Morgunblaðið - 23.05.1984, Blaðsíða 6

JS* .00.»..* -.o. .....
54 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MAÍ 1984
Vilja Breiöholtsbúar hafa
versianir í hverfinu?
Isl. mánuði ritaði Bogi
Arnar Finnbogason
kennari grein í blaðið
„Vífiir sem útgefið er af
Kiwanis-mönnum í Breiðholti.
í henni fjallar höfundur um
verzlunarhætti íbúa hverfisins,
en greinin heitir „Vilja Breið-
holtsbúar hafa verzlanir í
hverfinu".
Grein þessi vakti þegar
feikna athygli og vakti fólk upp
af dvala og ýmsir spurðu hvort
eitthvað væri að? Eru ekki
verzlanir í hverfinu nú þegar?
Hvað er maðurinn að fara?
Stjórn Félags Matvörukaup-
manna fékk góðfúslega leyfi
höfundarins til þess að nota
greinina til endurbirtingar svo
fleiri ættu þess kost að lesa
hana. Bogi Arnar Finnbogason
fjallar nefnilega um afar brýnt
mál sem erindi á til allra í öll-
um hverfum borgarinnar svo
og í öðrum kaupstöðum. Með
tilkomu stórmarkaðanna hefur
öll hverfisverzlun dregist sam-
an. Kaupmaðurinn á horninu á
í vök að verjast. Verzlunum
þeirra hefur fækkað mjög und-
anfarin ár. Af hverju er það?
Er bara gott að vita af þeim ef
eitthvað gleymdist í síðustu
ferð í stórverslunina? Erum
við ekki nógu duglegir að
minna á okkur?
27. apríl 1981 flutti frú Sig-
ríður Haraldsdóttir forstm.
hagadeildar Verðlagsstofnunar
og um árabil forstm. neytenda-
þjónustu Neytendasamtakanna
erindi í þættinum „Um daginn
Olafur Björnsson
og veginn" í útvarpinu. Þar
sagði hún m.a. að í verðkönnun
í Svíþjóð hefði komið fram að
ekki væri hagstæðara að verzla
í stórmörkuðum heldur þvert á
móti. Þetta hafa ýmsar verð-
kannanir undanfarinna ára
sýnt að á við hérlendis líka.
Um leið og stjórn Félags mat-
vörukaupmanna þakkar Morg-
unblaðinu fyrir að birta eftir-
farandi grein Boga Arnars,
viljum við eindregið hvetja alla
til að lesa hana, þetta er þrátt
fyrir allt ekki bara okkar mál
heldur ykkar líka, lesendur
góðir. Það væri vissulega gam-
an ef þið létuð frá ykkur heyra
um þetta, jafnvel í næstu búð.
Ólaíur Björnsson
formadur Félags matvörukaup-
— eftir Boga Arnar
Finnbogason
Sumum þykir slík spurning
kannski glannaleg og svo kann að
virðast við fyrstu sýn. En sé málið
skoðað nánar kemur í ljós að hér
er um stórmál að ræða. Með orð-
inu „verslunum" í fyrirsögninni á
ég aðallega við þær miklu þjón-
ustustofnanir við heimilin sem eru
matvöruverslanir. Þær eru og
verða meginstoð allrar verslunar í
hverfinu en í skjóli þeirra þrífast
ýmsar minni búðir, svo sem vefn-
aðarvörubúðir, hlómabúðir, fisk-
búðir o.fl.
Ég tel að verslunarmálin í
hverfinu okkar séu nú komin á
mjög alvarleg stig vegna harðn-
andi samkeppni af hálfu risa-
markaða í öðrum bæjarhlutum.
Þeir eru í sjálfu sér alls góðs
maklegir, svo fremi þeir stundi
heiðarlega samkeppni við hverfa-
verslanirnar, án undirboða, en
bjóði upp á lægra verð á ýmsum
matvælum í krafti mikillar veltu
sinnar og hagkvæmra innkaupa.
Hins vegar ættu hverfisbúar
e.t.v. að staldra örlítið við áður en
iagt er upp í langar verslunarferð-
ir í önnur hverfi í því skyni að
spara í innkaupum fjölskyldunn-
ar. Ferðin sjálf kostar auðvitað
nokkurt fé, 100-200 kr. e.t.v. eftir
stærð einkabílsins.
Hitt er þó alvarlega að þó menn
vilji ekki láta hverfiskaupmann-
inn njóta magnverslunar sinnar
og hjálpi þannig til að kippa fót-
unum undan rekstri hans þá vilja
þeir njóta áfram þjónustu hans
vegna ýmissa smærri innkaupa.
Hér skilur alvarlega á milli.
