaðarsamband
Suðurlands hefur veitt okkur
mikla aðstoð með því að einn af
ráðunautum þess hefur starfað
mikið fyrir okkur."
— Hvernig gekk framleiðslan í
sumar?
„Sumarið var lakara hjá garð-
yrkjubændum en oft áður, það var
offramleiðsla í sumum greinum
t.d. tómötum sem mest er fram-
leitt af. Salan var tregari á þess-
um vörum í sumar en áður eins og
reyndar á mörgum öðrum hlutum.
Garðyrkjubændur eru líka farnir
að finna fyrir þeim verðtryggðu
lánum sem þeir þurfa sífellt að
taka til uppbyggingar stöðva
sinna. Verðið hækkaði nokkurn
veginn eins og verðbólgan en skil-
aði sér lakar vegna offramleiðsl-
unnar."
— Nýlegar rannsóknir benda til
að jarðhitinn sé ekki sú ótæmandi
orkulind sem oftast hefur verið
haldið, eru garðyrkjubændur, sem
sett hafa allt sitt traust á jarðhit-
ann, ekki uggandi um sinn hag
eftir að þetta hefur komið í ljós?
„Þetta er hlutur sem verður að
fylgjast mjög nákvæmlega með.
Ég held að menn hafi oft ofmetið
hitaorkuna. Hún er hvorki ókeypis
né óþrjótandi. Menn hafa oft slett
því fram að íslenskir garðyrkju-
menn búi við ókeypis orku, en það
er vitleysa eins og ég rakti áðan.
Samband garðyrkjubænda hefur
ekki tekið þessar upplýsingar til
athugunar, enda eru þær nýtil-
komnar."
Hugmyndir um framleiðslu
til útflutnings hæpnar
— Stofnun ylræktarvera sem
ætlað er að framleiða fyrir erlend-
an markað hefur stundum komist
á dagskrá á undanförnum árum,
hvaða skoðun hafa garðyrkju-
bændur á slíkum hugmyndum?
„Ég tel það góðra gjalda vert ef
stofnað yrði ylræktarver sem
gengi vel til framleiðslu til út-
flutnings, það fengi hópur garð-
yrkjumanna störf við það og það
skilaði gjaldeyri í þjóðarbúið.
Þetta á við um ylræktarver sem
sannarlega væri hægt að reka með
hagnaði til útflutnings. Ég held
hins vegar að þær hugmyndir sem
nú eru uppi um framleiðslu til út-
flutnings séu nokkuð hæpnar,
sumar hverjar að minnsta kosti.
Hollendingar ráða Evrópumark-
aðnum, þetta er það mikilvæg at-
vinnugrein hjá þeim að þeir gera
allt til að halda sínum tökum á
honum og til þess greiða þeir m.a.
gasið niður til garðyrkjustöðv-
anna.
Áhyggjur okkar garðyrkju-
bænda byggjast á því að við
óttumst það að ef byggð verða
svona ylræktarver sem e.t.v. eru
'á af því sem fyrir er í landinu og
síðar kemur í ljós að það gengur
ekki að flytja vöruna út þá verða
þau að sjálfsögðu að framleiða
vörur á innlendan markað og þá
sjáum við okkar sæng út breidda
miðað við það að þegar er offram-
leiðsla í ýmsum greinum. Varð-
andi hugmyndir um kaup á notuðu
ylræktarveri frá Svíþjóð skil ég
ekki hvernig það á að geta gengið
að kaupa 20—30 ára gömul notuð
gróðurhús, það tel ég ekki geta
gengið upp miðað við mína
reynslu."
Of mikiö af of lélegum gróð-
urhúsum
— Fylgjast íslenskir garðyrkju-
bændur vel með nýjungum og
hvernig standa þeir miðað við
starfsbræður sína í nágrannalönd-
unum?
„Mjög ör framþróun var í garð-
yrkjunni á síðasta áratug. Fram-
leiðsla tómata t.d. jókst úr 12 kg
pr. fermetra upp í 20 kg pr. fer-
metra, en ég tel þó að hún sé enn
of lítil. Til samanburðar má nefna
að Danir tala um að eðlilegt sé hjá
þeim að vera með 35—40 kg pr.
fermetra. Mjög margir garðyrkju-
menn fylgjast vel með erlendis og
margir lesa mikið af erlendum
fagtímaritum. Við stöndum
starfsbræðrum okkar á Norður-
löndunum langt að baki í þessari
atvinnugrein, einkum í uppskeru-
magni, en framleiðslan er talin
jafn góð. Ég tel að ástæðan sé m.a.
að við erum með of mikið af of
lélegum gróðurhúsum og berum
því ekki eins mikið úr býtum og
vera ætti. Rekstrareiningarnar
eru í mörgum tilfellum of litlar,
meðalstöð hér gæti verið rúmir
1.000 m2. Ef hægt væri að koma
meðalstöðinni upp í 1.500—1.800
m2 j)á munaði það miklu.
