Morgunblaðið - 17.05.1984, Blaðsíða 8

56
MORGUNBLADIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MAÍ 1984
Lysenkó, Lysenkó, gaztu
ekki gengið,aftur annars
staðar en á íslandi?
Þann stuðul fundu þeir þannig,
að þeir reiknuðu úr stofnstærðina
í byrjun árs og í árslok og drógu
þá síðari frá hinni fyrri og frá
þeim mismun drógu þeir heildar-
aflann á árinu og þar með var
fundinn, sögðu þeir, fiskdauði af
völdum náttúrunnar árlega. Þeir
töldu hann alltaf vera hinn sama
og settu þennan stuðul fastan, 18.
Það deyja sem sé aldrei nema 18
fiskar af hundrað á íslandsmiðum
árlega, segir Hafrannsókn.
Fiskimenn sögðu afturámóti, að
það væri áreiðanlega mjög mis-
jafnt hvað dræpist af fiski af völd-
um náttúrunnar frá ári til árs.
Þeir sögðu, að það hlyti að vera
misjafnt og fara eftir fjölda elsta
fisksins á slóðinni, hvað sá fiskur
æti undan sér af yngri fiski, einnig
færi það eftir misjafnri selagengd
hvað selurinn æti, rétt mætti og
nefna súluna, þá virtist æti vera
mjög misjafnt á slóðinni þvi að
stundum veiddu þeir grindhorað-
an fisk, sem væri að því kominn að
drepast úr hor, og loks vilja þeir
taka ormasýkingu inní dæmið,
þótt það sé enn órannsakað, eins
og flest sem máli skiptir fyrir
okkur að vita um fisklífið. Fiski-
fræðingarnir eru svo uppteknir af
reikningi sínum, að þeir mega
fæstir vera að því að sinna fiski-
fræðilegum rannsóknum.
Nú voru fiskifræðingar búnir að
fá næga stuðla í fiskveiðijöfnu til
að stjórna með íslandi og það er
jafnan, sem sýnd er hér í upphafi
og er hin raunverulega ríkisstjórn
nú.
Landshagir fara mest eftir því
hvaða gildi fiskifræðingar gefa
bókstöfunum í þessari jöfnu, sem
almenningur og stjórnvöld halda
að sé svo óyggjandi vísindajafna,
að það komi ekki til álita annað en
fylgja hennar stóradómi.
A = (F/N) (S ♦ Si), sem lesist:
Afli jafn og fiskveiðistuðull (F)
móti náttúrlegum dánarstuðli (N)
margfaldað með mismuninum á
stofnstærð í byrjun árs (S) og
stofnstærð í lok árs (Si). Þarna
eru í hnotskurn hin hávísindalegu
fiskifræði Hafrannsóknar í fisk-
veiðidæminu.
Það vona ég, að af því sem að
framan er sagt sé venjulegum les-
anda Ijóst, að tveir stuðlanna í
fiskveiðijöfnunni eru óvissar og
reikular stærðir, þ.e. fiskveiðidán-
arstuðullinn og náttúrlegi dánar-
stuðullinn og þriðji stuðullinn al-
gerlega marklaus, sóknarstuðull-
inn.
Við skulum svo vona að það
gangi betur næstu 10 ár að fiska
eftir þessari Hafrannsóknarjöfnu
en þau 10 ár sem liðin eru síðan
A = (F/N) (S h- Sj) tók við fisk-
veiðistjórninni.
VP-aðferðin
Auðvitað hafa fiskifræðingar
fyrir löngu gert sér ljóst, að fisk-
veiðiútreikningur þeirra var ekki
byggður á traustum grunni og þvi
leitast við að finna ýmsar hjálpar-
aðferðir til að gera útreikning
sinn traustari.
Af þeim aðferðum er fyrst að
nefna svonefnda VP-aðferð (virtu-
al population). Þessi aðferð bygg-
ist á veiðunum og er háð fisk-
veiðidánarstuðli og náttúrlegum
dánarstuðli, en hún er þó sú eina
aðferð fiskifræðinganna, sem að
nokkru leyti byggist á fiskifræði-
legum rannsóknum, en þær eru
rannsókn á kvörnum og blóði til
að aldursgreina fiskinn. Það eru
tekin úrtökusýnishorn úr ársafl-
anum og fiskurinn aldursgreindur
í þeim og skipað niður í árganga,
síðan er talinn fjöldi fiska í hverj-
um árgangi og einnig þungi
þeirra, og heildarstærð og fjöldi
síðan reiknaður út eftir fiskveiði-
dánarstuðlinum í árganginum og
fundið hverju árgangur skilar í
veiðunum næsta ár með því að
reikna út náttúrlegan dauða milli
ára með náttúrlega dánarstuðlin-
um, þessum föstu 18 prósentum.