Risamarkaðirnir geta eðli málsins
samkvæmt ekki veitt persónulega
þjónustu nema að mjög takmörk-
uðu leyti enda vart gert ráð fyrir
því, hvorki af eigendum þeirra né
viðskiptavinum. Hins vegar má
frekar segja að þeir veiti mönnum
tækifæri til eins konar skemmti-
göngu þ' r sem þeir fá tækifæri til
að virða fyrir sér alls konar djásn
og dýrindi í leiðinni þegar þeir eru
að kaupa sér salt í grautinn, eins
Bogi Arnar Finnbogason
og sagt er, að ógleymdu grautar-
gerðarefninu sjálfu, hrísgrjón,
rúsínum o.s.frv., svo að aðeins sé
nú miðað við ráðherrafóður en
ekki óvandað tros. Að vísu er það
viðurkennd staðreynd að annað
kynið, ónefnt, hefur mun meiri
unun af slíkum ferðum en hitt.
E.t.v. byggist það m.a. á því að
slíkar stórverslunarferðir verða
oft mun kostnaðarsamari en til
var stofnað í upphafi og oft í engu
samræmi við raunverulega kaup-
getu heimilisins. Hver kannast
ekki við öll „hugdettukaupin" sem
valda því að summan á kassamið-
anum skiptir hundruðum, jafnvel
þúsundum, þótt ætlunin hafi að-
eins verið að kaupa lítilræði.
Það er nefnilega ekkert sem
heitir að „skreppa út í búð“ þegar
verslað er í risamarkaði. Kannski
er það vegna þess að okkur vantar
þar gömlu góðu tengslin við
„kaupmanninn á horninu" sem
valda því m.a. að við kaupum
meira en við ætiuðum. { stað vin-
samlegra ráðlegginga hans um
vöruval og gæði látum við heillast
af auglýsingflúri, fínum pakkn-
ingum og skrauti, enda ekki nema
von, því allt er þetta hannað af
fólki sem kann sitt fag, kann að
gera vöruna aðlaðandi fyrir við-
skiptavininn. Og það er engin
ástæða að áfellast fólk fyrir að
kunna sitt fag.
Hitt er annað mál hvort það
kann ekki betri lukku að stýra að
brúka meiri hófsemi í innkaupum
en láta langanir okkar ekki taka
völdin. Því hvað sem gott má segja
um risamarkaði með botnprísa (á
aðeins nokkrum hluta vara sinna,
vel að merkja) þá stuðla þeir ekki
að hófsemi. Þeir vekja langanir
okkar í miklu meira en við höfum
raunverulega efni á.
En við ráðum hvar við verslum
og látum engan segja okkur fyrir
verkum með það. Þó ekki væri.
En ... og þetta er býsna stórt
En ... þá getum við ekki enda-
laust ætlast til þess að menn sem
stunda verslun sem hugsjón (eins
og ég held að segja megi um flesta
hverfiskaupmennina) bíði eftir
okkur til þess að við getum fengið
hjá þeim þá þjónustu sem við fáum
ekki annars staðar. Ég ætla að
nefna nokkur dæmi máli mínu til
stuðnings, þ.e.a.s. hvad hverfis-
verslun getur gert fyrir okkur sem
risamarkaöurinn getur ekki.
Mamma sendi Nonna litla út í
búð með miða til að kaupa, ja t.d.
250 gr. af kjötfarsi, 1 lítra af
mjólk og einn Winston, af því hún
kemst alls ekki að heiman sjálf frá
Lillu sem er enn i vöggu. Góður
kaupmaður afgreiðir Nonna litla
af sömu kurteisi og afa hans, ald-
inn, enda þótt samræður fari enn
ekki fram á sama plani. Þetta er
tímafrek afgreiðsla og nokkuð
vandasöm (tárapokar viðskipta-
vinarins eru ekki orðnir eins þétt-
ir og þeir verða síðar). Annað
dæmi: Viðskiptavinur biður hverf-
iskaupmanninn að saga niður fyr-
ir sig kjötlæri sem reyndist of
stórt í sunnudagsmatinn. Kaup-
maðurinn tekur því vel og læst
ekki sjá tröllaukna áletrun utan á
plastpokanum sem lærið er í Stór-
kaup. Hann sagar niður lærið og
tekur jafnvel ekkert fyrir.
Þriðja dæmið: Sigga litla er í
innkaupsferð fyrir mömmu og
peningarnir (vandlega geymdir í
litlum sveittum lófa) nægja ekki
alveg fyrir vörunum. Kassastúlk-
an (þ.e.a.s. ef hún er af betri gerð-
inni, þessi með munnvikin sem
vísa upp á við) segir blíðlega við
Siggu að peningarnir nægi ekki og
hún ætli að skrifa hjá mömmu
(sem hún þekkir í sjón) og Sigga
geti hlaupið með afganginn á eft-
ir.
