Morgunblaðið - 17.12.1983, Blaðsíða 20

68
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1983
NAPLEIS
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
Sigurður Á. Friðþjófsson:
SJÖ FRÉTTIR.
Smásögur.
Kápa: Kristján Kristjánsson.
Ilönnun: Þórieifur V. Friðriksson.
Svart á hvítu 1983.
Sjö fréttir Sigurðar Á. Frið-
þjófssonar eru ekki sjöfréttir,
heldur sjö smásögur. Eftir þessum
sögum að dæma er Sigurður mjög
ómótaður höfundur, á margt
ólært. Máltilfinning er fremur
slöpp og ýmisskonar ónákvæmni
háir honum. Auk þess er hann
langt frá að vera frumlegur, rær á
kunn mið.
Engu að síður bendir margt hjá
Sigurði til þess að hann eigi sér
metnað sem rithöfundur og er
vonandi að hann taki sig á í fram-
tíðinni. Áður hefur hann gefið út
Ijóðabók og tvær skáldsögur.
Ég veit eiginlega ekki hvernig á
að lýsa smásögum Sigurðar Á.
Friðþjófssonar. Það er kannski
best að lýsa þeim ekki. Grundvall-
artónn smásagnanna er dapurleg
heimsmynd. Umhverfi mannsins
er fráhrindandi, óhrjálegt. Það er
eins og höfundurinn hafi ofnæmi
fyrir öllu því sem gefur honum til-
efni til að setjast niður og tjá sig.
ísland er sannkallað nápleis eins
og í samnefndri smásögu.
Margir höfundar á undan Sig-
urði A. Friðþjófssyni hafa lýst
álíka hugrenningum, en mun bet-
ur en hann: Steinar Sigurjónsson,
Guðbergur Bergsson.
Guðbergur kemur oft upp í hug-
ann, jafnvel þegar vitnað er til
Aksels Sandemose; „ ... þetta er
steinrunnið mannlíf!" Einnig er
Svava Jakobsdóttir innan seil-
ingar. Sigurður Á. Friðþjófsson
lýsir algengum hlutum með því að
blanda saman raunsæi og fárán-
leik. Mannæturnar eru dæmi um
smásögu af þessu tagi. Uppistaðan
er hversdagsleg frásögn, en inn í
hana ryðst skyndilega táknmynd í
gervi svíns. Hér er til dæmis lýs-
ing á marglofuðu mannkyni:
„Það var einsog ég reikaði um í
draumi, eða á öðru tilverustigi. Ég
var ekki hræddur, að minnsta
kosti ekki til að byrja með, frekar
hissa. Gestirnir tóku á sig annar-
legt útlit. Urðu einsog svín. Urðu
svín. Og svínin steiktu svínið yfir
opnum eldi. Átu svínið. Slöfruðu
það í sig einsog svín.“
Athyglisverðasta sagan er Var-
úlfur. Sagan af Úlfi Bersasyni á
Vörtu. Hugarflug höfundarins
leikur lausum hala í þessari smá-
sögu, hann skopast að ýmsum
þjóðlegum gildum og gerir það
snoturlega. Það eru í sögunni
fundir áþreifanlegra staðreynda
og þjóðtrúar, einhvers konar
geimferðasaga undir áhrifum Jóns
Árnasonar verður niðurstaðan.
Það er sosum ekkert nýtt, en þess
virði að gera tilraun.
í smásögunni Sjálfsmynd er
minnst á gríska heimspeki, snig-
illinn sigri antílópuna í kapp-
hlaupi. Þarna er efni fyrir ungan
höfund sem vill eitthvað segja og
leggur áherslu á að vanda sig. Þvi
miður gerist þetta ekki í Sjö frétt-
um Sigurðar Á. Friðþjófssonar.
En bókin er tilraun. Það ber
ekki að vanmeta. Undir lestri
sagnanna hugsar maður oft sem
svo: Hvað tekur næst við hjá höf-
undinum? Mun honum takast að
orða það sem knýr hann til sagna-
gerðar með þeim hætti að fólk
verði áfjátt í að lesa?
Satt og ýkt
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Steinunn Sigurðardóttir: Skáldsög-
ur. 147 bls. Iðunn, Reykjavík 1983.
Steinunn er alltaf létt og indæl.
Hún er líka húmoristi. Myndir
hennar af lífinu eru eins og séðar í
spéspegli. Kannski mætti líkja
sögum hennar við skopmyndir.
Drættirnir eru ýktir. Samt á að
vera hægt að greina á augabragði
svip og látbragð. Þannig eru þess-
ar »skáldsögur« Steinunnar, stíl-
færðar en sannar þegar öllu er á
botninn hvolft.