A síðasta ári var byrjað á því að
undirbúa þátttöku okkar í nor-
rænum samskiptum á þessu sviði,
okkur var þá boðið að ganga í
norræna garðyrkjubændasam-
bandið. Það heldur einn fund á ári
þar sem fulltrúar allra Norður-
landaþjóðanna hittast og bera
saman bækur sínar. Ég fór fyrir
íslands hönd á einn slíkan fund í
vor og var þar vel fagnað. Auk
þess eru miklar bréfaskriftir á
milli sambandanna. Ég tel að
þessi norrænu samskipti geti orðið
okkur að verulegu gagni."
— Hvað er helst framundan hjá
Sambandinu?
„Eftir miðjan nóvember verður
kallaður saman fundur þar sem
þessi mál verða öll rædd, meðal
annars framleiðslu- og sölumálin
og þá munum við reyna að fá svör
við því hvort einhverju þyrfi að
breyta í íslenskri garðyrkju og þá
hverju, þannig að þróunin geti
haldið áfram í garðyrkjunni og
framleiðendurnir geti jafnframt
borið það úr bítum sem eðlilegt
getur talist.
Á þessum fundi þarf einnig að
ræða stefnumörkun varðandi
fjölgun garðyrkjubýla. Að undan-
förnu hefur verið mikil uppbygg-
ing í nýjum garðyrkjustöðvum og
er það auðvitað ástæðan fyrir
þeirri spennu sem var í sölumál-
unum í sumar. Úr þessu tel ég að
við þurfum að huga að því hvort
við séum að fara út í offjárfest-
ingu og marka stefnuna hvort það
á að beina því fjármagni sem í
þetta er varið til nýrra stöðva eða
til að gera þær stöðvar sem fyrir
eru að stærri og betri rekstrarein-
ingum. Stjórn Sambands Garð-
yrkjubænda er sammála um að
mjög hægt þurfi að fara við stofn-
un nýrra garðyrkjubýla. Við telj-
um að skynsamlegra sé að beina
því fjármagni sem til ráðstöfunar
er til að stækka þær stöðvar sem
fyrir eru og gera þær að betri
rekstrareiningum þannig að hægt
sé að auka framleiðnina til að
mæta þeirri verðlækkun sem hlýst
af auknu framboði grænmetis.
Það er sjálfsagt að fjölga garð-
yrkjubýlunum eðlilega en mjög
stór stökk tel ég ekki heppileg úr
því sem komið er.
Innan fárra ára verður krafist
starfsréttinda í þessari grein sem
öðrum greinum landbúnaðar og
það verður örugglega til að veita
visst aðhald gegn útþenslu stétt-
arinnar," sagði Kristján Bene-
diktsson að lokum.
Reykingar valdar að dauða
meira en 130.000 Banda-
ríkjamanna á þessu ári
Könnun, sem gerÖ var á nokkur hundruð manns, sem aldrei hafa reykt, hefur
leitt í Ijós, að tíöni lungnakrabba er mjög lág innan þess hóps. Arið 197$ létust
95.000 manns af völdum lungnakrabba í Bandaríkjunum. Hefði hin lága tíðni
lungnakrabba á meðal þeirra, sem ekki reykja, verið sú sama á meðal allra
Bandarikjamanna, hefðu einungis 12.000 manns látið lífið þetta sama ár af
völdum krabbameins í lungum.
Auðvitað má ganga út frá
því sem gefnu, að lifnaðar-
hættir þeirra, sem ekki reykja
séu að öðru leyti um margt
frábrugðnir því sem gerist hjá
reykingamönnum. Því er ekki
víst að reykingar einar og sér
séu það sem gerir útslagið.
Hitt er aftur á móti sannað, að
enginn einn þáttur í lifnaðar-
háttum fólks hefur jafn mikil
áhrif á myndun lungnakrabba-
meins og einmitt reykingar.
Að þessu gefnu er ekki órök-
rétt að áætla, að einungis
10—15.000 Bandaríkjamenn
hefðu látist vegna lungna-
krabba árið 1978. Reykingar
eru taldar eiga sökina á dauða
80—85.000 þeirra 95.000, sem
létust af völdum lungna-
krabbameins þetta ár. Auk
þess benda rannsóknir til þess
að 40.000 manns til viðbótar
hafi fallið í valinn þetta ár af
völdum krabbameins, sem
rekja má til reykinga.