Ég hef dregið hér upp mynd í
allsterkum litum af verslunarmál-
um hverfisins, eins og þau horfa
við mér, og á ég þá einkum við
matvöruverslun. Menn mega ekki
skoða þessi fátæklegu orð mín svo
að ég vilji fara að ráða fyrir aðra í
þessum málum, fjarri því. Ég vil
aðeins vekja athygli fólks á því að
það er á okkar valdi, okkar allra,
hvort umfangsmikil og myndarleg
verslun verður rekin hér í hverf-
inu okkar, Breiðholti. Hún getur
aldrei orðið samkeppnisfær við
risamarkaði ef við látum hana
ekki njóta viðskipta okkar, ekki
aðeins í hinu smáa heldur einnig í
hinu stóra. Við ráðum því sjálf.
Við þurfum ekki að gera okkur
upp neina ást á kaupmönnum.
Spurningin er bara þessi: Viljum
við fá verslunarþjónustu nærri heim-
ilum okkar meö öllu því sem þaö
ágæta orð innifelur — eöa látum viö
okkur nægja vikuleg risakaup í
fjörrum vöruskemmum.
OKKAR ER VÖLIN!
Bogi Arnar er kennari að mennt,
og þýðandi hji Sjónvarpinu.
Hetjur trúarinnar
— eftir Michael
Bourdeaux
Árið 1959, þegar ég fór í fyrsta
sinn til Sovétríkjanna, var ekki
hægt að afla sér jafnvel einföld-
ustu upplýsinga um stöðu krist-
inna manna þar í landi. En á þeim
aldarfjórðungi, sem liðinn er, hef-
ur átt sér stað upplýsingabylting.
Nýlega er út komin bókin Kristnir
fangar í Sovétríkjunum (Christian
Prisoners in the USSR) 1983-4 á
vegum Keston College við háskól-
ann í Kent á Englandi. Er þar
safnað saman hundruðum heim-
ilda, sem sumar lágu fyrir í skiþu-
legri mynd frá öðrum aðilum, áður
en Keston College fékk þær í
hendur. Þrátt fyrir það hefur
kirkjufólk á Vesturlöndum ekki
enn opnað huga sinn fyrir því að
tileinka sér þessar upplýsingar og
aðhafast eitthvað á grundvelli
þeirra.
Vart fer nú fram einn einasti
blaðamannafundur með fulitrúum
rússnesk-orþódoxu kirkjunnar á
erlendri grund, án þess að þar
komi einhvers staðar fram þessi
fullyrðing: „X var ekki fangelsað-
ur vegna trúar sinnar, heldur fyrir
að brjóta sovézk lög.“ í stað „X“
iná segja hér hvaða nafn sem er
þeirra 307 einstaklinga, sem frá er
greint í ritinu Kristnir fangar í
Sovétríkjunum.
Fyrrgreind staðhæfing er dæmi
uim eitt algengasta bragð Sovét-
manna í áróðri þeirra gegn trúnni.
Sú var tíðin, að sjálfri tilvist
slíkra fanga var algerlega neitað.
En nú, þegar sönnunargögnin
liggja fyrir skjalfest og óhrekjan-
leg, hefur sú nýja lína verið tekin
upp, að „Sovétríkin hafi sín lög og
að kristnir menn verði að hlýða
þeim eins og aðrir". Það sorglega
er, að margir, sem heyra slíka
staðhæfingu, lítá á hana sem full-
nægjandi svar við vandamálinu.
En í rauninni er þetta alls ekkert
svar.
Formlega séð kann svarið að
vera rétt í nokkrum tilfellum.
Fólk sendir t.d. barn sitt í sunnu-
dagaskóla eða til fermingarund-
irbúnings til þess að auka við þá
kristnu fræðslu, sem það hlaut í
foreidrahúsum, — en bæði for-
eldrarnir og kennarinn brjóta með
þessu sovézk lög. — Aðrir sækja
um leyfi til að halda guðsþjónust-
ur í héraði sínu í samræmi við
ákvæði laganna um slíka umsókn,
— en yfirvöldin vísa umsókninni
frá eða svara henni einfaldlega
ekki. Á meðan getur jafnvel fund-
ur örfárra manna á heimili eins
þeirra leitt til handtöku allra
viðstaddra. Það er ekki einu sinni
leyfilegt að lögum, að sá tuttugu
manna hópur, sem krafizt er sem
lágmarks, svo að leyfi fáist til
guðsþjónustuhalds, fái að koma
saman til að ræða um og undirrita
umsóknina.