íslensk gamansemi ber oftast
með sér einhvers konar illkvittni.
Ekki hjá Steinunni. Sögur hennar
eiga meira skylt við ærsl og gáska.
Og einhvers staðar að baki leynist
alvara. í allri gleðinni blikar á eitt
lítið tár ef grannt er skoðað.
Steinunn fer ekki heldur troðn-
ar slóðir í sagnagerð. Hún er eng-
um lík. En misjafnlega tekst
henni upp. Til dæmis þykir mér
ekki mikið koma til fyrstu sögunn-
ar í þessari bók. Hún heitir Hvítar
rósir og byrjar svona: »Það varð að
fresta brúðkaupinu vegna veðurs.*
Gott, hugsar maður, hér fer
eitthvað af stað. En fyrsta setn-
ingin rís hæst.
Best er þáttaröð undir heitinu
Fjölskyldusögur (meirihluti bókar-
innar). Innan um aðrar mann-
gerðir fer þar mikið fyrir bekkj-
arsystkinum úr menntaskóla sem
heita Arnviður Sen og Geirþrúður
Þrastardóttir. Um síðir söðlar
Geirþrúður um og tekur saman við
Eggert Marvinsson. Þau fara að
búa. Og »Geirþrúður Þrastardótt-
ir væntir sín.« Það er heilmikið
mál. Hún hagar sér að ýmsu leyti
undarlega líkt og óléttar konur
eiga að gera. Og hún minnir
Gerta, eins og hún kallar hann, á
öll þau ósköp sem þarf að kaupa
vegna barnsins sem fer að koma í
Steinunn Siguröardóttir
heiminn. Eggert, sem vinnur bara
fyrir kaupinu sínu og hugsar eins
og gætnum húsbónda ber, verður
að sínu leytinu miður sín vegna
allra þeirra óskapa útgjalda sem í
vændum eru. Áhyggjur þessa
fólks eru grín, en líka dálítið
meira.
Steinunn sparar ekki manna-
nöfn í sögunum. Nafnafjöldi getur
að vísu orðið til að maður sjái ekki
skóginn fyrir trjám. En hjá Stein-
unni gegna nöfn alveg sérstöku
hlutverki. Þau eru partur af húm-
ornum. Þetta fólk hennar er allt
svo grátbroslegt, líka nöfnin.
En svo getur hlaupið galsi í
Steinunni eins og í síðustu sög-
unni, Skrifað í stjörnur, sem byrjar
að segja frá reykvískum mæðgin-
um, og það er gott. Lakara þegar
útlendingur kemur í spilið. Þá fer
Steinunn að sprella með bjagaða
ensku. Og það fer henni ekki eins
vel og þegar hún reytir af sér sína
íslensku brandara.
Þó varla verði sagt að Steinunn
takist á við stóra hluti í þessum
»skáldsögum« sínum er þetta
hugtæk lesning, geðbót og sálu-
hjálp í draugalegu skammdegi.
Pia Rakel Sverrisdóttir og Ragnhildur Hrafnkelsdóttir.
Gler og textíl
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Tvær kornungar listakonur sýna
sem stendur í Nýlistasafninu við
Vatnsstíg glerverk og textíla, —
lýkur sýningunni nú um helgina.
Þetta eru þær stöllur Pia Rakel
Sverrisdóttir og Ragnheiður
Hrafnkelsdóttir en báðar iuku
þær námi við „Skolen for Brugs-
kunst" í Khöfn vorið 1982. Síðan
hafa þær haldið áfram námi við
æðri skólastofnanir, Pia Rakel í
fagurlistaskólanum í Khöfn en
Ragnheiður við Gerrit Rietvelt
fagurlistaskólann í Amsterdam.
Pia Rakel sýnir verk unnin úr
rúðugleri, ýmist brædd í form
eða slípuð og sandblásin, allt eft-
ir því hvaða áhrifum hún vill ná
fram hverju sinni. Verk hennar
eru yfirleitt byggð upp á geo-
metrískum grunni en áhrifin eru
mýkri en ef hér væri einungis
málað beint á léreft. Pia Rakel
leitast við að ná fram sérstökum
áhrifum glersins, léttum, gagn-
sæjum og loftkenndum, og ferst
það ósjaldan vel úr hendi —
einkum í hinum stærri formum.
Ragnheiður sýnir sérstæð
textílverk sem byggjast á sam-
spili ólíkra efna og efnisþráða —
jafnframt sýnir hún með lit-
skyggnum á tjaldi hvernig text-
ílarnir klæða kvenfólk. Sú viðbót
er mjög mikilsverð því að ekki
eru myndirnar einasta ágætlega
teknar heldur gefur það skoð-
andanum innsýn í tilganginn að
baki formum textílverkanna.
