Morgunblaðið - 22.12.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1983
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir MICHAEL T. KAUFMAN
Angólskir hermenn búnir sovéskum vopnum ganga um götur Luanda eftir að þjóöin varð sjálfstæð árið 1975.
Sovésk áhrif í Afríku
fara stöðugt minnkandi
Á SÍÐUSTU tveimur áratugum hafa áhrif Sovétmanna stöðugt verið að
vaxa í Afríku og má segja, að þau hafi náð hámarki þegar marxískar
stjórnir komust til valda í Angola og Eþíópíu fyrir nokkrum árum. A þeim
tíma, sem síðan er liðinn, hafa orðið alger umskipti í þessum efnum. Nú
er svo komið fyrir Rússum, að áhrif þeirra eru jafnvel orðin minni en
Suður-Afríkumanna, Frakka og Líbýumanna og þær Afríkuþjóðir, sem
hafa reitt sig mest á stuðning Sovétmanna, virðast vera búnar að fá sig
fullsaddar af kynnum sinum við þá.
Embættismenn í Mozam-
bique, sem er undir marx-
ískri stjórn, komust að því fyrir
skömmu sér til mikillar hrell-
ingar, að starfsmenn Aeroflot,
sovéska flugfélagsins, seldu
Mozambique-búum flugfarseðla
á uppsprengdu verði til að kom-
ast yfir sem mest af erlendum
gjaldeyri og svipuð er reynsla
annarra Afríkuþjóða af sam-
skiptunum við Sovétmenn. Emb-
ættismenn í Guineu geta t.d.
ekki varist hlátri þegar þeir
minnast efnahagsaðstoðarinnar,
sem Sovétmenn veittu þeim.
Meðal annars áttu þeir að fá sov-
éskar dráttarvélar en þegar til
kom voru það snjóplógar gerðir
fyrir aðstæður í Síberíu með svo
þræleinangruðum stýrishúsum,
að Guineumennirnir hefðu ein-
faldlega stiknað ef þeir hefðu
reynt að vinna inni í þeim.
Afríkuríki, sem áður hölluðu
sér að Sovétmönnum, eins og t.d.
Guinea og Kongó, eru nú farin
að snúa sér til vestrænna ríkja í
auknum mæli og að undanförnu
hafa stjórnvöld í Angola og
Mozambique sýnt ýmis merki
þess, að þau séu orðin dálítið
blendin í trúnni á marxismann.
Vestrænir sendimenn og aðrir
sérfræðingar nefna margar
ástæður fyrir minni áhrifum
Sovétmanna.
Efnahagssamdrátturinn í
heiminum hefur gert Afríku-
mönnum það æ ljósara, að þeir
komast ekki af án efnahagslegr-
ar aðstoðar vestrænna ríkja og
stofnana á borð við Alþjóða-
bankann og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðinn. Sovétmenn hafa verið
örlátir á vopn við Afríkumenn
og aðrar nýfrjálsar þjóðir en
þegar kom að uppbyggingunni
og efnahagslegri viðreisn var
komið að læstum dyrum hjá
þeim.
Um miðjan síðasta áratug bar
sú skæruliðahreyfingin í Angola,
sem Rússar og Kúbumenn
studdu, sigurorð af þeirri, sem
Sovétmenn hafa aldrei verið nískir
á vopn við skæruliða í Afríku. Þeg-
ar kemur að raunverulegri aðstoð
við Afríkumenn, efnahags- og
þróunaraðstoð, verður minna um
svör hjá þeim.
naut stuðnings Bandaríkja-
manna og Suður-Afríkumanna,
og margir Afríkumenn tóku
smám saman að líta á Sovét-
menn sem vænlegan hest til að
veðja á og ósigrandi afl i hern-
aði. Líka að þessu leyti hafa
skoðanir Afríkumanna verið að
breytast enda er enn barist af
fullum krafti í Angola og
Eþíópíu og sovéskir hernaðar-
ráðgjafar hafa ekki orðið til að
auka hróður þjóðar sinnar í Afr-
íku. Sómalíumenn, sem eru ein
þessara þjóða, sem hafa vísað
Rússum á burt, gefa þeim t.d. þá
einkunn, að þeir séu fráhrind-
andi og grunnt á kynþáttahatr-
inu.
„The Standard", dagblað, sem
gefið er út i Nairobi í Kenya,
sagði í leiðara fyrir skömmu, að
óvinir Afríkumanna nú væru
„sjúkdómar, fátækt og fáfræði“
og spurði að hve miklu leyti Sov-
étmenn vildu „ieggja hönd á
plóginn í baráttunni við þessa
óvini með því að ieggja fram
tæknikunnáttu og fé“. Þessari
spurningu hafa Sovétmenn
raunar svarað fyrir löngu með
lítilli sem engri aðstoð við Afr-
íkuþjóðirnar nema þeirri, sem
felst í vopnasendsendingum.
