Morgunblaðið - 04.11.1984, Blaðsíða 55

55
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 1984
Þó var Tilgátan birt á prenti
EFTIR ummæli allra þessara
manna.
2. Var það sennilegt, að fyrra
bragði, að í Danmörku fyndist
áttaviti af steini, nákvæmlega
sömu tegundar og sá sem spáð
hafði verið að finnast mundi í
RÍM: 16-skiptur og markaður
Miðju-hugmynd (tölunni 5) — og
AÐ AUKI markaður 45 gráðu
horni við sólstöðum — eins og
spáð hafði verið fyrir í sömu bók,
enda þótt hornið íslenzka hefði
verið annað?
3. Var það sennilegt, að finnast
mundu Klofakerling og Völsi í
Héraskógi — mörkuð Norðri — og
Miðja Hrings — eins og spáð hafði
verið fyrir í RÍM?
Kunnátta
landnámsmanna
Og eru örðugustu spurningarn-
ar þó eftir. Var það sennilegt, að
fyrra bragði, að Hof Rangárhverf-
is reyndist tengt sjóndeildarhring
og stjörnuhimni? Var það senni-
legt, að unnt mundi reynast að
finna nákvæmlega markaða
heimsmynd landnámsmanna — í
samræmi við mæliþekkingu Vík-
ingaaldar? Eða var það sennilegt,
að konungssetur Svía mundi reyn-
ast Miðja Hjóls mörkuð átta tein-
um — allt eins og spáð hafði verið
í RÍM? Og reynast landnámsmenn
þó allmjög auðugri að þekkingu en
nokkurn óraði fyrir — eða var
það, auk annars, sennilegt, aö
landnámsmenn íslands hefðu
þekkt mælieiningar þær sem við
nefnum „þríhyrning Pýþagóras-
ar“, Gullinsnið og Pl? Allt er þettí
þó komið á daginn. En hvernig í
ósköpunum hefði verið unnt að
setja slíkt fram sem „skoðun" eða
„trú“ — þegar það var í beinni
andstöðu við allt sem rannsakand-
anum hafði verið kennt og „sér-
fræðingar“ töldu sig vita á sama
tíma?
Að óreyndu hefði enginn fræði-
maður lýst „áliti“ sínu á þennan
veg.
Ef...
Það orð sem ef til vill var mest
notað við rannsóknir RÍM er „EF“.
Fróðleiksfús leikmaður áttar sig
ef til vill bezt á rannsóknaraðferð-
um Tilgátunnar, ef hann minnist
þessa orðs. Rökleiðslan er yfir
„skoðun“ hafin: EF þetta er svona,
þá leiðir annað af því, og enn ann-
að af síðari ályktuninni — og svo
framvegis. Rannsakandinn má
m.ö.o. ekki leyfa sér að steyta á
skeri TRÚAR. EF niðurstöður
hans mynda rökræna heild úr
brotum, sem annars væru tvístruð
— og slík niðurstaða kemur í bága
við „skoðun" hans — velur
vísindamaðurinn niðurstöðuna af
rannsóknarefninu — ekki trú sína.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
megintilgangur vísinda að finna
þær lausnir er mynda rökræna
heild, fullkomið samhengi úr
dreifðum brotum. Þessari aðferð
var fylgt í RÍM.
Um Tilgátuna sem vísindatæki
eru til einfaldar og skýrar reglur.
Sú Tilgáta þykir bezt sem er gagn-
orð og ákveðin. Slíkt efni er auð-
velt í úrvinnslu; því þykja stærðir
og hlutföll þing í vísindarann-
sóknum. Stærðir eru fast markað-
ar, hlutföll ákveðin, í tölvísi ekk-
ert loðið; eigi verður út úr slíku
efni snúið. Má raunar segja, að
sem slíkar séu matematík og
geómetría andstæða nútímaleiks
hagfræðinga með tölur.
Tökum RÖSTINA: Hvernig
dirfðist íslendingur að setja fram
þá Tilgátu, að landnámsmenn fs-
lands hefðu notað mælieiningu er
var 24000 fet, þegar ALLIR „sér-
fræðingar" Norrænunnar töldu
slíkt fásinnu?