Þótt heildarútreikningurinn á
stærð tiltekins árgangs sé þannig
háður stuðlunum í fiskveiðijöfn-
uninni, þá segir VP-aðferðin til
um það, hvort fiskur sé að þyngj-
ast eða léttast í árgöngum, auðvit-
að miðað við að sýnishornin séu
marktæk. Það var einmitt þessi
aðferð, vigtun fisks í árgöngunum,
sem kom vatnalíffræðingunum til
að spyrja, af hverju fiskur virtist
sífellt vera að léttast í árgöngun-
um á uppeldisslóðinni. Fiskifræð-
ingar hafa enn enga skýringu gef-
ið á því aðra en að mennirnir, sem
spurðu, séu vatnalíffræðingar og
einhver sagði, að líkast til myndu
þeir eitthvað hafa rannsakað
skordýr og þar með er þessari
spurningu eflaust fullsvarað af
hálfu Hafrannsóknar.
Bergmálsmælingar
Bergmálsmælingar þær, sem
Hafrannsókn er farin að stunda
til að reyna að gera sér einhverja
meiri grein fyrir þorskstofninum
en hún hefur haft, eru örþrifa-
fálm. Það er ekki hægt að gera sér
neina skynsamlega grein fyrir
þorskmagni á íslandsmiðum þótt
eitt og eitt skip sigli annað veifið
yfir slóðina með fiskileitartæki í
gangi. Það verður engin uppmæl-
ing á magni botnfisks, sem gengur
um 240 þús. ferkm. fiskislóð og
einnig milli landa, liggur í lænum
og sandpollum inni í hraunkörg-
um, rennir sér upp ála, dreifir sér
um grunnfláka og liggur oft þétt í
botni og greinist illa með fiskileit-
artækjum. Engir ættu nú að vita
betur en fiskifræðingarnir hversu
illa mönnum getur gengið að finna
þorskinn okkar, ef þeir vita ekki
hvar þeir eiga að leita að honum í
það og það skiptið. Ég var að
heyra það haft eftir fiskifræðingi,
að rétt gæti verið að reyna að
bergmálsmæla allt Norðaustur-
Atlantshafið til að gera sér hug-
mynd um heildarþorskgengd á því
hafsvæði. Ef þetta er rétt eftir
manninum haft, þá hefur síðasta
skrúfan losnað í Hafrannsóknar-
heilanum.
Hér er staður til að skjóta að
athugasemd við þá leiðigjörnu
tuggu, að það megi ekki fara eins
fyrir þorskinum og fór fyrir síld-
inni, að hann sé veiddur upp. Það
er nú þolandi að heyra konur
staglast á þessu í fiskbúðum, en
það tekur í hnúkana þegar fiski-
fræðingur tyggur þetta upp í
skrifum sínum, svo sem gerðist á
dögunum.
Nú er því fyrst að svara, að það
er ekki með vissu vitað hvort síld-
in var veidd upp eða hvort hún
stakk af norður í höf. Fiskimönn-
um er auðvitað ekki trúað, en þeir
telja sig hafa skilið við hana í
milljónum tonna norður við
Svalbarða, en þetta er nú önnur
saga og hitt hér til umræðu, að
það er engu saman að jafna um
möguleika á að veiða upp síld og
þorsk á íslandsmiðum. Það síðara
er bókstaflega ógerningur með
þeirri tækni sem enn er þekkt
mest. Málið horfir allt öðruvisi
við, að því er lýtur að uppsjávar-
fiski eins og síld, sem þéttist í
stórar torfur á tiltölulega litlu
svæði og auðvelt er að finna torf-
urnar með fiskileitartækjum og
auðvelt að moka uppúr þeim með
geysiafkastamiklum veiðarfærum,
að ekki sé nú nefnt, þegar margar
þjóðir fara að sækja í þennan
torfufisk þar sem hann þéttist í
veiðanlegar torfur.
Það hefur einhvern veginn fest í
almenningi og kannski fiskifræð-
ingunum líka, samanber þessa
bergmálsmælingarhugmynd á
þorskstofninum, að það sé vanda-
laust að finna þorsk með fiskileit-
artækjum og endurtek ég þá, að ég
skil ekki afhverju fiskifræðingar
hérlendis taka sér þetta í munn,
þeir koma að landi leiðangur eftir
leiðangur án þess að hafa fundið
þorsk, þótt fiskimennirnir, sem
vita hvar þeir eiga helzt að leita,
finni nægan fisk. Það duga sem sé
ekki ein saman fiskileitartæki til
að finna þorsk á íslenzku fiskislóð-
inni, það fer enn mikið eftir þekk-
ingu mannsins og glöggskyggni,
hvort skip hans finnur fisk.