Myndveröld Ragnheiðar virk-
ar mjög frumstæð og minnir
enda á listsköpun svo sem hún
gerist hjá frumstæðum þjóð-
flokkum. Hún kemur á óvart
með þessum verkum sínum sem
byggjast ekki endilega á fagur-
fræðilegri lausn heldur öðru
fremur á eigindum efnisins sem
Það er í hæsta máta sérstæð
sýning er um þessar mundir
gistir Listaskála Alþýðu við
Grensásveg og lýkur um helgina.
Hér er um að ræða sýningu
Kóreumannsins Jiho Do en sá
hefur undanfarin ár numið
myndlist við Listaháskólann í
Stuttgart.
Listamaðurinn fer á all-
óvenjulegan hátt að miðli sínum
því að í stað þess að mála á lér-
eftið ristir hann upp hinn hvíta
grunn og býr til alls konar form
eftir því sem hugarflugið býður
hverju sinni. Þetta gerir hann á
mjög hreinan og tæran hátt
þannig að myndirnar virka
sannfærandi og forvitnilegar.
Máski minna sumar myndir
hans á ítalska snillinginn Lucio
Fontana og rýmismótunarverk
hans „concetto spaziale" en í
heild virkar sýningin þó í besta
máta persónuleg.
Auðsæ er mikil einlægni ger-
hún hefur að staðaldri á milli
handa.
Þessi sýning hinna fram-
sæknu listspíra er með vandaðri
gjörningum í Nýlistasafninu í
langan tíma og hefði átt skilið að
kórónast með góðri sýn-
ingarskrá.
andans í gerð mynda sinna og
hann útilokar allar tilviljanir
með markvissum og vel hugsuð-
um vinnubrögðum.
Satt að segja kom þessi sýning
mér mjög á óvart því að hún er
fyrir margt mjög óvenjuleg hér á
norðurslóðum og ég er ekki frá
því að margir hefðu gott af því
að skoða myndveraldir Jiho Do.
Sýningin er sett upp á mjög
óheppilegum tíma en menn ættu
þó ekki að láta það aftra sér frá
því að skoða hana og gera það
vel og gaumgæfilega.
Menning Kóreu er meira en
fimm þúsund ára gömul og fyrir
marga hluti mjög merkileg svo
sem menning austurlandaþjóða
yfirleitt. — Eg kenni það á hinu
fínlega yfirbragði sýningarinnar
að Jiho Do sækir myndefni sitt
og hinn óvenjulega fínleika til
heimaslóða, — gerir það á þann
sérstaka hátt að honum er til
mikils sóma.
Sýning Jiho Do
Sýning Poul Eje
Undanfarið hefur danskur
myndlistarmaður, Poul Eje að
nafni verið með sýningu í and-
dyri Norræna hússins. A sýning-
unni kennir margra grasa því
listamaðurinn hefur víða komið
við á vettvangi myndlista,
myndskreytt bækur, skirfað bók
um handmenntakennslu í skól-
um, málað, teiknað og unnið að
útlitsgerð bóka. Þá hefur Poul
Eje myndskreytt ýmsar opinber-
ar byggingar með málverkum og
veggmósaik ásamt því að myndir
eftir hann eru víða á dönskum
listasöfnum.
Flestar myndirnar á sýning-
unni í Norræna húsinu eru unn-
ar í vatnslit en einnig eru þar
allnokkrar teikningar sem út-
færðar eru í ýmissi tækni.
Þetta eru yfirieitt litlar og
snotrar myndir og auðsæ er
ágæt tilfinning listamannsins
fyrir litrænum blæbrigðum í
lofti og gróanda jarðar. Hér er
það fimlegur leikurinn með
pensilinn sem mest er áberandi
og kemur mjög vel fram ágæt
skólun listamannsins en hann
nam við fagurlistaskólann í
Kaupmannahöfn á árunum
1951—57. Þrátt fyrir að Poul Eje
nái furðuvel að lýsa íslenzkri
náttúru ásamt veðrabrigðum
hennar eru það tvær myndir sem
skera sig úr á sýningunni fyrir
heilsteypta myndgerð og sann-
færingarkraft. Þessar myndir
eru báðar frá heimalandi lista-
mannsins og nefnast „Jósku
heiðarnar" (1) og „Landslag um
haust" (2).
Teikningarnar á sýningunni
eru tæknilega vel gerðar en í
þeim eru hvorki miklar svipt-
ingar né átök.
Öll ber sýningin menntuðum
og fáguðum listamanni vitni en
ég er á því að hann hafi gert
mun betri hluti um dagana, því
að sýningin öll virkar frekar sem
léttur leikur en alvarleg mynd-
ræn átök. Það er þó prýði að
henni þarna í anddyrinu.