Öryggið
Það var vegna þess, að þar var
ekki um „skoðun“ að ræða, (þótt
slíkt væri borið út athugandanum
til háöungar). Dæmið var einfalt:
EF til var mælieining þessarar
tegundar fékkst full skýring á örð-
ugustu gátum íslenzkrar forn-
menningar, svo sem notkun rúna,
mörkun Alþingis, tengslum goð-
magna við Dýrahring, heimsmynd
Ketils hængs, skipulagi byggðar,
baksviði helztu Islendingasagna
og svo framvegis.
Nú vitum við, að Tilgátan
reyndist rétt — að dómi helzta
stærðfræðiprófessors háskólans í
Osló, er við efnið fékkst. Spyrji
hver sjálfan sig: Hvort var vitur-
legra að vinna ótrauður sam-
kvæmt vísindalegu verklagi
Tilgátuformsins — ellegar treysta
á „skoðun" nokkurra íslenzkra
fræðimanna, sem ekki höfðu rann-
sakað efnið af alvöru? Lesandinn
skyldi aldrei gleyma, að Tilgátan
um mælieininguna 24000 fet var
sett fram EFTIR að tveir, þrír
þessara manna höfðu lýst yfir
andstöðu sinni — og BANNAÐ
SKÝRINGAR Á MALINU VIÐ
HEIMSPEKIDEILD HÁSKÓL-
ANS.
En sérhver fræðimaður á sitt
skjól. Einkum er þessu fleygt um
þann er vinnur í samræmi við Til-
gátuformið: hann er þar með ör-
uggur gegn ódrenglyndi andstæð-
inga. Þannig getur hver sá fræði-
maður verið viss um það — segir í
siðfræðireglum um efnið — að
verða aldrei fyrir því sem hér seg-
ir: a) að sagt sé ósatt um rann-
sóknaraðferð hans, b) að dylgjað
sé um niðurstöður hans, c) að
bækur hans séu þagaðar í hel og d)
að hann sjálfur sé rægður í stað
þess að tekizt sé efnislega á við
verk hans.
Þetta leiðir af líkum: fræðimað-
ur á sama rétt á friðhelgi sem
annað fólk. En að sjálfsögðu er
slík siðfræði miðuð við háskóla.
Að breyta stöðunni
Greininni um Himin og Hof
(Mbl. 26.8. ’84) lauk með fullyrð-
ingu: „Eldri kenningar um skipu-
lagsleysi í landnámi, vankunnáttu
í fræðum fornaldar og miðalda,
tvístring í trúarhugmyndum og
þjóðskipulag, sem ekki ætti sér
neina hliðstæðu í veröldinni, eru
... brott fallnar."
Er þetta ekki „skoðun"?
Einhverjum kynni að sýnast
svo, en heiðvirður fræðimaður
sem gaumgæfir málið, veit betur.
Þetta er einföld lýsing á stöðu
rannsókna á uppruna íslenzkrar
menningar árið 1984.
í RÍM er sett fram heildarmynd:
allir meginþættir íslenzka goða-
veldisins eru færðir í rökrænt
samhengi við hugmyndafræði
fornaldar og miðalda. Slík sam-
ræming hefur ekki verið reynd
fyrr.
Lesandinn veit nú, að unnt
kynni að vera að breyta stöðunni,
svo og hverjum meðulum yrði til
þess beitt. Það eina sem fellir Til-
gátu er önnur Tilgáta, sem skýrir
fleira á einfaldari hátt og kemur
um leið heim við rannsóknarefnið.
Er nú beðið eftir þeim er treystast
til glímu við efniviðinn. Áðeins
þrennt stendur engum fagmanni
til boða: að kveðast hafa „aðra
trú“ á Tilgátunum, að hafa „aðra
skoðun“ en sá sem setti þær fram
— ellegar að þEGJA. Það lýs-
ingarorð sem viðhaft er um ÞÖGN
í fræðimennsku er lítt eftirsókn-
arvert. Þar vísast til orðabóka.
Vísindi eða
heilastarfsemi?