Mikið af íslenzka fiskiflotanum
er alltaf í leit að fiski og það er
rétt að skjóta því hér að, að í því
liggur misskilningur Háskóla-
manna, sem eru að reikna út hæfi-
lega stærð fiskiflotans, að þeir
gera sér ekki ljóst, að við erum
alltaf með stóran hluta af flotan-
um í leit, hann siglir tímum sam-
an tómur aftur og fram um miðin
að leita að fiski. Það er ekki hægt
að koma því inní höfuðið á þessum
reikningsmönnum við skrifborð og
tölvur, að það er ekki á vísan að
róa, þar sem þorskurinn er á
okkar fiskislóð. Hann er hér í dag
og þar á morgun og getur átt það
til að gera stóran fiskiflota óvirk-
an dögum saman, þar til loks eitt
skipanna rekst á fiskinn. Það er að
verða fullt af fólki í þessu landi,
sem heldur að hægt sé að róa á
þorskfisk á íslenzku fiskislóðinni,
eins og að sækja hlass á bíl i mal-
arhrúgu. Jafnvel þar sem fiskur-
inn þéttist mest, eins og á hrygn-
ingarslóðinni fyrir suðurströnd-
inni, þá er það ekki nema einn og
einn bátur, sem kemur netum sín-
um niður á fisksælustu bleyðurnar
og línuflota og togveiðiflota væri
ekki nokkur leið að minnka niður í
það, að allir réru beint í fisk, þeg-
ar þeir færu á sjó.
Það er draumur mannsins að
geta stjórnað náttúrufari og við
megum ekki missa þann draum,
en við megum með engu móti
halda að hann sé þegar uppfylltur
og sízt höfum við íslendingar efni
á þeim misskilningi.
Leitartækni til leitar í hafdjúp-
unum er nú enn ekki meiri en það,
að það finnast ekki með vissu heil-
ir kafbátar inni á fjörðum eða nær
því uppí fjörum og það er ekki
vandaminna að finna botnfisk á
stórri slóð en kafbát í fjöru, jafn-
vel fyrir hina færustu menn, sem
vita bezt hvar helzt er að leita.
Seiðarannsóknir
Það er ekki hægt að skiljast svo
við umfjöllun um Hafrannsókn-
arvísindin að ekki sé nefnt, að
fiskifræðingar vita lítið sem ekk-
ert um þorsklífið fyrir þriggja ára
aldur að fiskurinn fer að koma
fram í veiðunum. Þeir geta sem
sagt ekki sagt fyrir um frá ári til
árs, hvað bætast muni í stofninn
neðan frá. Þeir eru að vísu farnir
að reyna fyrir sér með seiða-
rannsóknir og talningu, en það hef
ég fyrir satt, að þeir telji þær ekki
marktækar sjálfir og þá má bóka
að þær eru það ekki.
Örlagagatið
Uppátakanlegast í allri van-
þekkingu fiskifræðinganna, sem
hafa tekið sér það vald að stjórna
aðalatvinnuvegi þjóðarinnar með
líkindareikningi, er sú vanþekking
að vita ekkert um æskilega stærð
hrygningarstofns til að skila sem
beztu klaki miðað við meðalað-
stæður á hrygningarslóðinni né
yfirleitt hvort stofnstærð sé nokk-
ur afgerandi faktor í klakinu og
hvernig því reiðir af. Hvað gerist
ef klakið verður of stórt fyrir það
æti, sem kviðpokaseiðin þurfa á
slóðinni, þegar kviðpokanum
sleppir? Það er vísindaleg fiski-
fræði að rannsaka þetta og þeir
ættu að vera fleiri í því og færri í
líkindareikningnum.
Ágrip af spám og áætlunum
Hafrannsóknar 1971—84
Allar spár og áætlanir Haf-
rannsóknar frá 1971 hafa reynzt
rangar. Lúðvík Jósefsson var
fyrsti sjávarútvegsráðherrann,
sem fékk í hendur tillögur Haf-
rannsóknar um stjórnun fiskveið-
anna og hann svaraði því strax til,
að þjóðin hefði ekki efni á að
fylgja þeim, og þær myndu aðeins
skaffa útlendingum, sem enn voru
fjölmennir á miðunum, aukinn
afla. Lúðvík hafði ekki mikla trúa
á spádómum Hafrannsóknar.