Hin einfalda staðreynd er sú-
(eins og fram kemur í nefndri
bók), að sovézk lög um trúarbrögð
og boðorðið mikla í Mattheusar-
guðspjalli, „Farið því og gerið all-
ar þjóðir að lærisveinum" (28.19),
eru ósamrýmanleg. Það eru opnar
kirkjur í Sovétríkjunum — flestar
yfirfullar af því að þær eru of fáar
— en landslögin einskorða kristna
trúarjátningu við opinbera guðs-
dýrkun innan fjögurra veggja
þessara kirkjuhúsa.
Á þessu andartaki eru margar
þúsundir kristinna manna í Sov-
étríkjunum, sem ekki geta, sam-
vizku sinnar vegna frammi fyrir
Guði, farið eftir þeim lagabókstaf.
Flestir eru þessir menn einungis
áreittir, handteknir til að veita
þeim viðvörun í yfirheyrslu eða
beittir misrétti á vinnustað eða í
skóla, en sumir sleppa alveg þegar
yfirvöldin verða ekki vör við
„glæpinn" eða leiða hann hjá sér.
Fangelsisvist er því ekki sem
stendur hin dæmigerðu örlög trú-
aðra manna í Sovétríkjunum, en
hún er nær óhjákvæmileg fyrir
flesta virka leiðtoga þeirra. Sér-
hver þessara 307 manna og
kvenna er trúarhetja í sönnustu
merkingu þess orðs.
Þar að auki er það öruggt, að
þessi 307 manna skrá er ekki tæm-
andi. í þjóðfélagi, sem bannar
frjálsan aðgang að upplýsingum,
getur full tala slíkra fanga aldrei
orðið fyllilega ljós. — Júrí Belov
skrifar í formála sínum að bók-
inni: „Meðan ég var enn í Sovét-
ríkjunum, þekkti ég tugi manna,
sem voru dæmdir eða lokaðir inni
á geðveikrahælum einungis vegna
þess að þeir trúðu á Guð... Þús-
undum saman eru menn, sem eru
algerlega óþekktir á Vesturlönd-
um, reknir úr vinnu, vísað úr skól-
um, reknir úr hernum eða sendir í
útlegð með einu máttarorði emb-
ættismanna." Svo að enginn haldi,
að nafnalisti þessarar bókar sam-
anstandi mestmegnis af trúar-
ofstækismönnum eða meðlimum
öfgatrúarfélaga, þá má geta þess,
að þar eiga 12 trúfélög sína full-
trúa, m.a. baptistar, meþódistar,
lútherskir, orþódoxir og kaþólskir.
Flestir þeirra eru kirkjuleiðtogar,
þótt sú staða þeirra sé ekki viður-
kennd af ríkinu, sem hefur tang-
arhald á skipun kirkjulegra emb-
ætta og heldur slikum mönnum
langt frá hinum opinberu valda-
stöðum.
Bókin Kristnir fangar í Sovétríkj-
unum 1983-4 er ekki einber nafna-
listi. Hún er eins konar heiðurs-
nafnaskrá, sem lýst er upp af þeim
persónum, sem þar er rætt um. En
það er ekkert nýtt við þessa út-
gáfu: nöfnin í bókinni hafa komið
fram um árabil í fréttaþjónustu
Keston College og sum þeirra átt
þaðan aðgang inn í fréttablöð
kirkjunnar. Vegna þess frétta-
flutnings kemur það öðru hverju
fyrir, þegar fréttaþjónustan hefur
verið vel skipulögð og stöðug, að
fangelsisdyr kunna að vera opnað-
ar, eins og gert var fyrir Gregorí
Vins árið 1979. En oftar er hitt
raunin, að ekkert gerist, vegna
þess að engin virkileg umhyggja
hafði náð að festa rætur í hugum
okkar og hjörtum. Við höfum gert
okkur tilfinningalaus gagnvart
þeirri þjáningu, sem þessir með-
limir okkar kristna samfélags
þurfa að bera.
Lestur þessarar bókar ætti að
gera kristna menn næmari fyrir
vandamálinu og blása okkur í
brjóst þeirri sannfæringu, að hér
sé um að ræða knýjandi úrlausn-
arefni, sem snerti sérhvern mann
og allir geta stuðlað að því að
leysa — með upplýsingaöflun, með
fyrirbænum, með því að skrifa
föngunum og fjölskyldum þeirra
og með fjárhagslegum stuðningi
við starf í þeirra þágu. Bókin
Christian Prisoners in the USSR
1983-4 veitir nákvæmar leiðbein-
ingar um, hvernig gera má allt
þetta. Það er von mín, að hún veki
enn fleiri kristna menn til vitund-
ar um hetjur trúarinnar í Sovét-
ríkjunum.
(JYI>J þýddi lauslega úr the Tablel
26. nóv. 1983. Höfundurinn,
Miehael Bourdeaux, veitir forstöðu
Keston College, sem stundar rann-
sóknir á málefnum kristinna
manna í austantjaldsríkjunum.)