Þegar svo þær þjóðir í Afríku,
sem Rússar sáu fyrir vopnum,
voru búnar að fá meira en nóg af
þeim fóru þær fram á raunhæf-
ari stuðning í formi efnahags-
aðstoðar. Þá tóku Sovétmenn að
hugsa sinn gang og komust að
þeirri niðurstöðu, að þar sem
þeir voru ekki í hópi nýlendu-
ríkjanna í Afríku á sínum tíma,
hefðu þeir engum siðferðilegum
skyldum að gegna þar. Auk þess
bæru „heimsvaldasinnar" alla
ábyrgð á efnahagserfiðleikunum
í Afríku og þess vegna rétt að
þeir sæju líka um að leysa þá.
Afríkuríkin virðast nú vera að
komast á þá skoðun, að það sé
farsælast fyrir þau að halla sér
að „heimsvaldasinnunum" svo-
kölluðu en láta Sovétmenn og
kenningar kommúnismans lönd
og leið. Um það bera ekki síst
vitni vaxandi áhrif Frakka,
þessa gamla nýlenduveldis, en
nú í haust komu leiðtogar 30
Afríkuríkja saman til fundar í
París í boði Mitterrands forseta.
Frakkar hafa mjög náin efna-
hagsleg og hernaðarleg tengsl
við fyrrum nýlendur sínar í Afr-
íku. í Chad halda þeir útþenslu-
stefnu Líbýumanna í skefjum,
franskur her er einnig í Gabon
og Djibouti og gjaldmiðill meira
en 12 Afríkuríkja er tengdur
franska frankanum.
„Marx-lenínískur flokkur fer
að vísu með stjórn í Kongó
Brazzaville en fjármálakerfið
hvílir á frankanum," er haft eft-
ir vestrænum sendimanni.
„Orðagjálfrið er þess vegna dá-
lítið í anda Sovétmanna en
hversdagslegur raunveruleikinn
er alltaf hliðhollur Frökkum."
Michael T. Kaufman er fréttamað-
ur hji New York Times.
Öldin okkar 1971—75:
Yfírlýsing
— eftir Hildi Helgu
Sigurðardóttur
Það er sérkennileg tilfinning
fyrir höfund, sem búinn er að bíða
vikum saman eftir því að vera
kallaður til í prófarkalestur á sín-
um texta og annað það er lýtur að
frágangi bókar til prentunar og
getið er um í samningi, að sjá einn
daginn heilsíðuauglýsingu í dag-
blaði, þar sem segir að sú hin
sama bók sé komin út, hana hafi
einn maður saman tekið og síðan
ekki söguna meir.
Verkið, sem hér um ræðir, er
Öldin okkar 1971—1975, ritstýrt
af Gils Guðmundssyni, gefið Ú't af
bókaforlaginu Iðunni.
Ég, undirrituð, var ráðin sem
fullgildur höfundur að „u.þ.b. ein-
um fjórða verksins" og var sam-
vinnan við ritstjórann og samhöf-
undinn með ágætum — svo langt
sem hún náði.
Ég bar reglulega undir hann
hvaða mál skyldi taka og hverjum
sleppt, en skrifaði að öðru leyti
minn texta sjálfstætt, án hans
íhiutunar eða leiðbeininga. Kvaðst
hann ánægður með árangurinn,
bæði meðan á verkinu stóð og eins
eftir að hann hafði fengið full-
frágengið handrit í hendur.
Þegar bókin er skoðuð, er það
sama upp á teningnum og í aug-
lýsingum, þ.e.a.s. á titilblaði
stendur „Gils Guðmundsson tók
saman".
Það er þó ekki svo að nafni mínu
sé með öllu sleppt úr bókinni. Slíkt
væri of augljóst brot á höfundar-
rétti.
Þeir, sem hafa góða athyglis-
gáfu — og sjón — til að bera,
munu rekast á það á innsíðu í svo-
hljóðandi texta:
„Meginþorra ljósmynda í bók-
inni hefur Gunnar V. Andrésson
tekið. Aðrir ljósmyndarar: Guðjón
Einarsson og Róbert Ágústsson.
Hildur Helga Sigurðardóttir tók
saman efni um íþróttir og æsku-
lýðsmál." Svipað orðalag mun
hafa verið sett inn í fréttatilkynn-
ingar um útkomu bókarinnar frá
forlaginu, á siðustu stundu, eftir
að Gils Guðmundsson hafði verið
minntur á það að hann hefði ekki
skrifað bókina einn, en skiptir
litlu í því máli sem hér um ræðir.
Ég undirrituð hafði, er hér var
komið sögu, kynnst ýmsu misjöfnu
frá hendi forráðamanna bókafor-
lagsins Iðunnar, en vissi þó ekki
betur en að minn texti hefði þótt
fullboðlegur í verkið og að þeir
málaflokkar, sem ég á að hafa
„tekið saman efni um“, hefðu verið
fleiri en hér er getið og það í fullu
samráði við samhöfund minn.
Enda kemur á daginn þegar
bókin er lesin, að svo hefur reynst
og hefur í fæstum tilvikum verið
hnikað til stafkróki frá því sem er
í upprunalegu handriti mínu. Á
einstaka stað hefur þó verið stytt
og breytt og þá yfirleitt á verri
veg, enda án samráðs við höfund,
sem fékk aldrei að koma nálægt
verkinu eftir að handriti var skil-
að, eins og segir hér að framan.