Arið 1971 hafði Hafrannsókn
fullyrt að islenzki þorskstofninn
væri fullnýttur, ári síðar 1972, að
hann væri ofnýttur og þá tók
stofnunin saman sjö ára aflaspá,
1972—79, og sagði þorskaflann
kominn niður í 226 þús. tonn 1979,
ef svo héldi fram sem horfði um
veiðarnar. Spáin sprakk strax á
fyrsta árinu og það hjálpaði auð-
vitað Lúðvík til að láta sér hægt
um ráðleggingar Hafrannsóknar.
Stofnunin hafði spáð 350 þús.
tonna heildarafla 1973 en hann
varð 380 þús. tonn og það er um
þessa sjö ára spá að segja, að það
var öll árin veitt miklu meira en
Hafrannsókn hafði lagt til og síð-
asta ár spádómsins frá 1972 var
heildarþorskaflinn 368 þús. tonn,
en ekki 226 þús. tonn, eins og átti
að vera eftir Hafrannsóknarspá.
Hafrannsókn hafði og spáð hrygn-
ingarstofninum þeim örlögum, að
hann yrði kominn niður í 94 þús.
tonn 1979 en hann mældist þeim
nú samt 210 þús. tonn. Og segir nú
ekki meira af þessari sjö ára afla-
spá, því að hún rann inní aðra og
meiri spá og áætlun.
í útreikningum sinum 1973 full-
yrti Hafrannsókn að þorskstofn-
inn væri í bráðri hættu og 1974
lagði stofnunin fram „svörtu
skýrsluna" svonefndu, vegna þess
hve útlitið var svart í þorsklífinu
samkvæmt þeirri skýrslu. Jafn-
framt þessari skýrslu um hið geig-
vænlega ástand lagði Haf-
rannsókn fram 10 ára áætlun eða
fyrir árin 1976—85 um þorskafla-
brögðin, eins og stofnunin taldi
þau æskileg fram til 1986 til þess
að það næðist 450 þús. tonna
„jafnstöðuafli" upp úr 1990.
Matthías Bjarnason fékk svörtu
skýrsluna um ástandið og Lys-
enkó-áætlunina um hver þorsk-
aflabrögðin skyldu vera næstu 10
árin og leizt ekki á blikuna. Það
virtist til lítils sem við hefðum
háð þorskastríðið. Hafrann-
sóknarfiskiríið hlyti að leiða þjóð-
ina í gjaldþrot. Það varð Matthíasi
styrkur, að hann hafði fyrir sér
þriggja ára spádóma Hafrann-
sóknar, sem allir höfðu reynzt
rangir og hann fékk til 8 manna
nefnd, skynsama að Vs, sem þykir
gott hlutfall í nefnd, til að reikna
okkur út úr þessum Hafrannsókn-
arafla. Nefndin bjargaði því sem
bjargað varð án þess að það yrði
uppreisn í landinu, því að allur al-
menningur trúði svo fast á Haf-
rannsókn, svo og allir fjölmiðlar,
að það var talinn glæpur að hnika
til staf í þeirra áætlun.
Lysenkó-áætlunin
Svarta skýrslan og Lysenkó-
áætlunin 1974, sem henni fylgdi er
nú mörgum gleymd, enda margar
orðnar útgáfurnar hjá Hafrann-
sókn um tíðina. Það sakar ekki á 8
ára reynsluafmæli þessarar áætl-
unar að rifja upp tölurnar og
minna á, hvernig Hafrannsókn
vildi haga aflabrögðunum.
1976 : 254 þús. tonn
1977 : 275 þús. tonn
1978 : 280 þús. tonn
1979 : 271 þús. tonn
1980 : 310 þús. tonn
1981: 314 þús. tonn
1982 : 308 þús. tonn
1983 : 292 þús. tonn
1984 : 319 þús. tonn
1985 : 337 þús. tonn
Það er þegar fengin 8 ára
reynsla af áætluninni, eins og hún
var í upphafi, en samkvæmt henni
máttum við ekki veiða nema 2
millj. 305 þús. tonn af þorski fram
til 1983 (jafnaðarafli 288 þús.
tonn), en veiddum þessi 8 ár 2
millj. 974 þús. tonn eða 667 þús.
tonnum meira en Hafrannsókn
ætlaði að fiska og segir það þó
GIERHUROIR HJOI.
VIDEOSKAPAR
FALLECA EINFALDIR
Sogavegi 188 Sími 37210
JARNSAGIR
fyrir prófíla, rör, vinkla, flat-
járn og massíft stál.
Einfasa 220V 10A.
Þvermál skurðarskífu
355 mm.
Snúningshraði 3400 sn/mín.
Skuröarþvermál 115 mm.
Þyngd 18 kg.
Verö aðeins
kr. 7.980,-
Xe»
G. J. FOSSBERG
VÉLAVERZLUN HF.
Skúlagötu 63 - Reykjavlk
Sfmi 18560