Þessi fjöldi dauðsfalla,
120—125.000, af völdum reyk-
inga árið 1978 er óhugnanleg-
ur. Það sem meira er, er að
þessi tala hefur síðan hækkað
um 4.000 á ári hverju um leið
og meðalaldur hækkar og
reykingar aukast almennt. Því
má gera ráð fyrir að vel yfir
130.000 manns hafi látið Íífið
af völdum krabbameins, sem
rekja má beint til reykinga, í
Bandaríkjunum á síðasta ári.
Því má rekja þriðjung allra
dauðsfalla af völdum krabba-
meins í Bandaríkjunum til
reykinga.
Þessi tala er svo há, að hún
er almenningi nánast óskilj-
anleg. Þegar það er svo haft í
huga, að jafnvei enn fleiri láta
lífið af völdum hjarta- og æða-
sjúkdóma, sem rekja má til
áhrifa af völdum reykinga,
verður það fyrst ljóst hversu
aðkallandi það er að koma í
veg fyrir ótímabæran dauða
300.000 manna í Bandaríkjun-
um á ári. Þessi 300.000 eru um
15% allra dauðsfalla í Banda-
ríkjunum á ári hverju.
Eitt er það, sem gleymist í
allri umræðunni um hættuna
af völdum reykinga. Það er
áróður fyrir því að fólk reyki
vindlinga, sem innihalda
minna tjörumagn en 10 mg.
Reynslan virðist sýna, að þess-
ír vindlingar eru ekki eins
hættulegir.
í Bretlandi eru reykingar
taldar eiga sökina á dauða
100.000 manns ár hvert. Er það
sjötti hluti allra þeirra er ár-
lega láta lífið. Þar í landi var
verð á vindlingum hækkað til
mikilla muna á síðasta ári með
þeim afleiðingum að stórlega
dró úr tóbakskaupum. Talið er
að verðhækkun þessi hafi gert
það að verkum, að 1—2 millj-
ónir manna hættu alfarið að
reykja. Þetta þýðir það beint,
að lífum hundruða þúsunda
manna hefur verið bjargað
þegar til langframa lætur.
Þetta má skýra:
1) Að meðaltali fjórði hver
reykingamaður deyr ótíma-
bærum dauða.
2) Margir þeirra, sem látast,
hefðu hvort sem er dáið á
besta aldri, en hinir hefðu lif-
að 5, 10, 15, 20 eða jafnvel 30
árum lengur. Að meðaltali
10—15 árum lengur.
3) Þeir, sem hætta að reykja
áður en þeir hafa fengið
krabbamein eða alvarlegan
hjarta eða lungnasjúkdóm, eru
nær öruggir um að deyja ekki
af völdum tóbaks.
Það, sem mestu máli skiptir
í baráttunni við krabbamein
og reykingar, er að gera al-
menningi þessar tölur skiljan-
legar með einum eða öðrum
hætti. Til þessa er það aðeins á
meðal menntafólks í Bretlandi,
sem reykingafólki hefur fækk-
að við fræðslu um skaðsemi
reykinga. í skoðanakönnun,
sem gerð var í Bretlandi fyrir
tveimur árum, reyndust 21%
fólks í betri störfum reykja. Á
hinn bóginn reyktu 57%
verkamanna. Svipuð þróun
virðist eiga sér stað í Banda-
rikjunum. Þar eru reykingar
mun algengari á meðal ófag-
lærðra verkamanna.
Á hinn bóginn hefur tób-
akssala aukist jafnt og þétt í
Bandaríkjunum, andstætt því
sem verið hefur í Bretlandi.
Metsala tóbaks var í Banda-
ríkjunum á síðasta ári. Aukn-
ingin á milli ára um 2% og
hefur ekki verið svo mikil um
langt skeið.
Er hann var spurður álits á
þessari aukningu sagði for-
stjóri stærsta tóbaksfyrirtæk-
is Bandaríkjanna, að hann
teldi að fólk legði ekki lengur
við hlustir þegar talað væri
um skaðsemi reykinga og
aukna krabbameinshættu af
þeirra völdum. Búið væri að
tengja krabbamein við svo
marga áhrifaþætti að fólk
væri farið að taka öllum að-
vörunum með fyrirvara.
Það er margt til í þessum
ummælum forstjórans. Það er
vafalítið leitun að þeim borg-
ara, sem gerir sér grein fyrir
því, að reykingar eigi sök á
þriðjungi allra dauðsfalla af
völdum krabbameins. I öllu því
blaða- og tímaritaflóði sem
skellur á fólki og sífellt er ver-
ið að fjalla um krabbamein og
krabbameinsvalda, er tæpast
von til þess að hinn venjulegi
borgari átti sig á þessari blák-
öldu staðreynd.
á Thi' Timos. I»VA. SSv.)
HBj.