Aftast í bókinni gefur að líta
efnisyfirlit, þar sem efni hennar
er fiokkað eftir málafiokkum.
Þar er mínar greinar að finna
undir eftirtöldum málaflokkum:
atvinnumál, bókmenntir, dýralíf,
eldsvoði, félagsmál, fíkniefni, há-
tíðir, heilbrigðismál, íþróttir,
jafnréttismál, listir, læknamál,
lögreglumál, mannslát, náttúra,
skólamál, tíska og þjóðfélagsmál.
Málaflokkurinn „æskulýðsmál" er
hins vegar ekki til í bókinni, sam-
kvæmt efnisyfirliti.
Af orðalaginu „að taka saman
efni um“ mætti einnig skilja að ég
hafi í raun ekki skrifað mikið —
eða jafnvel ekkert — eigin hendi,
heldur e.t.v. flett upp nokkrum
dagsetningum og staðreyndum og
verið einhvers konar sendill hjá
Gils Guðmundssyni meðan hann
skrifaði bókina.
Hér er verið að brjóta á sæmd-
arrétti höfundar á grófasta hátt
og skýtur skökku við, að menn,
Hildur Helga Sigurðardóttir
sem hafa viðurværi sitt af hug-
verkum annarra í jafnríkum mæli
og forráðamenn Iðunnar og Gils
Guðmundsson, skuli telja sér slíkt
sæmandi og það gagnvart fólki,
sem þeir hafa sjálfir falast eftir í
vinnu.
Vilji útgefandi af einhverjum
ástæðum ná sér niðri á höfundi,
eru honum eflaust ýmsar leiðir
færar.
En hann getur ekki, hvorki frá
siðferðis- né lagalegu sjónarmiði,
leyft sér að fara þannig með nafn
höfundar, að til lítillækkunar sé
og til þess fallið að falsa þátt hans
í viðkomandi verki í augum les-
enda eins og hér hefur verið gert.
Því má líka við bæta, að þó að
það sé ekki háttur sómakærra höf-
unda, að skrá sig eina fyrir verki
sem aðrir hafa unnið að með þeim
— og skiptir þá engu þó að þeirra
þáttur sé mun stærri en sam-
verkamanns, eins og hér er — þá
hvílir lokaábyrgðin í þessu máli á
herðum forlagsins Iðunnar.
Sem starfandi blaðamaður hef
ég næg tækifæri til þess að sjá
eigið nafn á prenti. Það var því
engin uppsláttarfíkn, sem gerði
það að verkum að ég tók að mér
vinnu við Öldina okkar og enn síð-
ur er það af slíkum hvötum, sem
ég vek nú athygli á málinu.
Hér er einfaldlega um almennt
réttlætismál að ræða og ef þessi
yfirlýsing getur orðið þeim til var-
úðar, sem þurfa að eiga samskipti
við þá menn er hér um ræðir og
þeirra líka, hefur hún ekki verið
til einskis rituð.
Það er ekki nema eðlilegt, að sá
sem fyrir slíku verður hugi að því
hvort ekki sé rétt að láta reyna á
málið fyrir dómstólum.
En hvað sem slíkum ákvörðun-
um líður stendur sú staðreynd
óhögguð, að verkið Öldin okkar
1971—1975 er ekki rétt til foreldr-
is fært og framferði þeirra, er þar
eiga hlut að máli, er þeim til van-
virðu. Reykjavík, 20.12. 1983.
E.s.
Daginn eftir að ofangreint er
fest á blað gefur að líta hér í blað-
inu ritdóm um Öldina okkar eftir
Jóhann Hjálmarsson. Þar kemur
fram ótvíræð staðfesting á því að
hér er ekkert ofsagt. Það hvarflar
nefnilega ekki annað að hinum
þaulvana ritdómara — frekar en
öðrum, sem ekki þekkja mála-
vöxtu — en að þessi bók skrifist á
reikning eins manns: Gils Guð-
mundssonar. Jóhann telur upp
nokkra minnisstæða atburði, sem
getið er í bókinni. í eina tilvikinu
sem hann sér ástæðu til þess að
taka upp orðalag bókarinnar, er
um minn texta að ræða: „ ... Auð-
ur Eir var vígð til Suðureyrar,
fyrsta konan sem tók prestsvígslu
hér á landi. Sama ár mætti kven-
lögreglan til leiks á kosningadag-
inn og tvær stúlkur voru í fram-
boði til embættis inspector
scholae í Menntaskólanum í
Reykjavík. Sigrún Pálsdóttir
hlaut fiest atkvæði og varð því
fyrst kvenna til að gegna þessu
gamalgróna embætti. Svona mætti
auðvitað lengi telja og rifja upp sam-
tímann með aðstoð Gils Guð-
mundssonar ... „ Tilvitnun lýkur.
Gott hjá Gils að gleyma ekki jafn-
réttinu, eða svoleiðis ...
Hildur Helga Sigurðardóttir er
blaðamaður rið Morgunblaðið.