Hvað háskólamenn kjósa að
nefna athuganir undirritaðs á
goðsögnum, táknmáli, allegóriu og
myndmáli trúarbragða, er í sjálfu
sér ekki mikilvægt. Ef það er trú-
aratriði, að beiting heilans geti
ekki verið „vísindaleg" nema inn-
an þess ramma, sem eldri kynslóð-
ir hafa markað viðfangsefnum,
má heiti yfir rannsóknirnar kyrrt
liggja. Sjálfur hef ég sjaldan talað
um annað en „athuganir"; niður-
stöðurnar hef ég af augljósum
ástæðum nefnt „Tilgátur". Ef
fundur þess sem mikilvægast er —
nýrra spurninga — verður ekki
með því að beita „vísindalegum
aðferðum" eins og þetta er orðað
síðustu misserin, er leiðin út úr
því öngþveiti vart að sverta sak-
lausa menn í Fréttabréfi HÍ.
Skynsamlegra væri aö athuga,
hvort „aðferðir vísinda" þörfnuð-
ust ekki einhvers staðar endur-
skoðunar.
Hvernig væri annars að nefna
vinnuaðferðir RÍM einfaldlega
„heimspeki“? Einhverjum hlyti að
létta. Heimspekideildin fengi til
dæmis verðugt heimspekilegt við-
fangsefni: Hvernig skyldi standa á
því, að „rangar vísindaaðferðir"
skila jafnan réttum lausnum, en
„réttar vísindaaðferðir" skila ein-
att röngum lausnum — eða eng-
um?
Fangar glápa
á myndbönd
Ósló, 24. október. Fró Jan Erik Uure fréttar.
Mbl.
FANGAR ríkisfangelsisins við
Ullersmo, morðingjar og nauðgar-
ar þar í stórum stíl, drepa tímann
í fangelsinu með því að horfa á
myndsegulbönd. Myndbandaleigur
í nágrenni fangelsisins hafa þó
fengið skýr fyrirmæli um að
ákveðnar myndir eru ekki til út-
leigu í fangelsið. Eru það ofbeld-
ismyndir og kynlífsmyndir, nema
hvort tveggja sé. Sálfræðingar
hafa nefnilega lýst þeirri trú sinni
að slíkar myndir myndu ekki að-
eins ýta undir marga fangana að
freista þess að sleppa, heldur
myndu þær auka líkurnar á því að
viðkomandi fangar brytu snarlega
af sér ef þeir kæmust út á annað
borð.
Kavíar úr
skepnufóðrí
Ouló, 24. október. Frá Ju Erik Uure frétur.
Mbl.
í SUMAR komst upp um svæsin
svik hrognaútflutningsaðila í Nor-
egi og hrognainnflutningsaðila í
Danmörku og nú standa yfir rétt-
arhöld yfir þeim kumpánum.
Þannig var, að sá norski seldi
þeim danska ógrynni tonna af
þorskhrognum sem ætluð voru til
skepnufóðurs. En með vitorði
beggja varð ekki úr því, þar sem
hrognin voru seld til veitingahúsa
sem fyrsta flokks styrjuhrogn.
Enginn veit hversu lengi kapparn-
ir stunduðu þessa verslun og það
þykir með ólíkindum að enginn
faraldur af matareitrun kom upp.
Er og ósannað hvort einhver varð
veikur af því að snæða skepnu-
fóðrið. En hafi einhver smakkað
styrjuhrogn í Kaupmannahöfn í
seinni tíð sem virtust eitthvað
undarleg...
AIWA AIWA AIWA
V '* *” ™
pr ' yfi
i i i o Q o
I
I
)
i*. snm
|| ' '
wlih
m
«
■. -
||
M
ses
iÆlímwmmmmW'!■
lf' ......';'
mf m

, o.
AIWA er feti framar
AIWA hljómtæki bjóöa upp á ótrúlegar tækninýjungar en eru afar einföld í notkun.
Þrýsta á einn hnapp er allt sem til þarf og tækin sjá um restina, hvort sem um er aö
ræöa upptöku eöa afspilun.
Aöalsmerki AIWA er falleg hönnun og mikil hljómgæöi.
Komiö — hlustiö — sjáiö og sannfærist. Þaö borgar sig.

i r
ÁRMÚLA 38 (Selmúla megmi 105 REYKJAVÍK
SÍMAR: 31133 83177 PÓSTHÓLF 1366